NWO wil weg van de impact factor
Stan Gielen: "We moeten erkenning anders vormgeven"
Afgelopen februari hoorde Robert-Jan Smits op zijn laatste werkdag als directeur-generaal van onderzoek en innovatie dat hij als speciale gezant van de EU een nieuwe opdracht kreeg: de Europese transitie naar open access versnellen. De Europese ministers spraken in 2015 af dat alle wetenschappelijke publicaties in 2020 open access moesten zijn, maar vooralsnog is dat doel nog ver weg.
“De Europese ministers hebben allemaal hun akkoord gegeven op deze ambitie, nu wordt het tijd om het ook in de praktijk te brengen,” zei Smits afgelopen maart tegen ScienceGuide, en hij kondigde aan vanuit de Europese subsidieverstrekkers beleid te willen formuleren waar hij binnen enkele maanden mee zou komen. Op een grote internationale meeting van funders in mei, waar Smits ook uitgenodigd was, bleek dat het ijzer heet genoeg was om te smeden. “Het geduld met de uitgevers is op” liet oud-VSNU-onderhandelaar Gerard Meijer weten na afloop.
Even leek het erop dat er voor de zomervakantie nog een plan gepresenteerd zou worden voor ‘full and immediate’ open access. Smits moest de aanwezigen op de tweejaarlijkse open science conferentie ESOF, dit jaar in Toulouse, helaas teleurstellen maar trok daar wel fel van leer tegen de uitgevers, evenals de politici en bestuurders zelf.
Inmiddels is het zover en hebben elf leden van Science Europe, de Europese koepelorganisatie voor subsidieverstrekkers het plan ondertekend. Namens Nederland zet NWO haar handtekening onder wat Plan S is gaan heten. In dat plan spreken de organisaties af dat al het onderzoek dat betaald wordt uit hun middelen vanaf 2020 louter en alleen onder de Gold of Green standaard gepubliceerd mag worden.
Plan S in vier kernzinnen:
- Vanaf 2020 mogen onderzoekers alleen publiceren in full and immediate open access tijdschriften, dus geen tijdschriften met embargo of paywall.
- Publiceren in hybride tijdschriften is toegestaan tot en met eind 2021.
- Alle Europese funders steunen het plan, elf landen en EU en ERC ondertekenen het plan deze week.
- Er zal actief beleid gevoerd worden op het gebied van sancties en ondersteunen alternatieven.
Elf partijen uit elf landen en de EU en het ERC hebben het plan inmiddels ondertekend. ScienceGuide sprak met voorzitter van NWO Stan Gielen, over de inhoud van het plan. Hij proeft in de wetenschappelijke wereld dat dat de tijd er rijp voor is om afscheid te nemen van het oude model van publiceren.
Met het tekenen van Plan S stuurt NWO aan op een fundamenteel andere manier van waarderen van onderzoek en onderzoekers, is dit het einde van de impact factor?
“Er gaat met Plan S meer veranderen dan alleen de manier waarop we publiceren. We willen af van het belang dat wordt gehecht aan impact factoren en dergelijke metrics. Ik wil helemaal niet weten hoe veel artikelen iemand heeft gepubliceerd en waar, ik wil weten welke bijdrage diegene heeft geleverd aan de wetenschap in zijn of haar gebied.
Het systeem van wetenschappelijke publicaties is oververhit geraakt en de vraag is wie er nog van profiteert. We moeten af van het feit dat het aantal publicaties allesbepalend is. En als we dat bereiken zal ook het aantal publicaties afnemen en dus het aantal review verzoeken en is er meer tijd over voor het bedrijven van wetenschap.”
De roep om een transitie naar open science is er al langer, maar toch zijn we er nog lang niet. Waarom gaat deze maatregel meer gevolgen hebben dan anderen en hoe overtuig je de onderzoekers wiens carrière afhangt van die ‘oude’ criteria?
“Als er een partij is die invloed op het aspect van waardering, dan zijn het wel de funding organisaties. Eigenlijk spreken we hiermee uit dat we het systeem van erkennen en waarderen gaan aanpassen. Wij gaan dat in Nederland oppakken vanuit NWO, met de VSNU maar vooral denk ik dat we dit als wetenschappers samen moeten doen. Er zijn zo veel geluiden dat dit anders moet dat het niet anders kan dat mensen zich aansluiten.
Er blijft natuurlijk beweegruimte binnen dit plan, dat erken ik, maar onderschat ook niet hoe veelomvattend dit plan is. NWO, KNAW en de VSNU en de EU en ERC staan hier achter, dat zijn de eerste, tweede en derde geldstroom. We trekken daarin samen op en hebben allemaal dezelfde criteria. Toegegeven, het beslaat niet alles, bijvoorbeeld niet de situatie waarin er wordt samengewerkt met de industrie, maar ook daar is de universiteit zelf ook een partij die eisen op tafel kan leggen.
Er zullen inderdaad ook onderzoekers zijn voor wie dit op dit moment niet goed uitkomt, dat klopt. Maar waar het in de kern om draait voor wetenschappers is de erkenning, en dat moeten we ook onderkennen. Momenteel zit hem dat concreet in publicaties, en bijvoorbeeld in de ‘eer’ om in een editorial board plaats te nemen. Maar je kunt ook op basis van andere criteria erkenning bieden, en ik denk dat Plan S de potentie heeft om een cultuuromslag teweeg te brengen in ons denken over wat wetenschappelijke status verleent.”
Om die cultuuromslag te bewerkstelligen moet het anders erkennen ook concreet worden. Wat gaat NWO doen om de beoordelingscommissies ervan te doordringen dat ze niet alleen naar impact factoren moeten kijken bijvoorbeeld?
“We geven nu al instructies aan panels over hoe ze om moeten gaan met diversiteit, en onbewuste vooroordelen die ze kunnen hebben. Aan die instructie kunnen we dit aspect toevoegen. Deze nieuwe visie moet zeker doorklinken in de toekenningen. De cultuuromslag voor elkaar zien te krijgen is niet gemakkelijk, dat besef ik, maar wat we moeten doen is de erkenning anders vormgeven.”
Het plan was natuurlijk al even in wording, maar voor de zomervakantie was blijkbaar toch iets te hoog gegrepen. NWO wilde ook wachten tot meer partijen zouden ondertekenen. Wat waren nu de punten waar het om spande?
“Eigenlijk waren wij vanuit Science Europe al langer bezig met de ontwikkeling van een dergelijk plan, maar je loopt toch tegen details aan die fijn geslepen moeten worden. Bijvoorbeeld de vraag of Groen publiceren nu wel of niet toegestaan is in zo’n plan. Dat is nu wel zo, mits er geen embargoperiode geldt, en het auteursrecht bij de onderzoekers blijft.”
Een ander punt waar naar verluidt veel om te doen is geweest is het toestaan van publiceren in hybride tijdschriften. Waarom kiest NWO voor een transitietermijn tot en met eind 2021?
“Dat heeft te maken met het feit dat de VSNU inmiddels al een aantal big deal afspraken heeft gemaakt met uitgevers. Die contracten zijn eenmaal gesloten. Nu zijn er ook uitgevers met wie nog geen contracten zijn gesloten, voor die situaties geldt nu gewoon Plan S als uitgangspunt. Dat sommige uitgevers een embargoperiode hanteren is verder prima, maar onze onderzoekers kunnen niet meer publiceren in die tijdschriften na 2021.”
Als we kijken naar de lijst van ondertekenaars dan zijn dat lang niet alle funders van Europa, de Duitse DFG en het Max Planck Gesellschaft missen bijvoorbeeld. Hoe moeten we dat interpreteren?
“Dat is een interessant punt en het hangt vooral af van de situatie in die landen. In Duitsland is de academische vrijheid bijvoorbeeld verankerd in de grondwet en strekt zo ver dat het ook de volledige vrijheid geeft aan wetenschappers om te bepalen waar zij willen publiceren. Als een onderzoeker daar naar de rechter zou stappen met de eis te mogen publiceren in een paywall tijdschrift, dan wordt hij in het gelijk gesteld.”
In de plannen wordt gesproken over een transparante en schappelijke article processing fee. In 2015 berekende de bibliotheek van het Max Planck dat we nu gemiddeld €3800 per artikel betalen (niet open-access), is zo’n APC een redelijk streven om aan te houden?
“Ik wil verder gaan dan dat. Want als je die €3800 aanhoudt dan accepteer je eigenlijk alle verhogingen in de prijzen van de uitgevers uit het verleden, terwijl we juist klagen dat die niet terecht zijn. Ik wil van uitgevers een transparant beeld hebben van de kosten, en ik durf ook te stellen dat er inmiddels genoeg open access tijdschriften zijn die een veel lagere APC vragen dan die €3800, en daarmee gewoon hun kosten dekken.
Je moet dan eerder aan de helft of minder denken. Het opmerkelijke is ook, dat als je naar de APC’s kijkt in de directory of open access journals en je neemt daar de gemiddelde APC uit, en je vergelijkt dat met de APC van de hybride tijdschriften, dan ligt dat laatste twee keer zo hoog. En dat is natuurlijk wel uiterst opmerkelijk, want ze hebben al een subscription fee, en dan gaan ze daar bovenop nog een APC vragen. Dat businessmodel deugt dus niet vanuit mijn perspectief.”
Dan is de hamvraag natuurlijk wie er gaat controleren dat onderzoekers zich aan de nieuwe regels gaan houden. Momenteel is er geen infrastructuur bij NWO of ERC om dit bij te houden, gaat daar verandering in komen?
“Wat we willen voorkomen is dat NWO straks politieagent moet gaan spelen en iedereen moet gaan controleren op de vraag of ze open access publiceren. Dat kan niet, en dat wil ik ook niet gaan doen. Ik vind wel dat we steekproefsgewijs moeten onderzoeken of men zich aan de regels houdt. Als iemand zich niet aan de regels houdt, dan moet dat consequenties hebben, bijvoorbeeld dat hun geld wordt ingetrokken.
Een goed voorbeeld is hoe ze het bij onze zusterorganisatie FWO in Vlaanderen hebben opgelost. Daar is een aantal jaar geleden een nieuwe regel ingevoerd en mogen de aanvragers bij het indienen van hun voorstel tien namen opgeven voor peer review. Dat mogen alleen expliciet geen vriendjes van je zijn. Dus als je dan afgelopen tien jaar met ze gepubliceerd hebt mag je die niet noemen. Die organisatie heeft ook gezegd: we kunnen onmogelijk alle gevallen toetsen, dat kan alleen steekproefsgewijs. Maar… als je erop betrapt wordt dat je niet aan de criteria voldoet mag je twee jaar geen aanvraag indienen. Dat gaf, toen er in het eerste jaar een paar mensen betrapt werden, een enorme schok en daarna is het niet meer gedaan.“
Als er sprake zou zijn van bijvoorbeeld boetes of het tijdelijk uitsluiten van onderzoekers dan komt dit op het bordje van de universiteiten terecht. Is dit een gesprek dat jullie al met de VSNU gevoerd hebben?
“Dat gesprek moet nog gevoerd worden. Maar de VSNU onderschrijft Plan S van harte, dus ik denk dat het gesprek niet zo moeilijk zal zijn. Wij sluiten een overeenkomst met een universiteit, dus die moeten uiteindelijk zorgen dat de afspraken worden nageleefd. Ik zeg niet dat het per se betekent dat iemand twee jaar niet aan kan vragen, of dat er moet worden terugbetaald, maar er moet een sanctie zijn.”
