Thom de Graaf heeft het hbo weer trots gegeven
Sinds februari 2012 is Thom de Graaf voorzitter van de Vereniging Hogescholen. Vandaag neemt hij afscheid van een sector die zich opnieuw uitgevonden heeft. Een politiek zwaargewicht; burgemeester van Nijmegen, vicepremier, Senator en straks onderkoning van Nederland. De Graaf kent als geen ander de bestuurlijke en politieke verhoudingen in Nederland en dat heeft het hbo geen windeieren gelegd. Integendeel: hij wist het hbo na roerige tijden en veel bestuurlijke wisselingen in het VH-bestuur weer in rustiger vaarwater te brengen.
In september 2011 werd bekend dat Thom de Graaf de opvolger werd van interim-bestuurder Guusje ter Horst. Thom de Graaf kreeg binnen no-time veel gezag. Zijn overgang van het burgemeesterschap van Nijmegen is vrij geruisloos gegaan. Hij werd breed gedragen en wist al snel een positie te verwerven binnen de sector.
Hbo verdeeld over leenstelsel
Het pijnpunt tijdens het voorzitterschap van De Graaf is altijd het leenstelsel geweest. De voorzitter van de hogescholenkoepel constateerde bij de vorming van het kabinet Rutte II dat een leenstelsel onvermijdelijk zou zijn, maar dat dit wel alleen kon met een verruiming van de aanvullende beurs.
Het hbo is intern altijd verdeeld geweest op dit punt. Er waren bestuurders die publiekelijk waarschuwden voor de toegankelijkheid, ook collega senatoren van zijn eigen partij. De invoering van het leenstelsel zou volgens de Henk Pijlman, voorzitter van de Hanzehogeschool met 7700 studenten afnemen, zo voorspelde hij. Pijlman heeft achteraf gelijk gekregen, de studentenaantallen daalden zelfs nog meer. Er schreven zich in de eerste jaren na de invoering ruim 8400 minder studenten in. Ook De Graaf waarschuwde in navolging van Pijlman dat het leenstelsel veel meer studenten zou treffen dan werd voorspeld door Bussemaker.
Gunstiger terugbetalingsvoorwaarden
Toen De Graaf aantrad bij de VH, was de huidige Inholland-voorzitter Jet de Ranitz nog voorzitter van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. De Ranitz is van mening dat Thom de Graaf ervoor gezorgd heeft dat de terugbetalingsvoorwaarden van het leenstelsel gunstiger zijn geworden. “Wij waren verdeeld binnen onze vereniging. Er waren voor- en tegenstanders van het leenstelsel. Ook binnen zijn partij waren er voor- en tegenstanders. Hij heeft wel altijd geprobeerd over de inhoud te blijven spreken bij de discussie.”
De Ranitz: “Thom heeft het wel steeds over de doelgroepen gehad die wij bij Inholland in huis hebben. Jongeren die al dat lenen niet makkelijk kunnen betalen. Hij heeft er heel erg op gehamerd dat er wel een socialer stelsel moest komen. Ik denk dat het mede dankzij hem is dat er nu een socialer terugbetalingsregeling is. Beter dan aanvankelijk was gepland.”
Toch ziet De Ranitz dat de tegenstanders van destijds geen ongelijk hebben gekregen. “Hij is ervoor blijven gaan om die aanvullende beurs te verhogen en om een socialer terugbetalingsregeling te krijgen. Tegelijkertijd kun je de vraag stellen of het glas halfvol of halfleeg is? Ik denk dat ik vanuit de context van mijn hogeschool zie dat jongeren uit kansarme gezinnen wel leenangst hebben en om die reden zich minder snel durven in te schrijven voor een studie. Dat was voorspeld en dat is ook zo bewaarheid geworden. Dat heeft Thom de Graaf ook niet weten te voorkomen.”
Focus op kennisdeling
Ron Bormans ook oud-bestuurder van de Vereniging Hogescholen en tevens voorzitter van de Hogeschool Rotterdam benadrukt de verbindende rol van De Graaf. “Thom heeft een heel belangrijke rol vervuld in het doorontwikkelen van de vereniging in twee opzichten. Het accent is veel meer komen te liggen op kennis delen en leren van elkaar én we ervaren de vereniging veel meer als ‘van ons’ in een bredere betekenis dan bestuursvoorzitters terwijl de verschillen tussen ons – helemaal conform de boodschap van de Commissie Veerman – alleen maar groter geworden zijn.”
Ten aanzien van Veerman zette De Graaf recent nog bij de HvA uiteen dat wat hem betreft de diversiteit en verscheidenheid in het hbo meer geslaagd was dan bij universiteiten. “Ik kan niet zeggen dat alle aanbevelingen van het rapport zijn uitgevoerd. Maar als je naar de algemene universiteiten kijkt dan moet je soms zeggen: wat zijn nu precies de verschillen? Bij de grote regionale hogescholen is het basispakket best wel vergelijkbaar, toch zie je dat die profilering binnen het hbo wel wortel heeft geschoten.” Zo typeerde hij toen de uitwerking van Rapport Veerman voor het hbo.
De Ranitz laat aan ScienceGuide weten dat de VH onder de leiding van De Graaf een vereniging voor de hele sector is geworden. “Kijk bijvoorbeeld naar onze bestuurs-tweedaagse: dat doen we nu met alle leden van het CvB, dat was vroeger alleen maar met de voorzitters. De zichtbaarheid van onze mensen wordt daardoor ook steeds groter. Hij heeft alle mensen van het hbo bij de vereniging betrokken, zodat de VH niet meer een clubje is van de voorzitters maar van ons allemaal. Dat sloeg bij ons heel erg aan. Hij heeft ook wel gezorgd voor een stukje humor en gezelligheid en ja dat ga ik wel missen.”
Lessen in onderhandelen
Oud-voorzitter van het ISO, Rhea van der Dong die hard met hem heeft onderhandeld over de kwaliteitsafspraken prijst zijn onderhandelingstactiek. “Voor ons was het zo nu en dan wel moeilijk. Hij is natuurlijk van dezelfde partij als de minister. Wij waren soms ook wel op onze hoede. Wat gebeurt er allemaal dat wij niet weten? Het was ook gewoon heel leuk en grappig om te zien welke strategie hij inzette. Ik heb ook wel veel van hem geleerd over hoe je moet onderhandelen.”
Daarnaast is Van der Dong van mening dat de VH veel te danken heeft aan de Graaf. “Hogescholen mogen heel blij zijn dat ze zo’n politiek ervaren voorzitter hebben gehad. Dat heeft ze in het proces van kwaliteitsafspraken heel veel gebracht. Er is nu een systeem van meer vertrouwen en is er ook echt een ‘kanteling’ geweest zoals de minister dat noemt. Ik denk dat het echt iets is waar wij als onderhandelaars heel blij mee mogen zijn en daar heeft Thom de Graaf ook echt een belangrijke rol in gespeeld.”
De Graaf benadrukte volgens de ISO-onderhandelaar tijdens de onderhandelingen voortdurend de verscheidenheid van de sector. “Hij heeft tijdens de onderhandelingen ook altijd gezegd: iedere hogeschool is verschillend daarom moet je de hogescholen zelf laten bepalen wat zij belangrijk vinden. Daar vonden het ISO en de VH elkaar ook, wij vonden studenten nu aan zet moesten zijn.”
In het politiek debat aanwezig, in het maatschappelijke te weinig
Van der Dong geeft wel aan dat het niet altijd makkelijke discussies zijn geweest met De Graaf. “Wij hebben altijd aangegeven dat horizontale verantwoording ook verantwoordelijkheid met zich meebrengt en dat was vooral verantwoordelijkheid voor de medezeggenschap in onze ogen. Dat was niet altijd een makkelijk gesprek, maar daar heeft hij uiteindelijk zijn democratische D66-hart gelukkig de overhand gekregen.”
“Ik hoor nu nog vaak terug van mensen op hogescholen en universiteiten: de medezeggenschap heeft een hele grote rol gekregen bij de kwaliteitsafspraken. Dan ben ik altijd blij als ik dat hoor: dan hebben wij het in ieder geval goed gedaan. Dat was dus wel een belangrijke discussie die wij met hem gevoerd hebben.”
Ook heeft Bormans nog wel een licht puntje van kritiek. “Nog los van het feit dat in het begin van zijn periode er spanningen waren als gevolg van wat – onterecht – de Inholland-crisis is gaan heten. Hij heeft de boel op een positieve wijze bij elkaar gehouden. Wat net wat meer had gekund, is maatschappelijk positie kiezen. In het politieke debat zijn we aanwezig, in het maatschappelijke te weinig.”
