De minister is heel slim, we worden tegen elkaar uitgespeeld
Wilma de Koning die tevens bestuurslid is van de VSNU verdedigde het pleidooi van de koepel om geld over te hevelen van NWO naar de eerste geldstroom. Op die manier moet de aanvraagdruk verminderd worden.
Frits Vaandrager vond dit een heel slecht plan en vond de VSNU volstrekt ongeloofwaardig op dit punt. Zij hebben namelijk jarenlang onderzoekers gestimuleerd om zoveel mogelijk beurzen aan te vragen. Vaandrager zou liever zien dat de studenteninstroom wordt teruggebracht, zodat het onderzoek meer geld en ruimte krijgt. De Koning waarschuwde wel om binnen de wetenschap eensgezind te zijn. De minister is volgens haar heel slim en anders wordt men tegen elkaar uitgespeeld.
Oprechte trots
De Koning bezag tijdens de discussie dat, gezien de beperkte financiering, universiteiten toch in staat zijn om topprestaties te leveren. “Met oprechte trots moet ik constateren dat de universiteiten ondanks de dalende rijksbijdrage per student, de toegenomen werkdruk en de matchingsdruk erin zijn geslaagd om zeer hoge kwaliteit van onderwijs en onderzoek te blijven realiseren.”
“De vraag is: hoe lang houden wij dit vol?” Volgens de vicevoorzitter kan met een budgetneutrale maatregel deze nood enigszins worden geledigd. “Gelukkig licht er voor de overheid een oplossing die geen extra geld kost: verschuif €100 miljoen van de tweede geldstroom naar de eerste geldstroom. Bij de tweede geldstroom verdelen de subsidieverstrekkers het geld onder de wetenschappers, waar zij dan op basis van onderlinge competitie het geld verdelen.”
Er gaat veel geld zitten in het doen van aanvragen
Hoewel de Koning aangaf niet tegen competitie te zijn is het systeem van NWO inmiddels doorgeslagen. “Competitie kan bijdragen aan kwaliteit, maar de keerzijde is dat er een substantieel bedrag van dat verdelen van dat onderzoeksgeld wordt uitgegeven aan NWO. Bovendien is dit een systeem met lage honoreringspercentages. Er gaat dus heel veel tijd en geld verloren naar het doen van aanvragen.”
Die verschuiving van NWO-geld naar universiteiten levert veel voordelen op volgens de Radboud-bestuurder. “Als je een deel van de tweede naar de eerste geldstroom gaat verschuiven gaat dat mes aan meerdere kanten snijden. Allereerst betekent het voor de universiteiten en dus ook voor de wetenschappers dat het zal voelen alsof er twee keer extra geld bijkomt.”
“Niet alleen gaat er geld van de tweede naar de eerste geldstroom, maar ook is dat geld vrij te besteden en hoeft het niet gematcht te worden. Een ander voordeel is dat doordat het eerste geldstroom geld is, je ook meer vaste contracten kan aanbieden. Doordat je meer eerste geldstroom-onderzoek financiert, is er ook minder aanvraagdruk en dus minder werkdruk.”
De Koning was dus van mening dat de schuif wel degelijk veel en diverse voordelen zou hebben. “Zowel financieel als qua werkdruk, als ook voor de kwaliteit van het onderzoek en dus ook het onderwijs. Omdat er ook weer meer ruimte is om in vrijheid wetenschap te bedrijven.”
Maxime Verhagen was een sluwe vos
De opponent van de vicevoorzitter was vicedecaan onderzoek, Frits Vaandrager, hoogleraar Software Science aan de Radboud Universiteit. Hij zette allereerst in een historische context uiteen wat volgens hem zeven jaar geleden verkeerd is gegaan met NWO. “In 2011 was de toenmalig minister van Economische Zaken, Maxime Verhagen – dat was een sluwe vos – op zoek naar geld voor zijn nieuwe industriebeleid. Volgens zijn ambtenaren was NWO de vetste slachtkip die er in Den Haag rondliep. Kort daarop startte het kabinet Rutte I met het topsectorenbeleid en werd NWO gedwongen om daar maar liefst €275 miljoen per jaar aan bij te dragen. NWO overleefde het ministerschap van Verhagen, maar de vette slachtkip was een mager scharminkel geworden. De honoreringspercentages daalde in veel gebieden onder de 15%. Wetenschappers klaagden terecht steen en been.”
Een aantal jaar later en een reorganisatie van NWO verder zijn de problemen nog niet opgelost. “In 2018 dient zich er een nieuwe bedreiging aan voor NWO. Deze keer vanuit de wetenschap zelf. Ook onze universiteitsbestuurders, zo blijkt, lusten wel een NWO-kipje. Wilma de Koning pleitte ervoor om een substantieel bedrag over te hevelen van NWO naar de eerste geldstroom.”
Zoals De Koning eerder had bepleit in een column kan het geld dat met deze operatie overblijft gebruikt worden om te investeren in het funderend onderwijs. Een niet zo handig voorstel volgens Vaandrager “Universiteiten kunnen dit geld zo veel efficiënter besteden dan NWO, hoorde we De Koning zojuist zeggen. Bovendien hebben ze dan ook geen extra geld meer nodig vindt zij. Met de ruimte die dan in de OCW-begroting ontstaat kan er geld naar de verbetering van het primair- en voortgezet onderwijs.”
Niet zo handig van De Koning
Het effect van die oproep is onlangs zichtbaar geworden, door nog een extra bezuiniging van OCW op het hoger onderwijs. “Dat laatste voorstel was misschien toch niet zo handig, want wat doe je als minister van onderwijs wanneer bestuurders uit het hoger onderwijs laten weten dat ze genoeg geld hebben. Natuurlijk, dan verdubbel je de doelmatigheidskorting.’”
Daarnaast vindt Vaandrager die €100 miljoen maar klein bier, daar los je de problemen niet mee op. “In tegenstelling tot Wilma de Koning en de VSNU vind ik het overhevelen van €100 miljoen van NWO naar de universiteiten een slecht idee. Sowieso met €100 miljoen erbij los je de problemen van de universiteiten niet op.”
De VSNU is volstrekt ongeloofwaardig
Daarnaast vindt hij het het voorstel van de VSNU wat door de Koning deze middag werd herhaald ook niet echt consistent. “Universiteiten zijn op dit moment volstrekt ongeloofwaardig. Jarenlang hebben ze hun medewerkers gepusht om zo veel mogelijk aanvragen in te dienen. Suggesties vanuit NWO om de aanvraagdruk te reduceren zijn systematisch afgewezen. En dan stellen ze nu voor om €100 miljoen weg te halen bij NWO, omdat die organisatie het geld niet effectief verdeeld, het is een gotspe.”
De vicedecaan had wel een ander voorstel om de aanvraagdruk bij NWO naar beneden te brengen. “Allereerst moeten wij erkennen dat er enorme verschillen zijn in de kwaliteit tussen onderzoekers en dat het veel effectiever is om de beste onderzoekers meer geld te geven. Universiteitsbestuurders denken dat zij beter dan NWO kunnen bepalen wie de beste onderzoekers zijn. Dat is gewoon niet zo. Het inschatten van de kwaliteit van een onderzoeker buiten je eigen specialisme is namelijk extreem moeilijk. Hoogleraren hebben vaak een zekere tunnelvisie, waarbij het onderzoek in een eigen groep of discipline kwalitatief het beste is en vrijwel al het overige onderzoek minder is.”
We zijn doorgeschoten in de competitie
Wilma de Koning wees erop om in deze discussie over het belang van competitie niet door te schieten. “Het zal nooit zo zwart-wit zijn als we er hierover praten, dat is tegelijkertijd ook onze makken dat we doorschieten in uitersten. Niet alleen in praten maar ook in handelen, in denken en doen. Dat zie je natuurlijk ook een beetje hoe wij gefinancierd worden. Die competitie daar zijn we wel in mijn idee in doorgeschoten. De vraag is tot welke hoogte en welke omvang we het hebben.”
Volgens Vaandeldrager zorgt de NWO-competitie er juist voor dat ook jong talent een kans krijgt. “De NWO-competitie zorgt ervoor dat jonge talenten doorbreken en zich een positie kunnen verwerven, ook al is de leiding van het instituut niet direct overtuigd van hun talenten. Gedurende mijn carrière heb ik dat al zo vaak zien gebeuren. Dat ik ervan overtuigd ben dat gezonde competitie binnen de wetenschap zorgt voor vitaliteit en voor kwaliteit.”
Competitie is profijtelijk voor de wetenschap
Bovendien vond Vaandrager dat competitie zoals die wordt georganiseerd door NWO goed is voor de wetenschap. “Goede competitie is profijtelijk voor de wetenschap. Wetenschappers moeten ook echt hun best doen om hun ideeën zo goed en helder mogelijk te formuleren, om op die manier een zo goed mogelijk voorstel te maken. Nu zijn de honoreringspercentages echter zo laag dat er een soort van verspilling optreedt.”
Volgens de vicedecaan, die een oud-collega is van NWO-voorzitter Stan Gielen, blijkt dit ook weer bij het recente voorstel rondom de Nationale Wetenschapsagenda. “Gielen vertelde mij bijvoorbeeld dat er bij de Nationale Wetenschapsagenda toch veel groepen zijn geweest die gewoon voorstellen hebben ingediend. Die zeiden: ‘eigenlijk is ons voorstel nog niet af, maar kom laten we het toch maar eens proberen.’ Door zo’n houding krijg je natuurlijk een hoop ellende en lage honoreringspercentages.”
Het liefste zou ik veel geld naar Europa sturen
Het liefst zou Vaandrager daarom ook het geld van NWO verdelen via de European Research Council (ERC). “Het doel volgens mij is dat wij de beste kwaliteit leveren, dat we het best mogelijke onderzoek doen gegeven de middelen die beschikbaar zijn. Daarvoor denk ik echt dat een gezonde competitie met honoreringspercentages in de buurt van 30% wenselijk is. Op die manier kom je tot beter onderzoek. Ik denk ook dat als je dat geld aan universiteiten geeft en die de competitie laten organiseren, dat ze dat minder goed kunnen. Ik denk dat hoe hoger het aggregatieniveau is, hoe beter de competitie. Het liefste zou ik veel geld naar Europa sturen. Ik denk dat de ERC kwalitatief betere besluiten neemt over de verdeling van onderzoeksmiddelen dan NWO. En die doen het weer beter dan de universiteit.”
Wilma de Koning verzette zich tegen dit verhaal van haar vicedecaan en denkt dat er met geld geschoven moet worden om de aanvraagdruk te verminderen. “Als de politiek, terecht of onterecht, heeft besloten dat er niet meer geld gaat naar het hoger onderwijs, zijn wij zelf aan zet om na te denken hoe we de uitdagingen waar we voor staan op kunnen lossen. Dan zijn er maar weinig knoppen waar aan je kunt draaien.”
De Koning ziet maar twee oplossingen om binnen de bestaande budgettaire kaders toch iets te doen aan de nood op universiteiten. “De ene is de studievoorschotmiddelen die in het vooruitzicht zijn gesteld naar voren te halen, waardoor we die middelen eerder kunnen besteden. Daar hebben we het ministerie heel hard voor nodig. De andere oplossing is geld verschuiven van de tweede naar de eerste geldstroom met alle voordelen die ik daarbij heb genoemd.”
Twee jaar niet indienen na een slechte aanvraag
Vaandrager kwam met twee andere oplossingen. “Universiteiten kunnen gewoon afspraken maken met NWO en daar kunnen regels voor worden opgesteld over hoe de aanvraagdruk verminderd kan worden. Bijvoorbeeld dat je twee jaar niet mag indienen, wanneer je voorstel slecht wordt beoordeeld. Of dat NWO standaard geld geeft aan onderzoekers die net buiten de prijzen vallen bij de European Research Council.”
Ook ziet de vicedecaan nog een andere oplossing en dat zijn de studentenaantallen. “De andere knop waar je aan kunt draaien is de instroom van de studenten. Die discussie is aangewakkerd door de TU Delft. We zouden allemaal willen dat er meer geld naar universiteiten gaat, maar de politiek heeft besloten omdat niet te doen. Ik denk dat de universiteiten met elkaar en met de minister goed afspraken moeten maken om de studenteninstroom van de universiteiten te reduceren. Het geld dat beschikbaar is voor onderzoek is de afgelopen tien jaar drastisch verminderd, door de groei van de studentenaantallen. Daardoor hebben we nu minder budget. Als je dat oplost komt er vanzelf ook weer meer ruimte voor eerste geldstroom.”
Toch ziet Vaandrager dat door de verdeeldheid binnen de VSNU dergelijke oplossingen het niet zullen halen. “Natuurlijk kunnen universiteitsbestuurders niet alles oplossen, maar ik wind mij soms wel op over de VSNU. Dat is een kruiwagen met kikkers, die alle kanten opspringen en het is gewoon heel moeilijk om maatregelen voor te stellen die in mijn ogen zinvol zijn. Er is altijd wel een universiteit die zegt: ‘ik wil dit toch niet.’ Dat betreur ik enorm.”
Universiteiten hebben nu geen geldgebrek
Wilma de Koning sloeg aan op het verhaal van Vaandrager over de teruglopende bekostiging. Zij moest wel erkennen dat dit momenteel zeker nog geen probleem is op universiteiten, als je kijkt naar de begrotingen. “Onze roep om meer geld is echt een roep vanuit de zorg dat wij op termijn niet uitkomen. Ik heb het niet over vandaag. Als je nu naar onze begroting, exploitatie en balans, dan kun je niet hardop zeggen dat wij geld tekort komen. Dat kun je niet onderbouwen. Maar wel als je kijkt wat er op ons afkomt en hoe de ons omringende landen zich ontwikkelen. Dan gaan wij die competitie met al die landen gewoon niet winnen. De roep om meer geld, daar moeten wij elkaar wel steunen. Wij moeten elkaar ook niet gaan tegenspreken. Daar is de minister heel slim in, dan worden we gewoon tegen elkaar uitgespeeld.”
Anderzijds moest De Koning erkennen dat zij begrip had voor de bezuinigen in het hoger onderwijs om zo het funderend onderwijs te kunnen ontzien. “Als ik dan tegelijkertijd kijk naar wat er nodig is in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs. Dan kan ik best begrijpen dat die minister denkt: ‘de nood is best hoog in het primair- en voortgezet onderwijs.’, Ik snap dat de minister keuzes maakt en zegt: ‘beste hoger onderwijs de afgelopen jaren is er terecht of onterecht zoveel geld naar jullie gegaan. Maar kijk naar het primair onderwijs en naar het salarisstrookjes van de leerkrachten.’ Als we daar niet in investeren dan krijgen wij er hier met de instroom van de studenten last van. Hebben wij daar niet een verantwoordelijkheid in te nemen als hoger onderwijs?” Vroeg de vicevoorzitter zich hardop af.
