Kamer fileert renteverhoging studieschuld

De Kamer heeft in een schriftelijk wetgevingsoverleg over de verhoging van de studieschuld veel kritische vragen gesteld. De meeste vragen komen van de SP. Die partij heeft al eerder in de Kamer aangekondigd om een hoorzitting te willen organiseren met de architecten van het leenstelsel: Pieter Duisenberg (VVD), Paul van Meenen (D66), Jesse Klaver (GL) en Mohammed Mohandis (PvdA). De vraag die daarbij voor zou liggen is waarom drie jaar na de invoering van het leenstelsel de rente al moet worden verhoogd. De regering hoopt structureel €226 miljoen met deze maatregel op te kunnen halen in 2060.

Voor het zover is moet OCW een reek kritische en steekhoudende vragen pareren vanuit de Kamer. Allereerst heeft een deel van de Kamer principiële bezwaren geuit tegen het leenstelsel an sich. De SP merkt op dat “het leenstelsel sowieso al lijkt te hebben geleid tot een verslechtering van de doorstroming van mbo naar hbo. De SP vraagt in het verlengde hiervan of het niet tegenstrijdig is dat het kabinet aan de ene kant verschillende maatregelen neemt om doorstroming van mbo naar hbo te bevorderen, maar aan de andere kant doorstroming onaantrekkelijker maakt voor (lenende) mbo-studenten die willen doorstromen.”

Is dit wel een stabiele overheid?

Ook de SGP wijst op de afnemende toegankelijkheid van het hoger onderwijs door deze maatregel. “De SGP vraagt hoe deze maatregel te rijmen is met de behoefte aan een stabiele overheid, in een klimaat waarin toch al zorgen bestaan over de toegankelijkheid van het hoger onderwijs als gevolg van de invoering van het leenstelsel.”

De Partij voor de Dieren houdt zich sinds zij in zetelaantal gestegen is vaker bezig met onderwijsbeleid. Bij dit wetsvoorstel klinkt dat duidelijk door aangezien de partij de meest vergaande vragen en voorstellen doet om deze maatregel niet in te voeren. “De Partij voor de Dieren-fractie stelt dat studeren voor iedereen betaalbaar moet zijn. Daarom willen zij onder meer dat het leenstelsel wordt afgeschaft, de basisbeurs terugkeert en het collegegeld flink wordt verlaagd. Het is tijd om afscheid te nemen van het doorgeschoten marktdenken in het hoger onderwijs.”

Kleine maatregel grote gevolgen

De PvdA wijst er in tegenstelling tot het kabinet op dat dit helemaal geen kleine maatregel is. “De PvdA is van mening dat deze aanpassing in de rentemaatstaf door de regering onterecht wordt afgedaan als een kleine maatregel voor studenten. Deze maatregel vergroot wel de onrust en onzekerheid over het rentebeleid en de terugbetaling van een studielening. Een maatregel naar de opvatting van de PvdA die botst met het uitgangspunt dat studenten zeker moeten kunnen zijn van toegankelijk hoger onderwijs voor iedereen, zonder onwenselijke drempels die het aangaan van een verantwoorde studielening – en daarmee het volgen van een studie – bemoeilijken.”

GroenLinks – een van de andere architecten van het leenstelsel – is ook uitermate kritisch op het voorstel om nu al te morrelen aan het studievoorschot van een paar jaar geleden. “Voor GroenLinks is het onbegrijpelijk dat de regering besluit slechts enkele jaren na de totstandkoming van het studievoorschotstelsel de rentevoet te verhogen. Daarnaast constateert GL dat de aanvullende beurs stagneert en dat dit kabinet het lage btw-tarief verhoogt. De financiële barrières voor studenten worden daarmee steeds groter. Studenten met bescheiden financiële vooruitzichten worden onevenredig geraakt door de wijziging van de rentemaatstaf.”

Midden in de Koude Oorlog dacht men toen ook aan 2018?

Veel verbazing is er in de Kamer over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. De maatregel is namelijk bedoeld om de overheidsfinanciën structureel op orde te houden tot 2060. De grootste verbazing op dit punt komt van de SP en die partij komt met een historische vergelijking. “Waarom stuurt de regering op de overheidsfinanciën in het jaar 2060.”

De SP wijst erop dat een vergelijkbare maatregel om onze huidige financiën houdbaar te maken in het jaar 1976 zou moeten zijn genomen. “Dat was midden in de Koude Oorlog, tussen twee oliecrises in, ver vóór de uitvinding van het internet en überhaupt vóór het bestaan van de basisbeurs. In dit kader vraagt de SP zich af hoeveel praktische waarde de inschatting van overheidsfinanciën zo ver in de toekomst heeft en in hoeverre hier sprake is van een gelegenheidsargument.”

OCW moet tegenvallers zelf opvangen

In de Kamer klinken ook vragen over wat er gebeurt met de restschuld nu deze zal toenemen omdat de rente wordt verhoogd en er meer mensen de lening niet kunnen afbetalen. De regering houdt er rekening mee dat dit €36 miljoen gaat kosten. “De CDA-fractie hoort daarom graag, met welk percentage niet-betalers de regering rekening heeft gehouden en hoe dit in de begroting tot uiting komt. Het CDA vraagt hoe eventuele tegenvallers bij het terugbetalen moeten worden opgevangen op de begroting.”

Hoe DUO in de toekomst problematische leningen wil aanpakken

Bij de Algemene Financiële beschouwingen gaf Wopke Hoekstra al aan dat eventuele tekorten op de OCW-begroting door het ministerie zelf moeten worden opgelost. “Pas aan het einde van de aflosfase wordt een eventuele restschuld kwijtgescholden. Die kwijtscheldingen betreffen uitgaven die worden geraamd. Daar gelden dan de normale begrotingsregels voor en dat geld moet gedekt worden. Volgens de begrotingsregels moet dat gebeuren op de begroting van OCW.”

In het regeerakkoord staat dat de wetswijziging aanvankelijk ook voor de huidige studerende studenten zou gaan gelden. Daar is van afgezien; de maatregel gaat in voor studenten die vanaf 2020 gaan lenen bij DUO. De vraag vanuit de Kamer is dan ook of dit geen effect heeft op de inkomsten van de regering aangezien de regering nog steeds zoals in het regeerakkoord staat verwacht dat deze maatregel €226 miljoen gaat opleveren.”

De regering gaat in het wetsvoorstel uit van de gemiddelde rente over de afgelopen tien jaar. momenteel staat de rente historisch laag dus vraagt een deel van de Kamer zich af hoe realistisch dit gemiddelde is. DENK, SP en GroenLinks hebben aan OCW gevraagd om met een reeks van modellen te komen met rentestanden van de afgelopen 30 jaar. Wetende dat de 10-jaarsrente in 1990 ongeveer 9% bedroeg kan dit nogal hoge rentelasten opleveren.

Wat blijft er over van de opbrengsten van het leenstel?

De SP wijst tot slot op de veranderende financiële omstandigheden en overheidsfinanciën van het hoger onderwijs. Deze wijzigen voortdurend, ook op Prinsjesdag werd duidelijk dat er volgend jaar weer extra €19 miljoen bezuinigd moet worden in het hoger onderwijs. De vraag van de SP is dan ook wat er overblijft van de uiteindelijke beloofde investering van het leenstelsel?

“De afgelopen jaren is de financiële situatie in het hoger onderwijs echter veranderd. Na de al aanwezige doelmatigheidskorting bij aanvang van dit kabinet, de extra korting op de lumpsum in de laatste Miljoenennota en de extra korting die nog in de Voorjaarsnota moet worden opgelost is het maar de vraag in hoeverre de middelen daadwerkelijk kunnen worden ingezet voor een verbetering van de kwaliteit van het hoger onderwijs.”

Daar komen ook nog eens de veel groter dan verwachte studentenaantallen bij door de internationale instroom. “Nu de onderwijsinstellingen geconfronteerd worden met aanmerkelijk grotere studentenaantallen dan door het ministerie voorzien, lijkt het waarschijnlijk dat middelen vooral ingezet moeten worden om een verlaging van onderwijskwaliteit door deze grote aantallen te beperken.” De SP maakt zich dan ook zorgen over deze tendens en vraagt of de regering deze ook ziet.”