“Publiceren zou geen miljardenbusiness moeten zijn”

Zo’n drie jaar geleden was natuurkundige Jean-Sébastien Caux (Universiteit van Amsterdam) het zat. “Ik discussieerde vaak met mijn collega’s over het wetenschappelijk systeem van publiceren waar we in zitten. En ik kon er niet over uit dat we zo veel betalen voor zo weinig toegevoegde waarde.” Volgens hem is het feit dat publiceren veelal wordt gezien vanuit het perspectief van marktwerking in de kern al fout.

We mogen Elsevier open science niet toe laten eigenen.

Toen hij het op een gegeven moment te kwaad kreeg besloot hij zelf achter de computer te kruipen en te kijken hoe ver hij zou komen met het oprichten van een eigen publicatieplatform. “Het was in de eerste plaats een proces van het identificeren van de problemen, en daarna gewoon aan het programmeren slaan. Voor Sci|Post wilde ik uitgaan van een puur open acces model. Dat betekent: geen abonnementskosten, geen kosten voor auteurs en iedereen moet toegang tot een artikel hebben. Na enkele maanden had ik een werkende versie die getest kon worden en in september 2016 publiceerden we het eerste artikel.”

Het schrijven van de 300.000 regels code die nodig zijn voor een volledig functioneel publicatieplatform gaat je niet in de koude kleren zitten zegt Caux. “Ik moet eerlijk zijn, het was echt veel werk. Ik heb een gezin met twee kinderen en had in die tijd ook net een ERC gekregen.” Dat kwam erop neer dat Caux de afgelopen jaren, en nu eigenlijk nog, zo’n 80-100 uur in de week werkt. “Laat ik het zo zeggen, ik slaap niet heel veel. En dit werk doe ik in de vroege uurtjes en in de weekenden.”

Toch vindt hij het de moeite waard. Met de publicatie van meerdere onderzoeksartikelen per week laat Sci|Post volgens hem zien dat het een serieus alternatief is voor het klassieke publicatiemodel. “Het is alleen een kip-en-ei probleem. Iemand moet de eerste stap zetten, want om dit duurzaam te financieren heb je subsidie nodig. En om die subsidie te krijgen moet je iets kunnen laten zien.”

Consortium-model is voor iedereen rendabel

Momenteel wordt Sci|Post door een aanzienlijk aantal instellingen en organisaties mogelijk gemaakt. Vanuit Nederland doen onder andere NWO en de VSNU een duit in het zakje, en ook individuele instellingen met voorop de Universiteit van Amsterdam en ook de Vrije Universiteit en de TU Delft betalen mee. “We hebben onze kwaliteit duidelijk bewezen. Het wordt instellingen inmiddels ook duidelijk dat het financieel zinvol is om ons te steunen.” Nu de opstartfase erop zit moeten er meer partijen gevonden worden maar daarover is Caux positief. “We zijn nu in gesprek met meerdere partijen, en de toekomst ziet er rooskleurig uit.”

Volgens Caux beginnen steeds meer instellingen in te zien dat wat hij typeert als een zogenaamd consortium-model een goed alternatief is voor de staande praktijk. “Het is duidelijk veel goedkoper voor de instelling mee te doen aan dergelijke consortium-modellen. Zelfs als er heel veel free riders in het systeem zitten scheelt het de individuele instelling geld.”

Voor de redenering daarachter verwijst hij naar uitspraken van literatuurwetenschapper en oprichter van het vergelijkbare open access platform Open Library of Humanities Martin Paul Eve. Het consortium-model is volgens hem vele malen goedkoper, met name voor bibliotheken van de instellingen. De keuze om een enkel open access of hybride artikel niet te publiceren tegen de gangbare prijs van de grote uitgevers (á €1500 – €7000), en dit geld te investeren in een consortium-model platform is al zo goed als rendabel.

De Article Processing Charge is een denkfout

Uit schattingen die Caux heeft gemaakt voor wat hij nodig zou hebben om Sci|Post kostendekkend te krijgen komt hij uit op de prijs van ongeveer €400 per artikel – ver beneden de huidige €3750 die momenteel wordt betaald afgaande op de huidige contracten. “Wij gaan alleen nooit, maar dan ook echt nooit facturen de wereld over sturen.” Alleen al de gedachte hoeveel extra werk zo’n accountancy-tak zou kosten doen hem de rillingen over het lijf lopen. “Het hele idee is dat we dit proces weer in eigen handen moeten krijgen, en ophouden het publiceren te zien als een verdienmodel.”

De huidige discussie over de article processing charge (APC) is volgens Caux dan ook totaal de verkeerde insteek. “Het is een absolute denkfout,” zegt hij, verwijzend naar de inzet van onderhandelaars in binnen en buitenland. “Om te beginnen kun je toch gewoon niet met droge ogen akkoord gaan met een winstmarge van 40% voor de uitgevers? Natuurlijk is het APC model voor hen gunstig, maar voor instellingen kan dat nooit een goed uitgangspunt zijn.”

Vanuit dat idealistische oogpunt heeft Sci|Post geen discriminatoir beleid op basis van de instelling waar een inzending vandaan komt. “Wij ontkoppelen bewust het financiële gedeelte van het publiceren. Wij zouden nooit een manuscript weigeren omdat bijvoorbeeld de universiteit waar de auteur werkt niet meebetaalt.” Wel houdt Sci|Post een lijst bij van het aantal artikelen per instelling of organisatie met daarbij inzicht in de vraag of deze meebetaalt. “We proberen die instellingen er natuurlijk wel op te wijzen dat het terecht zou zijn als ze wel meebetalen,” zegt hij joviaal.

Openheid is de sleutel voor kwaliteit

Wat betreft de argumentatie van veel uitgevers dat zij ‘waarde toevoegen’ aan het wetenschappelijk proces is Caux zeer sceptisch. Met name als het over hun open access aanbod gaat. “Bij hen is open access vaak tweede keus die ze auteurs aanbieden. Kom je niet in het ‘grote’ journal, dan kun je tegen betaling in het open acces tijdschrift publiceren. Dat is niet hoe open access zou moeten werken.”

Het uitgangspunt dat Caux hanteert is dat het toevoegen van waarde juist vanuit de wetenschappers zelf komt. “Sci|Post komt van binnenuit. Wij zijn de mensen die het onderzoek doen en de artikelen schrijven. Wij snappen wat kwaliteit is.” Hij stelt dat een platform voor en door wetenschappers het juiste uitgangspunt is. “Uitgevers hebben namelijk hele andere belangen dan de wetenschappelijke kwaliteit.”

Het hanteren van werkelijk open principes is volgens Caux hetgeen dat op termijn ook de reputatie van initiatieven als Sci|Post kan waarborgen. Zo hanteert het platform bijvoorbeeld een open reviewproces, waarbij ook het peer review proces voor iedereen toegankelijk is. “Ik kan je vertellen dat die hoge mate van transparantie nogal uitmaakt voor de kwaliteit van zowel het reviewproces als voor het eindproduct.” Volgens hem doen reviewers zichtbaar meer moeite als ze weten dat hun suggesties en opmerkingen ook door derden gelezen kunnen worden.

Zo ingewikkeld is het nou ook weer niet

Momenteel zijn Caux en zijn collega’s bezig met het openlijk beschikbaar stellen van de broncode van Sci|Post. “Dat moet allemaal nog netjes geannoteerd worden en inzichtelijker worden gemaakt. Als dat gedaan is willen we dit in de eerste plaats delen met onze sponsoren. Een ander zou daarmee al heel ver komen in het opzetten van een eigen publicatieplatform.”

Het feit dat de grote uitgevers zich momenteel en masse op de verkoop van big data en software voor onder andere publicatieplatforms storten baart Caux weinig zorgen. “Je kunt wel proberen te komen met een one size fits all oplossing maar daarvoor is het publicatieproces in de verschillende vakgebieden te gevarieerd.”

Terugkomend op het eerdere punt voegt hij hier aan toe: “Ik wil niet onbeleefd zijn maar als je vergelijkt hoe ingewikkeld het is om iets als Sci|Post te bouwen met het ‘normale’ werk dat wetenschappers doen, dan is het gewoon niet zo ingewikkeld. Als wij in staat zijn om raketten de lucht in te schieten en een deeltjesversneller draaiende te houden, dan is deze uitdaging echt een ordegrootte kleiner.”