Werkdruk en diversiteit in het hoger onderwijs gaan niet goed samen
De kern van haar betoog: neem de tijd voor diversiteit. Neemt de tijd om ook echt het gesprek met elkaar aan te gaan. Werkdruk in het onderwijs en massale hoorcolleges passen daar niet bij. Er moet meer aandacht zijn voor persoonlijk contact, zo gaf zij een afgeladen zaal vol toehoorders mee.
Jij laat zien hoe veerkrachtig deze studenten zijn
De eerste spreker bij de lectorale rede is Halleh Ghorashi, de hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit, bij wie Machteld de Jong in 2012 promoveerde. Zij sprak net als veel andere sprekers met warme woorden over de nieuwe Inholland-lector. “Jij bent in het leven gedoken van mensen waar wij weinig over horen: Marokkaanse-Nederlandse studenten die de hogeschool bereiken. Je hebt laten zien hoe de werelden waarin zij leven soms met elkaar in strijd zijn. Wij horen daar vaak de negatieve kanten van. Jij laat zien hoe het is voor die studenten om daarin te overleven en dat daar enorm veel kracht voor nodig is. Jij laat zien hoe veerkrachtig deze studenten zijn.”
Dat De Jong dit zo goed kan komt volgens Ghorashi doordat zij zich als geen ander weet in te leven in de leefwereld van deze studenten. “Jij bent oprecht nieuwsgierig, jij bent geïnteresseerd in het leven van anderen. Daardoor ga je niet de moeilijkheid uit de weg. Jij probeert door de pijn en wrijving iets voor de studenten te betekenen en daarin is jouw rol ongekend belangrijk. Als docent laat je ook anderen zien hoe belangrijk het is, om als docent iets te betekenen in een debat dat niet altijd makkelijk is.”
De helft van mijn oud-studenten is taxichauffeur
De volgende spreker is een oud-collega van Machteld de Jong, Huub Nelis. Hij is oprichter van bureau Youngworks. Samen schreven zij eerder dit jaar het boek Help mijn school is gekleurd! Aan de hand van een anekdote vertelt hij hoe De Jong betrokken is bij dit onderwerp. “Ik denk dat het 10 jaar geleden was dat ik Machteld voor het eerst ontmoette. Machteld kwam langs op mijn kantoor en we raakten in gesprek en dat gesprek was eigenlijk niet af.”
“Het was een dag waarop het heel hard regende en in de deuropening op de Prinsengracht zei Machteld: ‘dan pak ik wel de taxi, ik ken trouwens meer dan de helft van alle taxichauffeurs in Amsterdam. Want het merendeel van mijn studenten met een migratie-achtergrond heeft zoveel moeite om een goede baan te vinden, die belanden uiteindelijk op de taxi. Dat vind ik zo onterecht.’ Het vuur spatte bijna uit je ogen en we raakten weer in de volgende discussie.”
Nelis benadrukt dat als iedereen zoals Machteld de Jong was, dan was dit lectoraat nooit nodig geweest. “Ik denk dat als iedereen zo was als Machteld dat we hier dan vandaag niet zouden zitten. Dan was een lectoraat diversiteitsvraagstukken volslagen onzinnig. Helaas is dat niet zo, en staan we hier voor een heel belangrijk lectoraat waar ook ontzettend veel werk nog te doen is. En waar ontzettend veel belangrijke dingen nog over gezegd moeten worden.”
Het tij kan keren
Na de toespraken is het de beurt aan De Jong zelf om haar lectorale rede uit te spreken. De Jong is in 2012 gepromoveerd op het vraagstuk rondom diversiteit en dat was een andere tijd legt de Inholland-lector uit. “Aandacht voor diversiteit gaat in golven, dat weet iedereen die zich al langere tijd met diversiteit bezighoudt. Soms is het thema in en is er veel geld voor beschikbaar en is iedereen het eens over de noodzaak. Dan breekt er weer een periode aan waarin het thema uit is. Toen ik in 2012 promoveerde was het thema niet in. ‘Waarom zouden we het er nog over moeten hebben, iedereen was toch wel zo’n een beetje geïntegreerd?’ De afgelopen jaren zien we weer heel veel aandacht voor diversiteit, gelukkig maar dat is niet voor niks.”
Het gesprek over diversiteit is er niet gemakkelijker op geworden, ziet De Jong. “De diversiteit in onze samenleving zorgt enerzijds voor een veelheid aan rijkdom en mensen, ervaringen, contacten en prachtige momenten zoals vanmiddag. Het zorgt ook voor wrijvingen en conflicten. Dat komt door de grote onbekendheid met elkaar en de verwachtingen van en over elkaar. Die niet altijd overeenstemmen, machtsbalansen die aan het verschuiven zijn.”
Het ‘nieuwe samen’, moet vooral worden bereikt in het onderwijs zegt Machteld de Jong. “De nieuwe verscheidenheid in onze samenleving door de komst van migranten in Nederland heeft niet, of zachter uitgedrukt, nog te weinig voor een nieuw ‘samen’ gezorgd. Diversiteit is een uitdaging voor ons allemaal. Die nieuwe uitdaging vraagt om aandacht voor diversiteitsvraagstukken.”
Bedreigingen te lijf met compassie
Dat dit een gevoelig thema is, moge duidelijk zijn, maar de persoonlijke aanvallen hebben er ook weleens voor gezorgd dat de Inholland-lector ging twijfelen of ze hier wel verder mee moest gaan. “Iedereen die onderzoek doet rondom het thema diversiteit weet dat je een dikke huid moet hebben en bestand moet zijn tegen allerlei uitwassen en stromen op de sociale media. Mensen die hun visie op diversiteit het liefst op een zo ongenuanceerd mogelijke manier tegen je aan willen houden. De dag dat ik een dreigbrief kreeg op mijn huisadres was ook echt wel een beetje het moment dat ik dacht: ga ik door met mijn werk of gooi ik de handdoek in de ring? Maar ik sta hier weer.”
Het pleidooi van de lectorale rede was gevuld met compassie. “Mijn lectorale rede is een pleidooi voor compassie voor openheid, een zorgvuldig luisteren naar jezelf en naar anderen in een echte dialoog. In mijn onderzoek staan jongeren centraal. In het bijzonder jongeren met een migratie-achtergrond. Nederlandse jongeren zijn over het algemeen erg gelukkig en hebben vertrouwen in de toekomst.”
Meerstemmigheid is nodig
De lector van Inholland wil dat in het debat rondom diversiteit ook veel meer geluiden gehoord worden dan nu. “Veel jongeren met een migratie-achtergrond zeggen dat ze niet open durven te zijn. Dat ze niet altijd alles durven te zeggen op school, in de samenleving, omdat ze bang zijn dat andere ze toch niet begrijpen.”
Tot haar grote teleurstelling speelt dat niet alleen bij studenten met een migratieachtergrond. “Ook docenten met een migratieachtergrond geven aan dat ze niet altijd het gevoel hebben dat hun visie op de gang van zaken in het onderwijs wordt meegenomen. En dat hun positie in het team en in de samenleving niet altijd goed wordt begrepen. Dat is heel erg zonde, want hierdoor laten we kansen liggen.”
Toch had de lector aan het eind van haar rede nog wel een stevige boodschap voor het onderwijs en dat ging over tijd en ruimte. “Dat werkdruk en aandacht voor diversiteit niet goed samengaan, dat wil ik heel graag gezegd hebben. Wil je inclusie en verbindingen tot stand brengen, dan moet er tijd, rust en ruimte zijn om dit alles te kunnen ontwikkelen. Dit kan niet met overvolle takenpakketten en massale hoorcolleges. Wel in een omgeving waar tijd en ruimte is om ook echt contact met elkaar te maken.”
Dat gevoel er niet echt bij te horen
Dat veel jongeren nog steeds het gevoel hebben dat zij niet bij de Nederlandse samenleving horen vindt De Jong schrijnend. “Wat zijn nu aspecten in mijn onderzoek naar jongeren met een migratieachtergrond die bij mij nog altijd raken? Dat is het gevoel er niet echt bij te horen, niet op school, niet in de Nederlandse samenleving.
Volgens De Jong zijn er nu generaties die niet anders hebben meegemaakt dan dat hun achtergrond problematisch is. “Dat 11 september 2001 voor jongeren met een moslimachtergrond echt een kantelpunt was is niet voor iedereen bekend. De generatie jongeren die wij in de schoolbanken hebben zitten, hebben heel hun leven gehoord dat hun etnische en religieuze achtergrond niet deugen. Dat dit iets met je doet mag geen verrassing zijn.”
Als voorbeeld van dat anders zijn noemde Machteld de Jong een stagegesprek van een student. “Deze week hoorde ik ook weer het voorbeeld van iemand die stagegesprekken had met een groep jongeren. Daar werd als een soort grap gezegd tegen een Marokkaans-Nederlandse jongen: ‘jij bent tenminste een goed gelukte Marokkaan.’ Die uitdrukking, maar jij bent anders heb ik de afgelopen jaren in zoveel varianten gehoord. Ik kan het eigenlijk niet meer aanhoren.”
Om van dit lectoraat een succes te maken wil de lector dan ook persoonlijke verhalen inzetten van studenten en docenten. “Levensverhalen worden in mijn lectoraat beschouwd als een krachtige methodiek om te denken vanuit het perspectief van anderen en om verbindingen tot stand te brengen. Als gevolg van gedeelde verhalen en als mogelijkheid tot reflectie op je eigen perspectieven. Dat maakt kwetsbaar, maar in die kwetsbaarheid ontstaat er ruimte voor verbinding. Diversiteit kan alleen als kracht worden gebruikt. Als er tijd wordt genomen om die verbindingen met elkaar aan te gaan.”
Ondanks de soms wat sombere constateringen in de lectorale rede gelooft de lector wel dat er nog ongelofelijk veel kansen liggen op dit thema. “Ik ben heel erg hoopvol, anders zou ik dit werk niet kunnen doen, maar ik maak me ook geen illusies. Ik realiseer me dat we voorlopig nog niet klaar zullen zijn met diversiteitsvraagstukken. We moeten daarom met elkaar in dialoog blijven over wat er in ons omgaat en hoe we samen willen leven en hoe we samen willen werken. Wij beogen met onze lectoraat een wetenschappelijke en genuanceerde toon te vinden, omdat debat aan te zwengelen en ook aan te blijven zwengelen. Om inclusie en gelijke kansen voor iedereen te stimuleren.”
Toch had de lector aan het eind van haar rede nog wel een stevige boodschap voor het onderwijs en dat ging over tijd en ruimte. “Dat werkdruk en aandacht voor diversiteit niet goed samengaan, dat wil ik heel graag gezegd hebben. Wil je inclusie en verbindingen tot stand brengen, dan moet er tijd, rust en ruimte zijn om dit alles te kunnen ontwikkelen. Dit kan niet met overvolle takenpakketten en massale hoorcolleges. Wel in een omgeving waar tijd en ruimte is om ook echt contact met elkaar te maken.”
In haar dankwoord bedankte de lector het College van Bestuur van Inholland die het durft om uitgerekend dit lectoraat in te stellen. “Ik wil het College van Bestuur van Inholland bedanken, in het bijzonder de voorzitter Jet de Ranitz. Ik ben haar buitengewoon dankbaar voor het instellen van een lectoraat dat zo belangrijk is en over zo’n gevoelig thema. Met het instellen van het lectoraat laat Inholland zien dat ze zich bewust is van haar maatschappelijke taak om kansengelijkheid voor iedereen te stimuleren.”
Ik heb een rotte jeugd gehad
Aan het slot van de middag was het woord nog aan de voorzitter van Inholland Jet de Ranitz. Zij had ook warme woorden voor de nieuwe lector diversiteitsvraagstukken. “Jij en ook jouw collega lectoren diversiteit nodigen altijd uit voor het vertellen van persoonlijke verhalen. Ik heb wel iets voorbereid, maar toen ik dit vanmiddag zo aanzag en de verhalen hoorde van jouw vrienden en collega’s, toen dacht ik misschien moet ik daar toch ook maar mee beginnen.”
“Mijn droom was vroeger dat mijn verleden er niet meer toe zou doen. Ik heb een rotte jeugd gehad. Ik heb geleerd dat dat niet kan. Mijn droom is nu dat mijn verleden vooral ten goede komt in mijn werk en in mijn privéleven en dat ik daarmee andere mensen iets moois mee kan geven. Dat lukt best aardig. Machteld, dat herken ik ook in jou. Jij laat je niet achteropraken door waar je vandaan komt. Je bent er trots op en je zet dat in in hoe jij je werk doet. Ik herken dat overigens ook in Inholland.”
