Natura 2000 gebieden niet veilig voor Nederlandse Noordzeevissers
Als je wilt weten waar vissen zich ophouden in de Noordzeewateren, dan zou je dat het liefste aan de vissen zelf vragen. Bij verstek van een passend communicatiemiddel met het onderwaterleven grepen onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) naar de beste alternatieve benadering: het combineren van bodemmonsters en de GPS data van vissers. Want wie weet er nu beter waar vissen zich ophouden dan diegenen die jacht op hen maken?
Het ‘zeeschap’ in beeld brengen
Het onderzoek komt voort uit het bredere DISCLOSE project waarin meerdere partijen samenwerken DISCLOSE is een gezamenlijk project van de TU Delft, RUG, NIOZ en Stichting De Noordzee. om de Noordzee gedetailleerd in kaart te brengen. “Natuurlijk zijn er dieptekaarten en is er een grof idee van de temperatuurverschillen, maar we weten niet goed wat voor habitat dit op de bodem creëert.” Volgens promovenda Karin van der Reijden, promovendus aan de RUG, kun je deze landschappen onderwater, zeeschappen zeeschappen De Engelse term is 'seascape'. genoemd in het artikel, vergelijken met de diversiteit aan landschappen die je boven water tegenkomt.
“Op land heb je bijvoorbeeld duinpartijen, moerasgrond, veengrond en ga zo maar door. Die hebben elk hun eigen unieke leefgemeenschap. Voor de Noordzee is in grote lijnen bekend wat de spreiding van diersoorten is, maar absoluut niet in dezelfde mate als voor op het land.” In dit project zijn negentien factoren in de analyse van de topografie van de zeebodem meegenomen vertelt Van der Reijden. “Het gaat dan ook om zaken als: zit je ten opzichte van jouw omgeving in een kuil, of juist op een heuvel? Dus niet in absolute zin hoe diep het ergens is, maar hoe het zeelandschap eromheen er uitziet, dat bepaalt mede de opbouw van de leefgemeenschap.”
Sommige gebieden ter grootte van de gemeente Utrecht worden momenteel aangeduid als homogene habitat, maar Van der Reijden betwijfelt dus of dit een goede voorstelling van zaken is. Door data uit verschillende openbare bronnen te combineren is het nu gelukt om een gedetailleerde kaart – met daarin ook het visgedrag – te genereren.
Visserij-hotspots
Om zicht te krijgen op het visgedrag van vissers bestaat er sinds 1999 het zogenaamde Vessel Monitoring System (VMS). Vissersboten van meer dan 15 meter in lengte zijn verplicht om een dergelijk systeem aan boord te hebben dat elke twee uur met satellietgegevens hun locatie bepaalt. Van der Reijden: “Vanaf 2008 is deze data pas echt betrouwbaar. Het systeem is stapsgewijs ingevoerd en sinds die tijd zijn ook de kleinere boten meegenomen in het systeem.”
Door deze VMS data te combineren met de data over het ‘zeeschap’ kon het team een aantal ‘visserij-hotspots’ aanwijzen in de Noordzee. Die verschillende gebieden liggen voornamelijk in het Nederlandse gedeelte van de Noordzee, maar ook in het Britse, Duitse en Deense gedeelte. “We hebben daarbij ook vastgesteld dat een aantal van deze speciale gebieden in ieder geval deels in Natura 2000 De Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze gebieden worden diersoorten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd ten behoeve van de biodiversiteit. In Nederland is de Wet Natuurbescherming van toepassing op zo’n 160 van deze gebieden. gebieden liggen.” Dat is een bepaald pittige constatering van het onderzoeksteam aangezien het om beschermde natuurgebieden gaat.
Verspreiding op basis van vissoort
VMS is een internationaal systeem, in Nederland worden er zo’n 500 vissersboten mee gevolgd. Alhoewel de data, die in het beheer zijn van het ministerie van Landbouw, Natuurbeleid en Voedselveiligheid, vrij nauwkeurig zijn wordt dit systeem momenteel niet gebruikt om vissers te beboeten. Om een visser op de bon te slingeren voor vissen in een beschermd gebied moet Nationale Voedsel en Waren Autoriteit de visser op heterdaad betrappen Het ministerie van LNV was ten tijde van schrijven van dit artikel niet in staat om verder uit te wijden over het handhavingsproces. De Nederlandse Visserijbond wilde niet reageren op feitelijke vragen over het VMS en handhaving. .
Voor de onderzoekers golden dergelijke beperkingen niet. Op basis van softwarematige analyse van het vaargedrag konden zij een inschatting maken of vissers aan het ‘vissen’, ‘varen’ of ‘drijven’ was. Daar kwam het volgende beeld uit naar voren, vertelt Van der Reijden. “Tongvissers zijn actief in de zuidelijke Noordzee, vooral in de diepere troggen tussen de grote zandbanken. Noorse kreeften worden juist actief bevist in de modderigste gebieden in de diepere delen van het Nederlandse deel van de Noordzee. De scholvisserij vist veel verspreider, maar er lijkt een voorkeur te zijn voor de toppen van zandgolven, gelegen op de flanken van bijvoorbeeld de Doggersbank.”
De resultaten uit het onderzoek zijn bepaald niet triviaal. Het laat volgens de onderzoekers vooral zien dat de visserijdruk op de zeebodem niet homogeen over de Noordzee verdeeld is. “Wat je aanmerkt als ‘veel’ of ‘weinig’ is een vraag die wij niet kunnen beantwoorden.” Wat een hoge visserijdruk is verschilt ook per diersoort. “Diersoorten die zich maar langzaam voortplanten zullen uiteraard sneller verdwenen zijn bij een hogere visserijdruk.”
Wat Van der Reijden vooral hoopt is dat deze verkregen inzichten bij kunnen dragen aan een geïnformeerde discussie. “We proberen hiermee vissers, beleidsmedewerkers en natuurorganisaties inzicht te geven in de leefomgeving van vissen.” Vooropgesteld dat de beste manier om de visserijdruk te verlagen simpelweg het minder consumeren van vis is, hoopt ze dat het mogelijk is om met deze kennis samen tot een duurzamere Noordzee te komen.
