Alfa- en gammawetenschappen zijn niet over het hoofd gezien

CHEPS: wel degelijk rekening gehouden met sociale en geesteswetenschappen in bekostigingsvarianten

Opinie | door Harry de Boer & Ben Jongbloed & Frans Kaiser & Hans Vossensteyn

22 januari 2019 | In hun brief aan de commissie Bekostigingssystematiek Hoger Onderwijs (commissie Van Rijn) constateren de decanen van de alfa- en gammafaculteiten dat er in hun ogen omissies zijn in het CHEPS-rapport. Ons (lijvige) rapport zou te weinig aandacht aan de alfa- en gammawetenschappen besteden, terwijl we wel specifieke aandacht schenken aan het bèta-technische domein.

Sociale en geesteswetenschappen zoeken toenadering tot Van Rijn

Graag willen we op deze kritiek reageren. Binnen onze – nauw omschreven – onderzoeksopdracht hebben we een kwalitatief onderzoek (een peiling van meningen en suggesties onder de universiteiten; interviews bij een groot aantal faculteiten – ook uit de alfa/gamma hoek) en een kwantitatief onderzoek gedaan. Uit het eerste kwamen tal van knelpunten en verbetersuggesties voor het huidige bekostigingsmodel naar voren, die we in het tweede, kwantitatieve deel (met een rekenmodel) hebben doorgerekend. Met dit rekenmodel is een groot aantal varianten doorgerekend, onder andere om te zien wat de herverdelende effecten Bij de doorrekening wordt de omvang van de bestaande budgetten voor universiteiten en hogescholen als constant verondersteld.  zijn als we aan de knoppen van het huidige bekostigingsmodel gaan draaien.

Convergentie en kostenstructuur

Uiteraard hebben we daarbij aandacht besteed aan de bèta/techniek problematiek. Het zou gek zijn als we dat niet hadden gedaan. Maar we hebben wel degelijk aandacht geschonken aan ontwikkelingen in de onderwijspraktijk voor de alfa- en gammawetenschappen. Onze variant getiteld Convergentie en Kostenstructuur is ingegeven door signalen dat de inzet van duurdere (technologische) voorzieningen in het onderwijs de kosten voor onderwijs ook in deze wetenschappen doet oplopen.

In de convergentie-variant is deze tendens doorgerekend. In de variant zijn de bedragen per student cq. diploma van ‘laag bekostigde’ opleidingen (vooral alfa/gamma) en van hoogst bekostigde opleidingen (vooral medisch) naar elkaar toegeschoven. Wat blijkt? Universiteiten met relatief veel alfa en gamma en weinig tot geen medische opleidingen gaan er in deze variant op vooruit. Voor algemene universiteiten met medische faculteiten middelen de plussen voor alfa/gamma de minnen voor medisch uit. De herverdelende effecten op instellingsniveau zijn per saldo relatief beperkt in deze variant.

Berekenen wat de effecten zijn voor afzonderlijke alfa- en gammafaculteiten kunnen we niet. Het landelijke bekostigingsmodel wijst budgetten aan een instelling toe en niet aan afzonderlijke faculteiten. De manier waarop budgetten intern over de faculteiten worden verdeeld is aan de universiteit zelf, zoals terecht wordt geconstateerd in de brief. Als een universiteit het landelijke model als richtsnoer wil gebruiken bij de interne verdeling van de middelen zouden in onze convergentievariant de middelen opschuiven in de richting van de alfa-/gammafaculteiten.

Geen volledige bekostiging

In de brief van de decanen wordt ons ook voor de voeten geworpen dat we geen rekening zouden houden met het gegeven dat de alfa/gamma faculteiten relatief veel te lijden zouden hebben van het feit dat ze onevenredig veel studenten moeten toelaten die reeds eerder in het hoger onderwijs waren ingeschreven – studenten waar ze geen volledige bekostiging meer voor kunnen ontvangen. Ook deze ontwikkeling zou niet in een variant tot uitdrukking komen.

De werkelijkheid is anders: In onze variant Tweede kans en de verder uitgewerkte sub-varianten is wel degelijk aandacht besteed aan verschillende manieren om in het bekostigingsmodel te compenseren voor dit nadeel. Naast de optie om het aantal bekostigde jaren met één jaar te verhogen zijn ook andere opties op hun effecten voor de verdeling van de Rijksbijdrage doorgerekend.

Het derde kritiekpunt dat in de brief wordt genoemd is ons gebrek aan aandacht voor de stijging van het aantal internationale studenten (van buiten de Europese Ruimte) en de daarmee verbonden bekostigingsproblemen. Dit punt is inderdaad niet in het onderzoek uitgewerkt. De reden hiervoor ligt vooral in de uitkomsten van het kwalitatieve deel van ons onderzoek: universiteiten gaven aan dat deze ontwikkeling geen knelpunt vormde dat via een aanpassing van de bekostigingssystematiek zou moeten worden aangepakt.

In de brief wordt terecht opgemerkt dat onduidelijk blijft welk deel van de bèta/techniek problematiek wordt veroorzaakt door de ontwikkeling in de toestroom van internationale studenten. Maar deze kwestie lag buiten de kaders van ons onderzoek. Ons onderzoek geeft wel inzicht in de veroorzakers van de kosten in algemene zin, maar over de bijdrage van afzonderlijke factoren kunnen wij – en ook de instellingen zelf – veel minder vertellen.

Ver buiten onze opdracht

Ten slotte geeft de decanenbrief aan dat we geen analyse hebben gemaakt van de bèta/techniek problematiek, waardoor het niet mogelijk is de relevantie van de varianten te beoordelen. Een dergelijke probleemanalyse zou echter ver buiten onze opdracht vallen. Ons onderzoek was erop gericht te onderzoeken op welke verschillende manieren door instellingen naar voren gebrachte knelpunten via aanpassingen in het bestaande bekostigingsmodel (en met de gegeven beschikbare middelen) zouden kunnen worden verlicht. We hebben daarbij steeds de herverdelende effecten van deze aanpassingen op het instellingsniveau in kaart gebracht. Verder (en dieper) konden we niet gaan.

Kortom: we hebben in ons rapport wel degelijk aandacht besteed aan de alfa/gammaproblematiek.

Harry de Boer, Ben Jongbloed, Frans Kaiser en Hans Vossensteyn zijn de auteurs van het CHEPS rapport over de Bekostiging van het Nederlandse hoger onderwijs.