Plan S: democratisering of patstelling?
Open Access en de toekomst van jonge onderzoekers
Academische uitgevers werden zelfs genoemd als eerste slachtoffers van de internetrevolutie. Niets bleek minder waar. Bankiers, oliemaatschappijen en internetgiganten ver achter zich latend, boekte de grootste uitgever Elsevier het afgelopen jaar een winstmarge van bijna 37%.
Als interventie in de vergaande neoliberalisering van de huidige publicatie praktijk, maakte op 4 september, cOAlition S, een internationale groep van onderzoeksfinanciers waaronder NWO , Plan S bekend. Plan S heeft de potentie om toegang tot kennis werkelijk democratisch te maken door een halt toe te roepen aan een situatie waarin uit publieke middelen betaald onderzoek slechts toegankelijk is voor een select, overwegend Westers, welvarend, mannelijk, hoogopgeleid gevestigd groepje.
Cultuuromslag
Wil Plan S slagen, moet er een cultuuromslag binnen de wetenschappelijke praktijk plaatsvinden, ingezet door een nieuw systeem van belonen en waarderen van personeel. Vandaag de dag worden jonge onderzoekers afgerekend op hun publicatielijsten. Afgelopen 26 november maakten de VSNU, NWO, NFU en ZonMw bekend dat zij het aankomende jaar zullen brainstormen over een nieuw systeem van belonen en waarderen, waar niet langer meer de impactfactor centraal staat. Hoe moet het nieuwe systeem van waarderen eruit zien en worden de belangen van jonge onderzoekers er door behartigd? Zolang jonge onderzoekers zelf niet naar hun ideeën worden gevraagd, zal de gewenste cultuuromslag binnen de wetenschappelijke praktijk alsnog de gevestigde orde dienen.
Goed nieuws is dat minister Ingrid van Engelshoven op 28 januari in haar wetenschapsbrief, aangeeft €500.000 – een gelijke matching van de investering van de VSNU – beschikbaar te stellen voor “pilots en experimenten” op het gebied van waarderen en belonen. Budget is er dus om jonge onderzoekers naar hun ideeën te vragen. Maar, wie zijn deze jonge onderzoekers en wat zijn hun belangen? Voor slechts 20 procent van de promovendi ligt een academische carrière in het verschiet. Voor jonge onderzoekers zal het dus cruciaal zijn dat het nieuwe systeem van belonen en waarderen, bijdraagt aan de slaagkansen van een carrière buiten de academie.
Het vampirisme van de huidige uitgeverspraktijk
Plan S voert in de eerste plaats druk uit op de uitgeverssector om het huidige businessmodel definitief om te gooien en Open Access over de volle breedte mogelijk te maken. Als gevolg van het huidige businessmodel bevindt veel onderzoek zich nu achter een betaalmuur en is, hoewel betaald uit publieke middelen, niet vrij toegankelijk. Gedupeerden hiervan zijn het volk, bedrijven en veelal ook onderzoekers verbonden aan niet- Europese of Amerikaanse instellingen.
Toevallig is het ook niet dat precies die journals die zich achter een betaalmuur begeven een hoge Journal Impact Factor (JIF) kennen, dat wil zeggen een score die de populariteit van een journal onder onderzoekers aangeeft. Binnen het huidige systeem van erkennen en waarderen zijn metrics zoals impactfactoren leidend, als gevolg waarvan onderzoekers wel moeten publiceren in journals met een hoge JIF voor hun loopbaanontwikkeling. Kortom, de uitgeverspraktijk en de publish-or-perisch cultuur houden elkaar stevig in het zadel.
Plan S: volledige en onmiddellijke Open Access
De twee kernpunten van Plan S zijn dat de resultaten van door leden van cOAlition S gesubsidieerd onderzoek in volledig en onmiddellijke Open Access tijdschriften of platforms moeten worden gepubliceerd en dat het copyright voor publicaties bij de auteur blijft, bij voorkeur onder een Creative Commons open licentie. Dit betekent in de praktijk dat een uiteindelijke versie van een artikel direct zonder embargo en niet via een hybride journal online toegankelijk moet zijn en dat de auteur copyright op het artikel niet hoeft te overhandigen aan de uitgever.
Ondersteund door een brede coalitie van nationale en Europese onderzoek financiers, waaronder de European Research Council (ERC), heeft Plan S de potentie om een cultuuromslag teweeg te brengen binnen de wetenschappelijke praktijk door kwaliteit boven kwantiteit te plaatsen.
Echter, bel je een willekeurige hoogleraar op, zal deze je naar alle waarschijnlijkheid vertellen dat precies jonge onderzoekers de dupe zullen worden van Plan S. Waaruit bestaat deze zorg, is ze terecht en houdt ze wel écht rekening met de belangen van jonge onderzoekers? Met andere woorden, reflecteert de geuite zorg niet precies de belangen van de gevestigde orde en is het niet de hoogste tijd om jonge onderzoekers zelf aan het woord te laten?
De toekomst van jonge onderzoekers
Binnen het huidige systeem worden jonge onderzoekers afgerekend op hun publicatielijsten. Om de transitie naar volledige en onmiddellijke open access institutioneel te verankeren, moet er binnen de wetenschappelijke praktijk een nieuw systeem van belonen en waarderen komen, waar niet langer meer de impactfactor centraal staat. Goed nieuws is dat de VSNU, NWO, NFU en ZonMw hebben aangekondigd het aankomende jaar te zullen gaan nadenken over de vorm die dit systeem moet krijgen. Concreter dan de aankondiging van brainstorm sessies zijn de betrokken partijen nog niet geworden.
De eerste vraag is natuurlijk of het nieuwe systeem voor 1 januari 2020 volledig gerealiseerd is. Gezien de brainstorm sessies nog moeten plaatsvinden, is dit zeer onwaarschijnlijk. Een fundamentele rol in de concretisering van het systeem is weggelegd voor de universiteiten zelf. Gaan de universiteiten niet onmiddellijk tot actie over, zullen inderdaad de jonge onderzoekers de dupe worden. De tweede vraag is hoe wetenschappelijke activiteiten in de toekomst gewaardeerd worden en of er in de vaststelling van nieuwe parameters rekening wordt gehouden met jonge onderzoekers?
Voor wie doen we het?
In Nederland ligt voor slechts 20 procent van de promovendi een wetenschappelijke carrière in het verschiet. Het overgrote merendeel van de promovendi moet dus elders een carrière zien te maken.
De vraag die zich opdringt is: voor wie waren die ‘beloningssystemen’ er in de eerste plaats? Vooralsnog niet voor de promovendi die niet doorgaan in de academie. Wil het nieuwe systeem de belangen dienen van jonge onderzoekers, zal het die van de 80 procent die buiten de academie aan de slag zal gaan, voorop moeten stellen.
Concreet betekent dit dat het voor promovendi in de eerste plaats van groot belang is dat het nieuwe systeem valoriserende activiteiten stimuleert, waardeert en beloont. Hier komt echter maatwerk bij kijken omdat er tussen de verschillende wetenschapsgebieden grote verschillen zijn als het gaat om het wat en het hoe van valorisatie. Dus in de tweede plaats is het van belang dat het nieuwe systeem niet alle wetenschappen over een kam scheert, zoals dit wel het geval is binnen de huidige situatie, maar discipline specifiek wordt.
Wil de broodnodige cultuuromslag slagen en niet de toekomst van jonge onderzoekers in het geding brengen, moet er een voor alle disciplines representatieve delegatie van promovendi en postdocs uitgenodigd worden aan de gesprekstafel. Sinds het percentage vrouwelijke en promovendi met een bi- culturele achtergrond dat doorstroomt nog altijd significant lager ligt, zullen deze groepen uitdrukkelijk gehoord moeten worden. Aanzet zijn nu de universiteiten en betrokken wetenschapsorganisaties om uitnodigingen te versturen.
Richtlijnen voor de implementatie van Plan S zijn op 27 november 2018 vrijgegeven en zijn nu open voor publieke feedback tot 01 februari 2019. Doe zelf mee: https://www.coalition-s.org/feedback!
