“Als het echt misgaat, dan laten ze een vrouw het vuile werk opknappen.”
Waarom Theresa May de Brexit voor elkaar moest krijgen
Onder het gezang van Chicago’s If you leave me now introduceert Geert Maarse het programma van het Brexit festival onder de zinspreuk Nothing compares to EU in Arminius debatcentrum. Tijdens zijn introductie komt het nieuws binnen dat Theresa May haar verlenging heeft gekregen van de Europese Unie – het is op dat moment nog niet duidelijk hoe lang de verlenging zal worden.
Propaganda is niet hetzelfde als disinformatie
“It was de best of times, it was the worst of times.” Voor specialist in propaganda Etienne Augé (Erasmus Universiteit) is deze politieke situatie zowel een vloek als een zegen. “Het is een verschrikkelijke rotzooi maar we leren er wel veel van over propaganda.” Aan de hand van de theorie wijst hij de zaal op een aantal cruciale onderdelen van de succesvolle propagandastrategie achter Brexit.
Augé begint met een belangrijke kanttekening: “Dames en heren, propaganda is niet hetzelfde als desinformatie.” Desinformatie, foutieve informatie die moedwillig wordt verspreid om het (publieke) discours naar de hand te zetten is namelijk gemakkelijk om onderuit te halen op basis van feiten. “Je moet propaganda veel meer zien als het verspreiden van een verhaal, waarvan de onderliggende feiten in principe kloppen, maar op een zodanige wijze dat het samen een bepaalde boodschap uitstraalt. Het is de kunst om die steeds te herhalen totdat het een soort mythe is geworden.”
Middels de ingrediënten van angst, onwetendheid en trots is de Britse bevolking volgens Augé zo’n mythe voorgeschoteld. De kok die de ingrediënten daarvan bij elkaar bracht was de politiek strateeg Dominic Cummings. “Hij bedacht het recept, de slogan, die alles samenvoegt: ‘Take back control’. En met die boodschap is het Britse volk meegenomen in een verhaal dat een Brexit logisch maakte. Het is te simpel om te roepen dat de Leave-stemmer dom is, deze heeft gewoon een ander geloof.”
Een van de manieren waarop die boodschap heel effectief is verkocht is door de inzet van bekende Britten. Van cricketlegendes als Ian Botham, acteurs als Joan Collins tot aan bekende humoristen als John Cleese (die zich overigens later weer bedacht op het punt van Brexit). “Opvallend is dat veel van hen, waaronder Cleese, allemaal naar diezelfde jongensscholen en universiteiten zijn geweest. Ze zijn letterlijk lid van dezelfde Boys Club.”
Glass cliff effect
In haar bijdrage over die ‘Bad boys of Brexit’ sluit Joana Vassilopoulou van het Erasmus Centre for Women and Organisation naadloos aan op Augé. Ook gaat zij in op de aanpalende vraag hoe Theresa May toch ooit degene is geworden die de Brexit voor elkaar moet krijgen. “Als het echt misgaat, dan laten mannen graag een vrouw het vuile werk opknappen. Zij willen hun eigen carrière niet op het spel zetten en dus laten ze het over aan vrouwen.”
Niet alleen vrouwen overkomt het, maar ook mensen met een etnische minderheidsachtergrond worden volgens haar slachtoffer van het glass cliff effect. “Het is een effect dat overigens niet alleen voorkomt in bedrijven maar ook in de politiek. In het bijzonder bij conservatieven en rechtse partijen kom je dit vaak tegen.” Vassilopoulou kan desgevraagd geen uitsluitsel geven of dit altijd een bewuste strategie is. “Het kan onbewust gebeuren maar er zijn zeker gevallen waar het bewust gebeurt.” De Britse politiek is volgens haar dan ook precies waar de voorgaande spreker op heeft gewezen: een boys club.
Koud en calculerend
“Vanaf het begin af aan was het de bedoeling dat Theresa May zou falen. Bij voorkeur op een manier dat de heren uiteindelijk niet de zwarte piet toegespeeld zouden krijgen.” In haar vertoog over de leiderschapsstijl van May heeft Vassilopoulou echter ook geen goed woord over voor de Britse premier. “Wat een land in zo’n transitie nodig heeft is inclusief leiderschap, en daarvan ontbreekt bij May elk spoor. Ze is er trots op dat ze wordt vergeleken met Thatcher, maar ze is zo mogelijk nog kouder.”
Volgens de onderzoeker is de leiderschapsstijl van May autoritair, koud en calculerend. “Inclusieve leiders luisteren, maar we hebben gezien dat ze dat niet doet. Naar niemand.” Het meest sprekende voorbeeld daarvan is de wijze waarop May zichzelf positioneerde na de ramp in Grenfell Tower. “Ter plaatse heeft ze alleen wat brandweermannen en mensen van andere hulpdiensten gesproken. Ze heeft nooit een woord gewisseld met de slachtoffers – het kon haar blijkbaar niet genoeg schelen.”
Die afstandelijke en harde houding had geen verrassing moeten zijn voor de Britten. “May was als home secretary een van de grootste hardliners, met name als het ging om immigratie.” Niet alleen stelde May een maximum van 100.000 immigranten per jaar – inclusief studenten – ook hield het ministerie er onder haar hoede pittige gebruiken op na om immigranten het land uit te jagen.
Het geld moet ergens heen
In zijn bijdrage sluit econoom en natuurkundige Rick van der Ploeg (Oxford) aan bij de observaties van Vassilipoulou. “May was werkelijk waar een van de meest vileine home secretaries die het Verenigd Koninkrijk ooit heeft gehad.” Dat ze zich op het punt van de Brexit hard op zou stellen was dan ook geen verrassing voor hem. “Het ergste aan May is dat ze zo’n hekel heeft aan buitenlanders.”
Het Verenigd Koninkrijk dat hij kent is juist heel tolerant en de Brexit zal niet op de laatste plaats de Britse kennissector raken door de stop op immigratie. “We moeten niet vergeten wat de kracht is van het huidige systeem. Daarin zijn hele middelmatige universiteiten juist zo goed geworden omdat ze open staan voor mensen uit alle landen. Van oudsher komen de besten naar het Verenigd Koninkrijk omdat het zo’n open samenleving is.”
Brexit is volgens hem vooral het gevolg van een steeds groter wordende economische kloof in de samenleving. “De ongelijkheid is al enorm en zal ook alleen maar verder toenemen als het zo doorgaat.” Van de Ploeg wijst op de haast paradoxale situatie dat de productiviteit hand over hand toeneemt, maar de lonen gelijk blijven of naar beneden. “Dat geld moet ergens heen. Of het nu belastingen of de Kaaimaneilanden zijn.” Van der Ploeg weet wel zeker dat het in dit geval het laatste betreft.
De elite voorop in het populisme
Wat voor de econoom Van der Ploeg totaal onbegrijpelijk is, is dat de Brexit verkocht is als een anti-establishment verhaal door mensen die zelf onderdeel zijn van het establishment. “Je zou denken dat de Brexit-populisten mensen zijn uit de middenklasse, maar dat zijn ze helemaal niet. Ze zijn allemaal belachelijk rijk, de rijksten der aarde.”
Met een blik op Nederland ziet hij opmerkelijk veel overeenkomsten. “Thierry Baudet heeft hier blijkbaar de verkiezingen gewonnen en ik blijf het moeilijk vinden om dat te begrijpen. Deze man is bij de meest conservatieve man van het Verenigd Koninkrijk in de leer geweest: Roger Scruton.” Van der Ploeg kent Scruton goed als collega. “Hij heeft een enorm landhuis, is ’s werelds grootste autoriteit op het gebied van de vossenjacht en hij houdt er heel sociaal conservatieve standpunten op na. Alle intellectuele ideeën van Baudet komen van Scruton en dat geeft te denken.”
De oud-staatssecretaris kan de Brexiteers maar op een manier typeren. “Het zijn gewoon elitaire gokkers. De echte drijfveer van de Brexiteers is niet dat ze een oplossing voor een probleem zoeken, ze proberen het VK in een soort Hong Kong te veranderen.” Een nieuw belastingparadijs aan de overkant van het kanaal waar investeerders wild kunnen gokken met hun hedge fondsen.
Ondertussen gaat de normale burger in het Verenigd Koninkrijk al sinds 2010 gebukt onder zogenaamde ‘austerity measures’ – het zure voor het zoete dat maar niet komt. “De financiële crisis werpt nog altijd een lange schaduw over het VK en ik ben ervan overtuigd dat dit in grote mate de stemming heeft beïnvloed. Het beleid heeft het sociale vangnet uitgekleed en de haat tegen immigranten aangewakkerd, hetgeen de voedingsbodem voor Brexit bleek te zijn.”
