“De branche geeft het keurmerk”
Een aantal jaar gelden kwamen directeur Inholland Academy Margret de Blanken-Hulsebosch en directeur van de branchevereniging CBRB Robert Kasteel met elkaar in contact over het ontwikkelen van opleidingsaanbod voor de binnenvaart. Inmiddels lopen twee maatwerkprogramma’s voor leven lang leren bij Inholland Academy. Aanbod creëren voor deze sector is in onderwijskundig opzicht een uitdaging aangezien medewerkers 24/7 nodig zijn op het water en de wal, en een aanzienlijk deel van hen geen startkwalificatie heeft. Hoe zijn zij tot een geschikte vorm gekomen.
Traditionele beeld van de binnenvaart verschuift
Kasteel schetst een beeld van de binnenvaartsector waaruit blijkt dat het traditionele beeld al lang niet meer representatief is. De typische ondernemer is allang niet meer de enkele familie met een schip met een auto achterop het dek, die als eenmansbedrijf de binnenwateren bevaart. “We zien steeds grotere bedrijven, die in het bereik van 100-150 schepen exploiteren. Ook particulieren zijn steeds ondernemender geworden en meerderen daarvan zijn inmiddels in feite een rederij van tussen de tien en twintig schepen geworden.”
Waar de binnenvaart ooit is begonnen met wat men ‘droge lading’ noemt – het vervoer van aardappels of bijvoorbeeld steenkool – is er momenteel veel in beweging. Vooral de innovaties in de containervaart hebben ervoor gezorgd dat er een totaal nieuwe dynamiek is ontstaan, waarin de binnenvaart ook de competitie aan moet met andere sectoren zoals spoor- en wegvervoer.
“Die containermarkt is in handen van operators. Dat zijn spelers die in feite lijndiensten draaien tussen havens, en dat is van een hele andere orde dan wat we traditioneel gewend zijn.” Daarnaast drukken nieuwe technologieën, zoals handige applicaties voor de planning en logistiek en de toevoeging van sensoren, hun stempel op het dagelijks werk. “Om bij te blijven met al die nieuwe ontwikkelingen zijn natuurlijk ook de nodige knowhow en financiën nodig en komt het traditionele familiebedrijf onder druk te staan.”
Een samenspel van branche, ondernemers en opleider
Waar het personeel op kantoor – een duidelijke minderheid van de 13.000 medewerkers – vaak nog wel een startkwalificatie heeft, is het varend personeel vaak lager geschoold zin. Kasteel: “Bij onze ledengroepen leefden in eerste instantie de wens om het kantoorpersoneel bij te scholen, maar ook het varend personeel zelf moeten klaargestoomd worden voor de toekomst.”
Vanuit deze wens kwamen de branche en Inholland bij elkaar om te onderzoeken wat ze voor elkaar konden betekenen. “Waar wij in de eerste plaats naar op zoek zijn gegaan is naar wat nu de vraag was vanuit de sector,” vertelt De Blanken-Hulsebosch. “Het feit dat de branche een vernieuwingsslag wil maken is een goed beging, maar dat is op zichzelf niet voldoende informatie. Daar moet je samen achter zien te komen. Het draait dan om de vraag wat de verschillende partijen – ondernemer, branche en de individuele medewerker – willen. Voor elk van hen is een ander argument doorslaggevend om ze over de streep te trekken. Die moet je boven tafel zien te krijgen.”
Een van de grootste hindernissen is het onttrekken van medewerkers uit het arbeidsproces. Dat voelt de ondernemer immers direct in de portemonnee. “Als opleider moet je daar oog voor hebben,” zegt De Blanken-Hulsebosch, “ook met een duale hbo-opleiding ben je toch al vier jaar bezig.”
Wat is er nodig?
Die combinatie van belangen is ingewikkeld maar uiteindelijk kwam er door consultatie en een grondig proces van vraagarticulatie een uitkomst vertelt Kasteel. “Dat was zeker een flinke tocht, je moet dan met heel veel partijen praten.” Een van de belangrijkste inzichten tijdens dit proces was dat de branche en de ondernemers helemaal niet op zoek waren naar hbo-diplomering in de klassieke zin. De Blanken-Hulsebosch vult aan: “We hadden het wel over hbo-niveau, maar uiteindelijk kwamen we er samen op uit dat we een hbo-propedeuse bedoelden.”
“Op basis van dit uitgangspunt hebben we een modulair opgebouwd programma opgesteld.” Dit pakket is besproken met een raad van advies uit het veld, maar ook met potentiële studenten. Kasteel herinnert zich de consultatiebijeenkomst nog goed. “Daar kwamen hele terechte suggesties uit naar voren die we hebben gebruikt om het pakket aan te passen. Het mooiste was dat onder de geïnteresseerden zowel jongere als oudere medewerkers aanwezig waren.”
Mikken op een dergelijk pakket kadert volgens De Blanken-Hulsebosch het proces op een prettige wijze. “Het zorgt ervoor dat je ook niet eindeloos onderwerpen toe blijft voegen.” Kasteel beaamt dat. “Wij hebben heel goed moeten kijken naar wat er nodig is om personeel klaar te maken voor de toekomst. Denk alleen al aan wat er op het gebied van milieu- en klimaatwetgeving nu in een razend tempo op de branche afkomt. Om de mindset te hebben om daarmee om te gaan is dit type onderwijs heel hard nodig.”
Buiten de bestaande paden
Dat een hbo-propedeuse een bijzondere oplossing is begrijpt Blanken-Hulsebosch. Tegelijkertijd durft ze te stellen dat gebruikelijke reflex om te grijpen naar de bestaande vormen: het mbo-diploma, hbo-diploma of de Associate Degree (AD) vaak te beklemmend kan werken. “De werkgever denkt dan dat ze in het onderwijs niet snappen wat zij nodig hebben, en wij gaan oplossingen zoeken voor een vraag die niet bestaat. Als we alle twee dat blijven doen dan gaan we elkaar zeker niet vinden.”
De reflex om te grijpen naar de bestaande diploma’s komt uiteraard niet uit het niets, het zorgt er immers voor dat de opleiding bekostigd wordt. “Het is immers volledig bekostigd als je een hele hbo-opleiding aan zou bieden.” Maar in die gedachtegang is te weinig oog voor de andere kosten, licht De Blanken-Hulsebosch toe. “Het is voor de werkgever gewoon veel te duur om personeel zo lang kwijt te zijn.”
“Ik zou het wel eens interessant vinden voor onze politici en beleidsmakers om dat nu eens los te laten. Dan kun je je afvragen hoe het wel kan.” Het is niet zo dat het onbekostigd onderwijs lagere eisen stelt aan de kwaliteit voegt ze daar aan toe. “Als je een graad wilt verlenen dan moet je aan dezelfde voorwaarden voldoen,” legt De Blanken-Hulsebosch uit. “Hier stond niet de graad centraal, maar de ontwikkelingsvraag. En als je het dan over zogenaamd kort cyclisch onderwijs hebt dan heb je veel meer mogelijkheden.”
De branche geeft het keurmerk
Op de vraag of het geen probleem is dat studenten niet afstuderen met een diploma geeft Kasteel een resoluut antwoord. “Het gaat erom dat ze leren wat ze nodig hebben op het gewenste niveau.” De eisen die andere partijen hierop willen projecteren zijn voor hem veel minder relevant. “De branche geeft het keurmerk” vult De Blanken-Hulsebosch hem aan” en de branche is in de lead. Als je dat doet dan kun je met elkaar hele heldere afspraken maken over de wederzijdse verwachtingen. Het zijn de leeruitkomsten die het uitgangspunt vormen.”
Kasteel is tevreden een partij te hebben gevonden die niet in de bestaande hokjes denkt. “Uiteindelijk was het Inholland die ons zei: het kan ook anders. We hadden een vraag en daar wilde de instelling invulling aan geven.” Hij is er eerlijk over dat het best even heeft geduurd om de juiste vorm te vinden, maar dat dit uiteindelijk een hele prettige vorm is gebleken. “Binnenkort begint de volgende leergang Nautisch Ondernemen, en daar doen toch weer twintig mensen aan mee, waaronder een flink aantal oudere medewerkers. Daar kan ik alleen maar heel blij mee zijn.”
