Diversiteit voorbij het imago van de universiteit
“Misschien leren we meer over hoe het daar binnen is, van diegene die eruit stappen”
De onafhankelijke onderzoeker duikt op dit moment in de resultaten van gesprekken met studenten, ondersteunend personeel, jonge wetenschappers en senioren aan universiteiten in Groot-Brittannië en Australië die een klacht hebben ingediend tegen hun eigen universiteit. “Een klacht of een melding is diversiteitswerk omdat je er zo achter kan komen hoe een organisatie werkelijk in elkaar steekt. De manier waarop een klacht of melding wordt behandeld leert je namelijk veel over de cultuur van een organisatie vooral als deze klacht over die cultuur gaat.
De aanleiding voor dit onderzoek, onderbouwt met onderzoek van onder andere Gloria Wekker, is haar eigen slechte ervaring in het bijstaan van studenten die een klacht indienden aan Goldsmiths University in Londen. Ahmed nam in 2016 ontslag Haar ontslagbrief liet de exacte aanleiding in het midden, Ahmed gebruikte deze woorden: “Laat ik er dit over zeggen: ik heb ontslag genomen in protest tegen het niet aanpakken van seksuele intimidatie. Ik heb ontslag genomen omdat kosten voor het uitvoeren van deze functie te hoog zijn.” Verschillende bronnen brachten in 2016 haar ontslag in verband met de casus aan het Media & Communicatie instituut. Waar zes onderzoeken naar vier collega’s van het instituut in de doofpot verdwenen. Het zou ook gaan om studenten die uit relaties met academici zwanger raakten. In de behandelingen van deze zaken zouden studenten collegegeld terug hebben gekregen in ruil voor zwijgcontracten. als hoogleraar en Director of the Centre of Feminist Research. Ze werkte ruim tien jaar aan de Goldsmiths University: een universiteit die in Groot-Brittannië juist bekend staat als een progressief bolwerk.
Racisme aan de universiteit
De komst van Ahmed naar de Erasmus is niet toevallig. Een korte reconstructie van hoe de uitspraak van emeritus hoogleraar Meine Pieter van Dijk leidde tot de komst van de feministe Sara Ahmed.
“Ik wil publiceren over mijn onderzoek en ik wil mijn promovendi graag helpen om hun onderzoek gepubliceerd te krijgen. Dus als het niet in de top lukt, dan proberen we het lager. Ik heb te maken met PhD-studenten uit derdewereldlanden, en dat is gewoon niet allemaal top. We voetballen ook niet allemaal in de Champions League.”
Hoogleraar Van Dijk gebruikt in augustus deze woorden om aan Erasmus Magazine uit te leggen hoe zijn publicaties in rooftijdschriften – bladen die tegen betaling ondermaats onderzoek publiceren – zijn beland.
De insinuatie dat afkomst van promovendi effect heeft op kwaliteit van publicaties levert direct veel commotie op. Promovendi willen in gesprek met Erasmus Magazine over de keuze om deze quote op te schrijven én uit te lichten. Telefonisch legt redacteur Elmer Smaling aan ons uit. “Ik vond deze quote opvallend omdat Van Dijk zijn eigen promovendi onder de bus gooit. Ik had de commotie om deze quote echter niet direct zien aankomen.” Smaling gaat verder: “Na het gesprek met de promovendi realiseerden wij ons dat de pijn vooral zat bij de verwijzing naar PhD-studenten uit derdewereldlanden en het gebruik van deze laatste term.”
Promovenda Zuleika Sheik gaat niet alleen met het magazine in gesprek maar start ook een reeks masterclasses aan het institute voor international studies (ISS) over discriminatie aan Nederlandse universiteiten, waaronder een van Sara Ahmed. “De uitspraak van Van Dijk voelde voor mij alsof mijn kennis, ervaring en prestaties voor de zoveelste keer verdwenen in relatie tot de kleur van mijn huid, mijn achternaam en de plaats waar ik geboren ben. Teleurgesteld? Ja. Verbaasd? Nee!”.
Propvolle zalen
Ondanks de groeiende aandacht voor het begrip diversiteit reproduceert de blinde vlek, of zelfs normalisering, voor uitspraken zoals van Van Dijk discriminerende stereotypen. Het werk om de normalisering te veranderen belandt bij de groep die daar zelf het meest onder lijdt.
Iemand die dit proces, diversiteitswerk, al jaren onderzoekt is de wetenschapper Sara Ahmed. De populariteit van haar boeken, waarvan ‘Living a Feminist Life’ ook buiten academische kringen nu al wordt gezien als feministische klassieker, zorgt ervoor dat zowel haar masterclass voor ISS als de lezing ‘Complaint as diversity work’ binnen mum van tijd zijn volgeboekt.
Haar taalgebruik is een belangrijk onderdeel van haar aantrekkingskracht: wars van de beleidsmatige, eufemistische en bureaucratische termen waarin normaal over deze problematiek wordt gesproken. “Een klacht kan dienen als een alarm, een waarschuwing, een schakelaar die een reactie oproept. In andere woorden, de klacht zet het netwerk in beweging.
Aan de hand van haar onderzoek concludeert Ahmed dat hoewel er systemen zijn opgetuigd om mensen te helpen, het niet de bedoeling is dat deze daadwerkelijk hun werk doen. De term die Ahmed hiervoor gebruikt is non-performativity. “Het is het gevoel dat ik kreeg tijdens een diversiteitsevent. De manier waarop het diverse publiek op de foto wordt gezet om te laten zien hoe goed de universiteit bezig is.”
Waarom is dit nu niet een vrouw?
Volgens Ahmed wordt diversiteit gebruikt door universiteiten om zichzelf gunstig te presenteren richting de buitenwereld. “Het belang van de communicatieafdeling is gericht op de bescherming van de reputatie van de universiteit, niet op een transparente weergave van de feiten.”
Ahmed gaat verder, “Het is niet allemaal nutteloos en er wordt wel iets bereikt. Maar het diversiteitsbeleid geeft de belofte dat er voor studenten en medewerkers van kleur daadwerkelijk iets gaat veranderen. En dat doet het gewoon niet.”
Een klacht als diversiteitswerk
Non-performativity reikt volgens Ahmed verder dan het diversiteitsbeleid, naar de manier waarop de klachtenprocedure is ingericht. Zo ziet Ahmed in haar onderzoek dat vertraging, mediation en uitstel worden gebruikt als managementtechniek om de persoon die de klacht heeft uit te putten, in plaats van te helpen. Ook krijgt degene die de klacht indient van alle kanten signalen dat dit indruist tegen de loyaliteit of dankbaarheid die men jegens het instituut zou horen te voelen.
De interne logica van een organisatie volgt andere normen, volgens Ahmed, zoals de uitspraak van Meine Pieter van Dijk in Erasmus Magazine en andere talloze ‘incidenten’ laten zien. “Namelijk ten behoeve van de de organisatie, niet ten behoeve van de persoon die de klacht indient. Door het probleem te benoemen, worden wijzelf het probleem.”
Ahmed geeft een laatste voorbeeld hiervan: “Tegen mij wordt gezegd dat ik snel op mijn teentjes ben getrapt. Omdat ik Joods ben, omdat ik een buitenlander ben. Of omdat ik hier nu woon en dat ik gewoon overstuur ben over Brexit. Omdat ik homoseksueel ben en omdat ik problemen op zoek. Dat brengt mij aan het twijfelen. Ik lig ‘s nachts wakker met de gedachte dat ik zelf het probleem ben.”
Niet alleen haar gebruik van taal en concepten is niet de enige reden dat haar werk zoveel betekent voor het aanwezige publiek. Ahmed: “Zelfs als onze klacht resulteert in onze beslissing om te gaan, laten wij iets van onszelf achter door te klagen.”
