Maatwerk leveren naar Deens model

Opinie | door Raoul van Etten
29 maart 2019 | In feite is dit een pleidooi voor meer maatwerk in het onderwijs. Ja, dat klinkt als een uitgekauwd, gedevalueerd begrip, maar dat is het allerminst. Onderwijs en ontwikkelen op maat, maar dan écht, is het enige antwoord op de groeiende noodzaak om een leven lang te blijven groeien.
Foto: Oscar Seykens

De arbeidsmarkt is veranderd, de levenslange vaste baan heeft plaatsgemaakt voor een flexibele arbeidsmarkt. Het gegarandeerde pensioen op je 65-ste is al evenzeer verleden tijd. Er gaan stemmen op die stellen dat diploma’s niet meer belangrijk zijn. De vraag is even wat voor een beeld deze mensen hebben bij diploma’s?

Zelf zie ik een diploma als een keurmerk. Keurmerken helpen om de waarde van iets of iemand in te schatten. Het blijft belangrijk om up-to-date aan te tonen, via keurmerken, over welke competenties je beschikt. Dat kan in de vorm van diploma’s, certificaten en microcredentials die afgegeven kunnen worden op basis van competenties die verworven zijn op een school maar ook in het werk.

Op zoek naar een nieuwe mentaliteit

Competenties die ontwikkeld worden in de werksituatie zeggen vaak iets over de mate waarin je in specifieke contexten kunt functioneren. Leren op school kan weer helpen om een breder gedragsrepertoire te ontwikkelen. Beide vormen van leren kunnen elkaar mooi versterken. De verzameling van “keurmerken” vormt je portfolio. De actualiteit, diversiteit en het niveau van je portfolio bepaalt in hoge mate je uitgangspositie op de arbeidsmarkt.

De moderne arbeidsmarkt vraagt om een nieuw soort werkenden, om mensen met voldoende mentale flexibiliteit en emotionele stabiliteit om lenig om te gaan met wisselende omstandigheden. Die houding bereiken we alleen als het vanzelfsprekend wordt om jezelf te blijven ontwikkelen. Als je, zoals je in de sportschool je lichaam in vorm houdt, ook geregeld wat tijd wilt steken in je persoonlijke vorming. Om in de nieuwe wereld succesvol te zijn, is daarom een nieuwe mentaliteit nodig. Een cultuur van nieuwsgierigheid en willen leren.

Scandinavië als voorbeeld: flexicurity

Om die cultuur van nieuwsgierigheid te stimuleren, zouden we de kunst moeten afkijken bij de Scandinavische landen. Daar is het heel gewoon dat iemand die werkloos raakt en zich beroept op een uitkering, in ruil daarvoor verplicht een opleiding gaat volgen.

Het Deense model van flexicurity zou nog nadrukkelijker als inspiratiebron mogen gaan fungeren voor de Nederlandse arbeidsmarkt. Het gaat hier om een strategie van de Deense overheid waarin de ‘gouden driehoek’ wordt aangehouden van flexibiliteit op de arbeidsmarkt, sociale zekerheid en actief arbeidsmarktbeleid. Dit zorgt voor zowel flexibiliteit op de arbeidsmarkt als meer werkzekerheid. Leven Lang Ontwikkelen vormt hierin een centrale pijler.

De Deense overheid financiert de infrastructuur voor scholing van werkenden en bedrijven betalen de scholingsprogramma’s. Werklozen deelnemers betalen niets en werkenden betalen een gering bedrag. De scholingsvoorzieningen in Denemarken kenmerken zich door een hoge flexibiliteit waardoor de mogelijkheden voor maatwerk worden vergroot.

Een geringe ontslagbescherming wordt in het Deense model gecombineerd met een zeer actieve scholing en begeleiding naar werk. Doe je hier als werkzoekende niet aan mee, dan verlies je je rechten en moet je sociale taken verrichten. Natuurlijk zitten er, zoals aan elk model, ook nadelen aan het Deense model. In tijden van diepe crises met weinig vacatures is het ook een duur model. De uitkeringen in Denenmarken zijn relatief hoog en de overheid draagt hoge kosten voor scholing. Wel is het zo dat dit model de grote crisis die in 2008 is begonnen, heeft doorstaan.

Versnelling is nu echt nodig

Natuurlijk maken we ook in Nederland al heel behoorlijke stappen. Het concept ‘leven lang leren’ is, genuanceerd en heet inmiddels ‘leven lang ontwikkelen’. De achterliggende gedachte is dat “ontwikkelen” breder is dan leren. Vrij vertaald naar Van Dale heeft leren te maken met wijzer maken en onderrichten, terwijl ontwikkelen gericht is op doen groeien als persoon.  In het onderwijs is plaats voor tal van innovaties, zoals de Associate degree en flexibele modulaire programma’s. Daarnaast neemt blended learning een vlucht, waarbij nieuwe en flexibele combinaties ontstaan van contactonderwijs, online leren, werkplekleren en thuis leren.

Alles is erop gericht om meer gepersonaliseerd leren en ontwikkelen mogelijk te maken. Om niet verward te raken in alle mogelijkheden, richten onderwijsinstellingen zich steeds meer op begeleiding bij het samenstellen van passende, betekenisvolle leer- en ontwikkeltrajecten. Vanwege de toenemende aandacht en de nieuwe mogelijkheden wordt je blijven ontwikkelen gemakkelijker én normaler.

Maar het gaat allemaal nog te langzaam. Vooral doordat de klassieke systemen vernieuwing in de weg staan. Het valt ons moeilijk om los te komen van de oude denkwijzen. Dat is op zich niet verwonderlijk. Maar het is wel iets waarvan we ons bewust moeten zijn en waarvoor we aandacht moeten hebben.

Een voorbeeld? Neem het deeltijdonderwijs. Het wordt aan alle kanten gestimuleerd, en terecht. Maar het is te veel ingericht vanuit de aloude regels van het voltijds onderwijs. En zo kan het gebeuren dat een deeltijdstudent – die naast zijn studie een baan en een gezin te onderhouden heeft – een negatief studieadvies krijgt omdat hij niet binnen een jaar hetzelfde aantal studiepunten kon vergaren als een voltijdstudent.

Of neem de silo’s waarin we opereren. Zoals daar zijn het onderwijs, het bedrijfsleven en de overheid – die elk op hun beurt ook aardig zijn gesegmenteerd. Al die silo’s barsten van de goede ideeën en nemen mooie initiatieven. En natuurlijk wordt er samengewerkt; maar dit is nog te beperkt in omvang. Maar waarom verbreden we die samenwerking niet? Waarom maken we de banden niet wat inniger?

Denken vanuit het regionale ecosysteem

Waarom opereren onderwijsinstellingen nog voornamelijk zelfstandig, en niet in onderling verband? Waarom denken we vanuit onderwijsniveaus in plaats vanuit de ontwikkelbehoeftes binnen sectoren? Waarom laten we in het regionale ecosysteem kansen tot vruchtbare samenwerking liggen?

Onderwijsinstellingen kunnen heel veel leren van grote bedrijven over het vormgeven van opleiding en ontwikkeling. En andersom. Vakbonden, uitkeringsinstanties en onderwijsinstellingen kunnen ook meer samenwerken om een leercultuur te ontwikkelen.

Een mooi voorbeeld van het nieuwe, systeem doorbrekende, denken is de new deal voor de arbeidsmarkt in Zuid-Oost Nederland, een initiatief van de Tilburgse hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. Verschillende partijen in de regio verzekeren werkgevers van mensen, en mensen van werk. Leven Lang Ontwikkelen is in dit Brainport Network een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van werkgevers, werknemers en betrokken partners. Dit initiatief past naadloos in de geest van het Deense Flexicurity model.

Het is goed om de werking van dit type initiatieven te volgen en te bekijken of het op te schalen is. De vraag is dan wel wie initiatief en/of de regie neemt? Overheid, onderwijsinstellingen of markt? Wat mij betreft zouden onderwijsinstellingen een pro-actievere rol kunnen spelen. Dit past ook in de transitie waarbij onderwijsorganisaties zich steeds meer ontwikkelen van bolwerken naar netwerkorganisaties. Een beweging die zich ook aftekent bij de overheid.

Een mooi voorbeeld hiervan is het nieuwe initiatief Regio Opleiders in Zwolle waarbij zowel publieke en private opleiders samen met de overheid de ontwikkelkracht in de regio Zwolle willen vergroten door scholingsvraagstukken in de regio bij werkgevers op te halen en neer te leggen bij de aangesloten opleiders.

Dit initiatief speelt in op het knelpunt dat verschillende partijen die actief zijn op het gebied van LLO nog te aanbodgericht denken en werken en er een overschot is aan aanbod waardoor werkenden en hun organisaties vaak door de bomen het bos niet zien.  Er is nog te weinig aandacht voor een goede vraagarticulatie en het matchen van best passende aanbod.

Maatwerk leveren

Uiteindelijk draait het erom de werkenden van nu en straks te geven wat ze nodig hebben. Wat hun ambities ook zijn: een hoge of lage opleiding, verdieping van hun huidige werk of een opstap naar beter werk, naar school gaan of al werkend leren. We moeten, zoals gezegd, maatwerk gaan leveren.

Raoul van Etten :  Instituutsdirecteur HAN

Directeur van het instituut Deeltijdstudies Economie, Management en Recht van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Daarnaast zit hij het managementteam van de HAN-deeltijdopleidingen voor.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK