Belle Derks: “Neem geen genoegen met kansenongelijkheid binnen de wetenschap.”

Volgende week vindt er in de Tweede Kamer een hoorzitting plaats over diversiteit in de wetenschap. In aanloop naar deze bijeenkomst heeft Belle Derks, de voorzitter van de Jonge Akademie, een Position paper opgestuurd naar de Kamer. Zij zet daarin haar standpunten uiteen ten aanzien van diversiteit in de wetenschap. Derks stoort zich aan het heersende argument dat vrouwen en minderheden minder talent en ambitie zouden hebben. Derks wijst erop dat er allerlei onbewuste mechanismen en institutionele factoren zijn die de kansen voor deze groepen significant verminderen.

‘De wetenschap moet een coöperatie zijn’

Derks stelt dat de diversiteit in de academie te wensen overlaat. “Met betrekking tot verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap zijn er genoeg aanwijzingen dat het stukken beter kan: De wetenschappelijk staf van universiteiten is bij lange na niet de heterogene groep onderzoekers die je je zou wensen voor een instituut gericht op innovatie en creativiteit.”

Vrouwen krijgen minder tijd voor onderzoek

Met een aantal voorbeelden laat de voorzitter van de Jonge Akademie zien hoe vrouwen en minderheden gestimuleerd kunnen worden in de wetenschap. Zij verwijst daarbij naar onderzoek van de Radboud Universiteit waaruit blijkt dat vrouwen geen gelijke kansen hebben in de wetenschap. “Allerlei onderzoek toont aan dat de mogelijkheid van mannen en vrouwen om een loopbaan in de wetenschap te ontwikkelen niet hetzelfde is. Zo toonde ik in een recent onderzoek aan dat mannelijke en vrouwelijke wetenschappers in Nederland niet evenveel tijd krijgen om hun onderzoek te doen, en niet dezelfde toegang hebben tot hulpbronnen zoals onderzoeksmiddelen en assistentie.”

Met name voor vrouwen is het combineren van een gezin met een carrière in de wetenschap een uitdaging. “Het verschil in ontwikkelkansen tussen mannen en vrouwen blijkt met name een rol te spelen in de vroege carrière, en bij wetenschappers die werk met een gezin combineren. Vrouwen trekken structureel aan het kortste eind. Bovendien lieten we zien dat de veelgehoorde verklaring dat vrouwen niet genoeg onderhandelen hier niet opgaat: vrouwen nemen vaker het initiatief dan mannen om te onderhandelen over hun situatie, maar rapporteren minder onderhandelingsruimte.”

Vrouwelijke hoogleraren verdienen 438 euro minder

Ook wijst Belle Derks erop dat er nog steeds een loonkloof bestaat tussen mannen en vrouwen binnen de universiteit en verwijst daarbij naar eigen onderzoek uit maart 2019 wat zij samen uitvoerde met het Landelijke Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren. “Ook blijkt uit eerder onderzoek dat wij uitvoerden dat er een loonkloof bestaat tussen mannen en vrouwen in de wetenschap. Deze kloof hangt voor een groot deel samen met het gebrek aan promotie naar hogere functies voor vrouwen, en is het grootst onder hoogleraren: We vonden dat zelfs vrouwen die het tot hoogleraar geschopt hebben gemiddeld 438 euro minder in de maand vinden dan hun mannelijke collega-hoogleraren.”

Vrouwelijke wetenschappers komen minder toe aan onderzoek

De Tweede Kamer wilde ook van Derks weten hoe zij kijkt naar de maatschappelijke discussie over dit onderwerp. Zij geeft aan blij te zijn met het feit dat er in de wetenschapsbrief van de minister van begin dit jaar er in ieder geval aandacht is gevraagd voor dit thema. “Enerzijds ben ik blij met de aandacht die in de wetenschapsbrief is voor dit onderwerp en de noodzaak om meer aandacht te besteden aan de rol en de kansen van minderheden in de wetenschap. Veel van de processen die ik hier noem hebben de aandacht van de minister.”

Maar ook heeft zij kritiek op de eenzijdige manier hoe er naar excellentie in de wetenschap wordt gekeken. “Anderzijds denk ik dat het narratief rondom wetenschappelijke excellentie en het belonen van excellente onderzoekers afbreuk doet aan de kansen voor verscheidenheid in de wetenschap. Sturen op excellentie zonder duidelijk te maken wat excellentie is, roept een zeer homogeen en stereotype beeld op van individuele topwetenschappers die in competitie en in hun eentje excellent onderzoek uitvoeren.”

Zeer homogeen en stereotype beeld van ‘de wetenschapper’

De voorzitter van de Jonge Akademie stoort zich aan de ongelijke kansen in de wetenschap dat er voor zorgt dat er groepen worden uitgesloten. “Ook zie ik in het maatschappelijke debat steeds de nadruk op wetenschap als meritocratie, en het bagatelliseren van kansenongelijkheid. En ik snap dat wel. Want in elk individueel onderzoek zijn verschillen in kansen niet enorm en kan men zeggen ’waar hebben we het nu eigenlijk over?’ Maar wat we ons meer moeten realiseren is dat zelfs als de gevonden verschillen klein zijn, ze optellen tot een situatie waarin sommige groepen bij elke stap in hun loopbaan meer weerstand en minder steun ondervinden dan andere groepen.”

‘We wilden vernieuwing, we kregen eenvormigheid’

En dit soort mechanismen schaadt de diversiteit van de wetenschap volgens Derks. “En wanneer vrouwen en andere minderheden de wetenschap in grotere getale verlaten, schaadt dit de verscheidenheid van de wetenschap die juist gebaat zou zijn bij input van mensen met verschillende inzichten, met verschillende achtergronden en verschillende ideeën.”

Ontwikkel een diverser beeld van ‘de wetenschapper

Derks is ook door de Kamer gevraagd wat er beter kan en wie dat vervolgens moet oppakken. Daar heeft de DJA-voorzitter wel haar ideeën over blijkt uit het position paper. “Ontwikkel een diverser beeld van ‘de wetenschapper’; een beeld waarin niet alleen stereotypisch masculiene eigenschappen passen zoals excellent, competitief en assertief, maar ook stereotypisch feminiene eigenschappen zoals coöperatief en een goede mentor zijn.”

Derks wil juist af van de stereotypering en wil een meer diverser beeld van wetenschappers. “Niet omdat mannelijke wetenschappers competitief zouden zijn en vrouwelijke wetenschappers coöperatief zouden zijn, maar omdat een diverser beeld van wat het betekent om wetenschapper te zijn ook een diversere groep wetenschappers aantrekt en tot meer waardering voor verschillende profielen en rollen zal leiden.”

In het slot van haar Position paper heeft Belle Derks nog een indringende oproep aan de politiek om vooral ook universiteiten en onderzoek-financiers aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. “Blijf de gevonden verschillen in kansen tussen mannelijke en vrouwelijke wetenschappers monitoren. Spreek universiteiten en onderzoek-financiers hierop aan en neem geen genoegen met kansenongelijkheid binnen de wetenschap.”