“Alle taboes moeten van tafel”
Donderdag organiseerde de TU Delft, het Montesquieu Instituut en de VSNU in aanloop naar de Europese verkiezingen een debat over kennis en Europa. In drie sessies werden de verhouding tussen universiteiten en Europa door politici en wetenschappers doorgelicht. De kern: de vertegenwoordigers van universiteiten pleitten voor meer organisatie op Europees niveau, zowel binnen het onderzoek als het onderwijs.
Alle taboes beslechten in het klimaatdebat
Universiteiten en hogescholen zetten steeds sterker in op hun rol als voorhoede in de verduurzaming. Het is daarom niet gek dat het tijdens het debat ter sprake komt. De discussie richt zich met name op de vraag hoe breed verduurzaming moet worden geïnterpreteerd.
Vooral de bijdrage van rector Louise Fresco (Wageningen University) schudt de zaal wakker met haar bijdrage over klimaatverandering. “We moeten de tijd nemen en alle taboes beslechten. Waarom mogen we nog steeds niet over kernenergie praten?” Na die opmerking klinkt applaus uit de zaal. Fresco vervolgt: “Ik vind dat de discussie moet zijn: wat zijn de grote innovaties, wat komt er aan. Kennis is de enige duurzame resource.” Uit de zaal klinkt vervolgens een nog groter applaus.
Fresco pleit voor een verbreding van het debat. “Mijn pleidooi is om veel ruimer te kijken. Veel meer naar innovatie. Veel meer naar wat we in de toekomst kunnen hebben. We hebben de tijd om te investeren in vernieuwingen. Het debat gaat veel over mitigatie. Als het ergens over gaat, gaat het eigenlijk vooral over emissiereductie. Waar het niet over gaat – wat voor de burger heel belangrijk is – is adaptatie.”
Europa gaat slechts deels over deze zaken, merkt Bas Eickhout op. “Wij kunnen verschillende landen niet verbieden verschillende keuzes te maken. Wil je naar een toekomst waarin je de economie nul uitstoot kan maken, dan moet je meer Europa hebben want dan kan je wetgeving maken.” Sommige lidstaten blokkeren verduurzamingsmaatregelen. Eickhout: “Er ligt al heel lang een vanuit Brussel voorgestelde een bodemrichtlijn. Maar dit wordt geblokkeerd in de raad want lidstaten vinden dat het nationaal is.”
Vervolgens verschuift het debat weer terug naar de middelen die nodig zijn om de klimaatveranderingen te beteugelen. Volgens Fresco is er al teveel besloten, zonder dat het goed is doordacht. “Aan elektriciteit zitten allerlei bezwaren. Neem alleen al de batterijen en grondstoffen. Ik pleit ervoor dat alle opties die er zijn op de korte en lange termijn eens goed naast elkaar gelegd worden en dat we kijken waar je investeringen moet plegen.” Een belangrijk punt dat Fresco aankaart, is dat de discussie meer evidence-based moet zijn. “Alles is uitgesloten van discussie. Het is al besloten dat we elektrisch moeten, dat we van het gas af moeten.”
Grenzen aan internationalisering
Studentenmobiliteit krijgt veel aandacht in het debat. De uitdaging de universiteit toegankelijk en aantrekkelijk te houden voor Nederlandse en buitenlandse studenten staat daarbij centraal. Ook het voorkomen van eenzijdigheid van de studentenpopulatie zonder te discrimineren wordt als uitdaging geïdentificeerd. Rector Tim van der Hagen (TU Delft) geeft aan dat er soms grote cohorten studenten uit een specifiek land komen tijdens een collegejaar. Dat gaat volgens hem gepaard met risico’s op eenzijdigheid bij een opleiding.
D66-Kamerlid Paul van Meenen stelt daar de positieve kanten van internationalisering tegenover. “Het levert Nederland ontzettend veel op dat wij zo’n open samenleving zijn.” Daar komt bij dat ook Van Meenen negatieve bijeffecten van internationalisering ziet. “Internationalisering is een verdienmodel geworden. Gelukkig is er het rapport-Van Rijn waardoor het studentenaantal minder gaat tellen in de bekostiging. Je moet kijken naar de inhoud van de opleiding. In welke mate rechtvaardigt de opleiding dat die in het Engels gegeven wordt.”
Van Rijn maakt korte metten met competitiemodel in hoger onderwijs
Er is in het debat veel aandacht voor een kritisch geluid ten opzichte van internationalisering. Voor Martin Bosma is internationalisering niet alleen een positief verhaal. “Iedereen is voor internationalisering. Elke universiteit is per definitie internationaal. Er zijn grenzen en die zien we nu aan alle kanten.” Bosma ziet een grotere maatschappelijke rol voor universiteiten. Die staat volgens hem onder druk. “Ik vind dat universiteiten niet alleen drukkerijen moeten zijn van diploma’s en platte kennisverschaffers.”
Voor Bosma is er meer aan de hand. Hij denkt dat de Nederlandse taal en cultuur te lijden hebben onder internationalisering. “Onze cultuur, beschaving en taal staan onder druk. Onze taal is langzaam aan het afsterven. Als het Nederlands wordt afgeschaft en niet langer een universitaire taal is, dan verzwakt dat je taal ernstig. Als we er niks aan doen zijn straks onze universiteiten volledig Engelstalig.”
Zijn er dan grenzen aan de instroom van internationale studenten? Wanneer wordt de deur gesloten? Daarover zijn de meningen verdeeld. Van Meenen: “ik zou niet voor een grens zijn, maar je moet altijd kijken naar de toegevoegde waarde.” Daar tegenover stelt Van der Hagen: “dat is totaal onmogelijk. We hebben veel teveel inschrijven. Bijvoorbeeld bij computer science. 3000 inschrijvingen voor de bachelor eerste jaar. Stel dat je dat zes jaar laat doorgaan, dan heb je 18.000 studenten. Dat kan niet. Je hebt altijd een bepaalde capaciteit. De vraag is altijd groter dan de capaciteit.”
Europa moet internationale competitie aangaan
Rector Frank Baaijens (TU/e) opent de eerste ronde van het debat met een pleidooi voor onderzoek en onderwijs als topprioriteit van Europa. “China heeft het afgelopen decennium het budget voor fundamenteel onderzoek met een factor zeven verhoogd.” Baaijens stelt dat als Europa de competitie aan wil kunnen gaan, het meer moet samenwerken rondom sleuteltechnologieën zoals robotisering.
Ook kandidaat Europarlementariër Jimmy Bastings (CDA) onderschrijft het belang van Europese samenwerking, maar ziet ook risico’s als het gaat om zogenoemde sleuteltechnologieën. “We missen één ding, dat is de visie erachter. Computers zijn nooit neutraal. Die zijn geprogrammeerd met een bepaalde visie. Als wij alleen vertrouwen op programmeurs uit California of China, dan creëert dat enorme risico’s.”
Kabinet weer meer balans in samenwerking met China
Tijdens het debat wordt het spanningsveld tussen wet en regelgeving en de snelle ontwikkeling van technologie benoemd. Kumar: “Als de innovatie van de technologie ergens ontstaat dan vind ik dat de regelgeving idealiter de technologie volgt. Wet en regelgeving moet goed toepasbaar zijn. Het moet niet zo zijn dat technologie en innovatie de regelgeving alweer inhaalt.”
Volgens Anil Kumar, kandidaat voor de ChristenUnie, moet het investeren in technologie wel gepaard gaan met een visie. “Het moet technologie zijn die bijdraagt aan een betere wereld. ” Op dit punt is iedereen het wel eens. Ook Baaijens erkent het belang van de ethiek rondom innovaties als robotisering. Volgens hem moeten regels opgesteld worden op Europees niveau en niet voor ieder land afzonderlijk.
Toch ziet Baaijens in de praktijk veel problemen bij het Europese hoger onderwijsbeleid. Hij wil de aanwezige politici een advies meegeven: “versnel de besluitvorming en implementatie van Europees beleid en homogeniseer regelgeving zodat je niet elkaars concurrent bent.” Kortom, een pleidooi voor minder stroperigheid, meer effectiviteit en vooral meer Europese invloed op het beleid van de lidstaten zodat gelijke kansen in het speelveld worden gegarandeerd.
