Samenleving moet gaan nadenken over de digitale orde

In Leeuwarden wordt stilgestaan bij het tienjarig bestaan van de onderzoeksgroep Cybersafety van NHL Stenden Hogeschool en de Politieacademie. Onderzoekers en professionals op het gebied van digitale veiligheid gaan met elkaar in gesprek over de belangrijkste uitdagingen en mogelijke oplossingen.

Vloeken in de digitale kerk

Wouter Stol is lector Cybersafety op NHL Stenden. Hij ziet hoe maatschappelijke instituten echt anders moeten leren denken over het vraagstuk. “Als je zegt dat er echt nagedacht moet worden over regelgeving op het internet rond dit vraagstuk, dan is dat natuurlijk in zekere zin vloeken in de kerk, want het druist in tegen de oorspronkelijke filosofie van het internet als vrijhaven.”

Toch is dat wel wat er moet gebeuren, en wat er al gebeurt, ziet Stol. “Tien jaar geleden als iemand aangifte kwam doen van de diefstal van virtuele goederen, dan werd daar toch een beetje lacherig overgedaan bij de politie. Dat is nu wel anders, maar hoe zit het dan bij virtuele aanranding?”

“We vinden het heel normaal en logisch dat er zoiets bestaat als een openbare orde, maar we zullen nu als samenleving moeten gaan bedenken hoe we omgaan met de digitale orde,” legt Stol uit. En in die ‘orde’ is nagenoeg geen sprake van duidelijk afgebakende grenzen, of het nu gemeente- of landsgrenzen betreft.

Digitale veiligheid vraagt meer dan enkel techneuten

“De politie heeft dat moeten leren, maar daar gaat het nu de goede kant op,” vertelt Stol. “Het gaat erom dat je over oude gewoonten heen stapt en dat verschillende diensten goed met elkaar communiceren. Het is nu ook aan bijvoorbeeld gemeenten om dat te leren, want als niemand zich verantwoordelijk voelt, gaat niemand erover.”

Wat is de rol van een burgemeester in cyberspace?

Op het congres is ook burgemeester van Leeuwarden, Ferd Crone aanwezig. Hij onderkent het belang van het onderwerp. “Kijk naar het incident in Haren met het Project X-feest. Daar haalde het meisje zelf het Facebook-evenement weg, maar wat als zij dat niet had gedaan. Had de gemeente dan het recht mogen hebben om dat er af te halen? Dat is een reële vraag: wat mogen wij als gezagsdragers, teneinde de openbare veiligheid te garanderen?” De onderliggende vraag daarbij is wat de rol van een burgemeester is in cyberspace?

Theo van der Plas, programmadirecteur Digitalisering en Cybercrime van de Politie, laat zien wat de politie al doet om het groeiende probleem van digitale criminaliteit aan te pakken. Een voorbeeld is de website No more ransom waar slachtoffers van ransomware terecht kunnen om hun digitale bestanden te ontsleutelen zonder geld te hoeven betalen aan de criminelen die het op hen hebben voorzien.

Volgens Van der Plas is preventie een belangrijke pijler voor het beleid van de politie. Dat betekent dat er ook op het gebied van bewustwording veel te doen is. “Juist in het onderwijs moeten we ervoor zorgen dat jonge mensen de risico’s en gevaren zien.”

Het beschermen van digitale veiligheid vraagt dus niet alleen maar zware technische kennis, stelt Van der Plas. “Het gaat er eigenlijk om dat we de businessmodellen van criminelen verstoren.” Die visie op cybersafety wordt onderschreven door Stol die met zijn vakgroep onder meer onderzoek doet naar hoe dit kan worden gedaan.

“Natuurlijk moet de techniek op orde zijn,” zegt Stol. “Maar er is ook altijd sprake van een menselijke factor. Het gaat er om dat we de processen waar criminelen gebruik van maken, bijvoorbeeld als het gaat om e-fraude, frustreren. Dat betekent dat je in overleg moet met banken, maar ook op de plekken waar dit kan plaatsvinden, bij online markplaatsen bijvoorbeeld, die zijn heel kwetsbaar.”

Een deltaplan voor digitale veiligheid

Richard Delger, de directeur van het Thorbecke Instituut, spreekt zelfs van een ‘deltaplan’ waarin alle betrokken partijen samen komen tot een brede visie op wat er moet gebeuren om dergelijke problemen het hoofd te bieden.

Stol laat zien wat dat concreet betekent aan de hand van zijn werk met de gemeente Leeuwarden. “Toen Leeuwarden culturele hoofdstad was zijn er heel veel evenementen georganiseerd. Dat zijn grote veiligheidsvraagstukken waar ook steeds meer een digitale component aan zit. Wat als een vuurwerkshow gehackt wordt en op een heel ander moment opeens afgaat? Het is de burgemeester die op dat moment de eindverantwoordelijkheid heeft, dus daar zal je dan wel iets voor moeten bedenken.”