“We moeten ons afvragen waar in het proces we mensen zeggenschap geven”
In Groningen is er, ook door de keuze van toenmalig minister Henk Kamp (Economische Zaken) om gas te blijven pompen, veel weerstand tegen de NAM. Toch kunnen alternatieve vormen van energieopwekking ook niet altijd op evenveel sympathie rekenen. Zo konden de plannen voor windmolenparken in 2018 ook al op veel verzet rekenen van de Groningers. Dergelijke projecten brengen boeren en bewoners in conflict, en dat kan hoog oplopen.
Een bewezen strategie om met deze spanningen om te gaan is ervoor te zorgen dat er een gesprek mogelijk blijft onder burgers. Maar hoe organiseer je burgerparticipatie bij grote besluitvormingsprocessen als het neerzetten van windmolenparken? Bij de Energy Academy in Groningen gingen wetenschappers over dat vraagstuk in discussie. “Henk Kamp heeft in deze regio nogal wat schade berokkend,” zegt Frans Stokman (RUG).
Verschillende waarden mee laten wegen
Het is niet om iedereen tevreden te stellen als het gaat om grote, landschapsveranderende projecten als de aanleg van een windmolenpark of velden met zonnepanelen. Een oplossing zou kunnen liggen in het al in een vroeg stadium betrekken van de burgers bij de besluitvorming, maar ook dat blijkt geen sinecure te zijn.
“Mensen willen wel participeren, maar alleen als het vraagstuk echt dichtbij hen staat,” stelt jurist Lorenzo Squintani (RUG) die samen met psycholoog Goda Perlaviciute naar publieke acceptatie omtrent de energietransitie. Zij onderzochten onder meer de drijfveren van mensen om zonnepanelen aan te schaffen.
“Er kunnen daarbij verschillende waarden een rol spelen,” vertelt Squintani. “We onderscheiden daarbij hedonistische, altruïstische, morele en egoïstische waarden.” Dat betekent niet per se dat iemand die egoïstische waarden vooropstelt, niet zal kiezen voor zonnepanelen. “Sociale status kan een egoïstische overweging zijn om er juist wel voor te kiezen.”
Juist die verschillende waarden die mensen laten meewegen in vraagstukken rond energietransitie, maakt het moeilijk om burgerparticipatie te organiseren. De ene persoon wil simpelweg op een andere manier aangesproken worden dan de ander. Niet iedereen voelt zich aangesproken door een groter verhaal over klimaatverandering.
Geen luisterend oor voor omwonenden
Sanne Akerboom van de Universiteit Utrecht promoveerde vorig jaar op haar onderzoek naar of er goed geluisterd wordt naar omwonenden bij de besluitvorming rond de bouw van windmolenparken in Nederland. Het simpele antwoord is ‘nee’, maar wat Akerboom vooral constateert is dat het nogal uitmaakt in welke fase van de besluitvorming burgers worden betrokken.
En juist daar komt een paradoxale situatie naar voren ten aanzien van de conclusie die Squintani eerder trok. Mensen willen wel betrokken zijn bij de besluitvorming als het voor hen dichtbij en concreet is. Maar als de besluitvorming eenmaal op dat punt is aangekomen, worden diezelfde burgers vaak al voor een voldongen feit gesteld.
“We moeten ons afvragen waar in het proces we mensen zeggenschap geven,” stelt Akerboom die vindt dat mensen al vroeger in het proces mogen meebeslissen. Anders komt het namelijk voor dat mensen enkel nog over details mogen meepraten, terwijl al besloten is dat er een windmolenpark in hun achtertuin gaat komen. Dat roept verzet op.
Volgens Perlaviciute gaat het er daarnaast om dat er sprake is van inclusief beleid rond participatie. “Het gaat erom dat je verschillende groepen betreft die er verschillende waarden op nahouden. Anders loop je het risico mensen kwijt te raken in het besluitvormingsproces en dus het draagvlak voor beslissingen te verliezen.”
