Zihni Özdil keert zich af van het ‘verrotte systeem’ van het leenstelsel
In een interview in Trouw van afgelopen weekend legt Zihni Özdil (GL) uit dat hij zich de laatste jaren steeds meer is gaan verzetten tegen het leenstelsel. Daarom heeft hij kenbaar gemaakt dat hij deze week – wanneer er weer wordt vergaderd in de Kamer over de mislukte voorinvesteringen – moties zal gaan indienen die vragen om het leenstelsel af te schaffen. De beloften van het stelsel zijn niet waargemaakt zegt Özdil en het ‘verrotte systeem zoals hij het noemt draagt bij aan kansenongelijkheid. Studenten met rijke ouders hoeven niet te lenen en jongeren met arme ouders moeten wel een lening afsluiten om te studeren.
Dat GroenLinks – waarvan in het interview nog niet helemaal duidelijk wordt of het ook een breed gedragen partijstandpunt is – haar steun intrekt voor het leenstelsel heeft te maken met een reeks aan verbroken beloftes, zegt Özdil. De meest concrete en politiek urgente is het verhogen van de rente op de studieschuld.
Petitie tegen renteverhoging
Het verhogen van de rente is een maatregel van het kabinet om de overheidsfinanciën op orde te houden en het risico van een schuld meer te verleggen van de overheid naar de student. Dit kan studenten met een gemiddelde studieschuld van €21.000 zo’n €5000 extra aan rentelasten kosten. Vandaag zijn het ISO en de LSVb ook een petitie gestart die senatoren in de Eerste Kamer vraagt om tegen dit wetsvoorstel te stemmen.
Een andere reden waarom Özdil zijn steun intrekt is het grotendeels niet nakomen van de beloftes van de voorinvesteringen. Universiteiten en hogescholen zouden de eerste drie jaar van het leenstelsel wanneer het stelsel nog niets zou opleveren in totaal €600 miljoen investeren in kwaliteit.
De Rekenkamer constateerde vorig jaar dat dit niet is gelukt. Minister Van Engelshoven is ook niet voornemens om instellingen te dwingen om dat geld alsnog te investeren. Het GL-Kamerlid maakt in het interview overigens wel de fout dat hij zegt dat die €600 miljoen afkomstig is uit de opbrengsten van het leenstelsel. Dat is niet het geval. Het hbo en wo hadden toegezegd om dit geld uit eigen reserves te investeren, zodat de eerste generatie leenstelselstudenten ook zouden kunnen profiteren van kwaliteitsinvesteringen.
Het zijn twee concrete politieke bezwaren tegen het stelsel, maar GroenLinks heeft ook principiële kritiek op het stelsel, dat mede tot stand kwam in 2014 door toenmalig onderwijswoordvoerder Jesse Klaver. Die onderhandelde wekenlang met toenmalig VVD-onderwijswoordvoerder Pieter Duisenberg om het leenstelsel in de Eerste Kamer aan een meerderheid te helpen.
PvdA steunt het leenstelsel nog wel
De politieke steun lijkt nu snel af te kalven. De PvdA heeft inmiddels aangegeven dat zij vooralsnog het leenstelsel steunen, want uit de instroomcijfers zou volgens de sociaaldemocraten blijken dat de instroom op peil is gebleven. Toch heeft de PvdA dit voorjaar ook een motie aangenomen bij het congres om te kijken naar alternatieven voor het leenstelsel.
GroenLinks wilde altijd een studietaks. Dat zou betekenen dat de basisbeurs in stand blijft, maar in ruil daarvoor zouden mensen die in het hoger onderwijs hebben gestudeerd een hoger belastingtarief betalen. Dit laatste plan wordt nu ook weer voorgesteld door Zihni Özdil. Hij wil op die manier een alternatief bieden voor het leenstelsel. Zoals gezegd deze week vergadert de Kamer weer over de voorinvesteringen. Vorig jaar leidde dit tot een surrealistisch debat, waarin de minister zich in allerlei bochten moest wringen en niet verder kwam dan harde verwijten te maken aan het adres van haar voorgangster die volgens haar geen goede en heldere afspraken had gemaakt met universiteiten en hogescholen over de beloofde voorinvesteringen.
Studenten die niet lenen zijn dom
In 2016 was het partijprominent en oud LSVb-bestuurder Maarten van Poelgeest die bij een bijeenkomst over 200 jaar studiefinanciering zei dat met de invoering van het leenstelsel in 2015 eigenlijk dit systeem van academicibelasting al was ingevoerd. “Met het leenstelsel van het studievoorschot is dit de facto verwezenlijkt. De oud-student betaalt immers nooit meer 4% van zijn latere inkomen om de studieschuld te voldoen. Dat maakt van dit stelsel een gemaximeerde academicibelasting. Als je bovendien ziet met hoeveel waarborgen de studieleningen zijn omgeven dan kun je niet anders concluderen dan dat het studievoorschot de gunstigste voorziening ooit is geworden. Studenten die dat niet inzien zijn eigenlijk zo dom, dat zij niet thuishoren in het hoger onderwijs.”
Inmiddels is het standpunt van Van Poelgeest geen breed gedragen standpunt meer binnen de partij. Bij het laatste congres is er een motie aangenomen die vraagt om met alternatieven te komen voor het leenstelsel.
Deze kabinetsperiode wordt het leenstelsel nog niet afgeschaft
Het is niet aannemelijk dat het leenstelsel nog deze kabinetsperiode wordt afgeschaft. De ChristenUnie heeft onlangs al gezegd dat er deze kabinetsperiode niets zal veranderen aan het leenstelsel, maar dat de inzet van zowel CDA en CU is om in een nieuwe kabinetsperiode de basisbeurs weer in te voeren. Wel is het de vraag of de renteverhoging op de studieschuld wordt aangenomen in de Eerste Kamer. De studentenbonden hebben hun hoop gevestigd op Anne-Wil Duthler die twee weken geleden uit de VVD-fractie is gezet.
Reden voor haar gedwongen vertrek bij de VVD is dat zij niet integer was omgegaan met haar zakelijke belangen en haar woordvoerderschap in de Eerste Kamer. Nu Duthler geen deel meer uitmaakt van de VVD-fractie heeft het huidige kabinet geen meerderheid meer in de Senaat. Het is de vraag in hoeverre Rutte bereid is om nu al te gaan onderhandelen met kleine partijen in de Senaat om het rentevoorstel van Rutte III toch aan een meerderheid te helpen.
Update:
Inmiddels heeft ook Jesse Klaver gereageerd op het voornemen van zijn partijgenoot. Hij laat in een reactie weten. “Eerlijke politiek verlangt dat als een plan niet goed werkt, dat je daarvoor uitkomt. Want GroenLinks is niet bang om plannen te wijzigen als we zien dat er problemen zijn. En die zijn er.”
Volgens de voorman van GroenLinks gaat zijn partij daarom ook opzoek naar alternatieven voor het leenstelsel. “Als een systeem op papier klopt maar in de praktijk niet werkt, moet je zeggen: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Het is duidelijk dat het kabinet de beloftes over kwaliteit en toegankelijkheid die gedaan zijn aan studenten niet waarmaakt. Het is duidelijk dat er problemen zijn met de doorstroming, leenangst en toename van stress. Het is duidelijk is dat dit stelsel niet goed werkt. Daarom is het tijd om te zeggen: dit moet anders, we gaan nadenken over een beter stelsel.”
