Het schoolvak Nederlands moet opnieuw worden uitgevonden

Verslag | door Toske Andreoli
19 juni 2019 | Het aantal eerstejaars studenten dat voor de neerlandistiek kiest, loopt al tien jaar flink terug. Waar het vak vroeger op vierhonderd tot zeshonderd nieuwe studenten per jaar kon rekenen, schreven zich in 2018 nog maar tweehonderd studenten in. Bij de Vrije Universiteit leidden de geringe aanmeldingen zelfs tot het opheffen van de studierichting. Een commissie van de KNAW onderzoekt onder leiding van Lex Heerma van Voss hoe dit tij kan worden gekeerd en zal het ministerie van OCW hierover adviseren. Vorige week raadpleegde de commissie het veld: leraren, leerlingen, neerlandici en andere betrokkenen.

Heerma van Voss gaf eerst een overzicht van tussentijdse bevindingen voordat de zaal mocht reageren. Volgens de commissie is er niet één oorzaak voor de terugloop in het aantal studenten, maar is het een combinatie van meerdere factoren. Nederlands werd door scholieren heel lang gezien als een breed vak waar je in de literatuur, taal en cultuur werd ingevoerd en waar je daarna van alles mee kon doen. Sinds de jaren tachtig zijn er echter allerlei bredere richtingen gekomen als Taal en Literatuurwetenchap of Europese Studies. Heerma van Voss: “Het gevolg daarvan is dat studenten Nederlands als een smaller vak zijn gaan zien, terwijl het dat niet is.”

Bovendien is het schoolvak Nederlands volgens de commissie te sterk gericht op functionele taalbeheersing en het begrijpen van teksten, wat heel erg nuttig is, “maar het laat allerlei aantrekkelijke kanten van de studie weinig zien,” stelt Heerma van Voss. “Dan denken wij aan letterkunde, taalkunde, en taalbeheersing als wetenschappelijke activiteit, die hele interessante en ingewikkelde vragen opleveren. Maar je kan ook denken aan aspecten waarvan leerlingen zeggen dat ze het graag in het vak Nederlands zouden zien zoals creatief schrijven, debatteren, mediakennis.”

“”Scholieren denken: ‘Nederlands, dat ken ik, dat is bij ons een schoolvak.'””

Lex Heerma van Voss

De KNAW-commissie constateert tot slot dat de voorlichting aan middelbare scholen over het vak neerlandistiek er niet in slaagt dat aantrekkelijke beeld over te brengen. Heerma van Voss: “Uit onderzoek blijkt dat scholieren slecht weten waar het vak over gaat, wat neerlandistiek inhoudt. Ze denken dat het opleidt tot leraar en dat is niet een heel populair beroepsperspectief onder zestienjarigen. Er zijn ook vakken zoals psychologie en rechten waarvan leerlingen weten dat ze het niet kennen, en de keuze op andere gronden moeten maken. Bij de vakken als geschiedenis en Nederlands denken ze: ‘dat ken ik, dat is bij ons een schoolvak’. Dat vormt bij geschiedenis geen belemmering om dat vak als universitaire studie te kiezen. Dat is het ook bij Nederlands heel lang niet geweest.”

In werkelijkheid wordt een op de zes alumni leraar Nederlands. De rest gaat aan de slag in bijvoorbeeld de bedrijfscommunicatie, of als journalist, beleidsmedewerker of taaltrainer. Een op de zes lijkt niet veel, maar dit aandeel is gestegen: ondanks de daling in studentenaantallen neemt het aantal studenten dat een educatieve master Nederlands doet niet af.

Rendementsdenken bedreigt neerlandistiek

De commissie vindt de situatie niettemin precair. “Na het sluiten van de richting aan de Vrije Universiteit zijn er nog vijf volwaardige studierichtingen, en daarmee bedoel ik dat er een bachelor en master wordt aangeboden. Die zijn verspreid over het land en we weten dat scholieren onder andere kiezen op basis van de plek waar een vak gegeven wordt. Als een van die vijf vanwege rendementsdenken zou ophouden te bestaan dan zou dat onmiddellijk een nog grotere terugval van het aantal studenten neerlandistiek geven. Bovendien willen we eigenlijk liever veel meer academisch gevormde eerstegraads leraren hebben, juist in de bovenbouw van het vwo, omdat die docenten het academische vak kennen.”

De oplossingen zoekt de commissie bij faculteiten en universiteiten, de neerlandistiek zelf, en de nationale overheid. De faculteiten en universiteiten worden opgeroepen de huidige vijf studierichtingen te handhaven. “Men zegt nu heel makkelijk, zoals bij de VU, als we onder een bepaald aantal studenten komen, dan is een studierichting niet meer rendabel en moet die gesloten worden. Ons voorstel zou zijn om dat denken om te draaien en te zeggen: als we op die grens zijn, dan heb je met dit model aangegeven hoeveel staf je nodig hebt voor een volwaardige studierichting, en dat moet gehandhaafd worden. Ook als onverhoopt het aantal studenten verder zou teruglopen.”

Het beeld van de neerlandistiek beter uitdragen

De neerlandistiek zelf zou meer moeten doen aan het beeld van het vak naar buiten toe, vindt de KNAW-commissie. “Dat moet je zien als periodiek onderhoud. De vanzelfsprekende breedheid is niet verdwenen uit het vak, maar niet meer goed zichtbaar.” Het uitdagende karakter van de discipline zou kunnen worden uitgedragen door bijvoorbeeld een Olympiade, schrijfacademie of onderzoekslab. “Wij denken dat er een website en een organisatie moet komen die zich permanent en professioneel hiermee bezighoudt.”

Het vak Nederlands op de middelbare school zou volgens de commissie inhoudelijk aantrekkelijker moeten worden gemaakt. “Daarnaast denken we dat het heel goed mogelijk is om een vak Nederlands B op te richten, op dezelfde manier als wiskunde D. Het zou voor iemand die daar talent voor heeft, goed zijn als er een schoolvak is dat dieper gaat.”

“”De overheid moet zich niet alleen bekommeren om brood en boterzaken, maar ook om de bescherming van het Nederlands.””

Lex Heerma van Voss

De overheid zou de uitstroom van academisch gevormde leraren Nederlands kunnen stimuleren door studenten te subsidiëren die een educatieve master Nederlands doen, en in het algemeen meer kunnen investeren in de Nederlandse taal. Heerma van Voss: “Er is schrikbarend weinig wat de Nederlandse overheid zich gelegen laat liggen aan de Nederlandse taal, literatuur en cultuur. Als je Nederland vergelijkt met vergelijkbare landen dan zie je dat er heel weinig overheidsgeld daaraan wordt besteed. Het is überhaupt peanuts, je kunt er maar een fractie van een straaljager van kopen, maar het is, denken wij, welbesteed geld. Dat is iets wat de overheid zich niet lijkt te realiseren of in ieder geval niet in beleid omzet. De overheid zou zich niet alleen om brood en boterzaken moeten bekommeren maar ook om de verspreiding van de cultuur en de verheffing, en om bescherming van het Nederlands.”

Leerling en docent positief over Nederlands B

Het idee van het schoolvak B wordt in de zaal enthousiast onthaald. Een docent: “ik denk dat er dan twee soorten moeten komen: Letterkunde en Taalkunde. Taalwetenschap wordt heel uitdagend en interessant gevonden. Ik heb heel veel taalkundige profielwerkstukken begeleid en dat trekt echt een ander soort leerling dan degenen die van Letterkunde houden.”

Er is algemene overeenstemming dat het schoolvak Nederlands zowel probleem als oplossing is. Door examenvoorbereiding wordt het vak als onaantrekkelijk ervaren. Een jonge docent voegt daaraan toe dat ze gebonden is aan de lesmethodes, en dat die allemaal “belabberd zijn, maar wel leidend. Zijn er eigenlijk wel neerlandici betrokken bij het schrijven van die methodes?”

Volgens een vwo-leerling is er nu te weinig mogelijkheid voor getalenteerde leerlingen om uit de blinken. “Nederlands is niet iets waar je heel goed of heel slecht in bent, of iets dat je heel leuk of niet leuk vindt. Het is ‘gewoon, Nederlands’.”

De misverstanden over het vak worden aangevuld: “het voelt voor leerlingen ook alsof ze een internationale context uitsluiten, en zich dan alleen nog maar op Nederland zullen richten.” Anderen zien nieuwe mogelijkheden voor het vak: “Letterkunde wordt als een linkse hobby gezien, weggehoond. Maar ICT is nu hip. Kunnen we als neerlandistiek daar niet iets mee? Kunnen we niet laten zien dat ICT niet Engels hoeft te zijn?” In dat licht heeft iemand ook nog een tip voor de commissie: “Ik vrees dat een website ook alweer ouderwets is: je moet zichtbaar zijn op social media.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK