Belle Derks gebruikt deze zomervakantie nu eens niet om te werken
Afgelopen september tipte ScienceGuide de nieuwe voorzitter van De Jonge Akademie (DJA) Belle Derks als iemand om rekening mee te houden in ‘18|’19. “Derks groeit steeds verder uit tot het gezicht van de jonge wetenschapper die het anders wil,” schreven wij toen en daarmee was geen woord te veel gezegd. Op verscheidene podia, van de krant tot aan de Tweede Kamer was de Utrechtse hoogleraar Sociale en Organisatiepsychologie te zien. We kijken met haar terug op het jaar en blikken voorzichtig vooruit op de toekomst. Wat zijn de hoogtepunten van het afgelopen jaar?
Einde van het superster model in zicht
In positieve zin noemt Derks direct het dit jaar opgevatte initiatief ‘erkennen en waarderen’ waar de VSNU, NWO en ZonMw zich aan hebben gecommitteerd. “Er speelt al zoveel negatiefs dat het fijn is dat we het nu eens op een positieve manier over de academie kunnen hebben.” Zoals zij zelf al vaker aan heeft gegeven is zij van mening dat het ‘superster model’ van de wetenschapper inmiddels wel uit is gespeeld.
“Het is tijd om ons beeld van de succesvolle wetenschapper aan te passen.” Volgens Derks betekent dat in de eerste plaats een verbreding van wat verstaan wordt onder een wetenschappelijke carrière. “Het moet niet alleen zijn up or out.” Het keurslijf van de tenure track is volgens haar dan ook veel te benauwend. “In de breedte bewegen moet ook mogelijk zijn, of even op de plaats rust nemen.”
““Het moet niet alleen zijn up or out in de academie.””
Een andere hoop die Derks heeft is dat het gesprek over erkenning niet blijft hangen bij de vraag hoe mensen moeten worden geëvalueerd en beoordeeld. “Durf ook eens helder rollen te benoemen in een onderzoeksteam, en je een beeld te vormen bij hoe een vakgroep eruit moet zien.” Dat zou volgens haar al heel veel helpen bij het diversifiëren van de carrièrepaden binnen de academie.
De vakgroepleider of principal investigator hoeft bijvoorbeeld niet per se de hoogleraar te zijn. “Het is in de basis een coördinerende functie en daar heb je iemand voor nodig die daar goed in is, en dat is niet per se de oudste of de hoogste in de hiërarchie.”
Waardevolle samenwerking met KNAW
Afgelopen jaar was ook haar eerste volle jaar als voorzitter van DJA. “Het legt een aardig beslag op je agenda, maar je komt ook nog eens ergens.” Derks zou zichzelf nooit beschrijven als een politiek dier, maar in haar rol is enig politiek handwerk soms gevraagd. Zo had DJA dit jaar verschillende keren overleg met NWO over de inbeddingsgarantie en trok DJA meermaals samen op met de KNAW.
Inbeddingsgarantie leidt niet tot meer zekerheid
De huidige verhoudingen tussen De Jonge Akademie en de KNAW beschrijft Derks dan ook als zeer prettig. “Wij zijn de laatste tijd vaak samen opgetrokken en ik ben erg tevreden over die samenwerking.” Zo trokken DJA en de KNAW samen op in de reactie op de voorstellen van de commissie Van Rijn. “Dat was uiteindelijk niet succesvol maar wel een waardevolle samenwerking.”
“”De hele exercitie met de bekostiging leidt af van de grotere problemen in de academie.” “
Het feit dat de plannen om miljoenen over te hevelen van de geneeskunde, en de alfa- en gammawetenschappen naar bèta-techniek doorgang hebben gevonden ziet Derks als de grootste klap in het gezicht van afgelopen jaar. “Niet alleen omdat ik het niet eens ben met de aanname dat we wetenschap ‘doelmatiger’ zouden moeten maken, maar ook omdat deze hele exercitie afleidt van de grotere problemen waar we in de academie mee te kampen hebben.”
Emancipatie is een serieus agenda-onderwerp geworden
Als voorbeelden van grotere problemen noemt Derks de werkdruk en het gebrek aan diversiteit in de academie. “Ik ben dan ook blij dat hier het afgelopen jaar veel meer aandacht voor gekomen is.” Zo is ze erg te spreken over de intenties die worden uitgesproken in de wetenschapsbrief van minister Ingrid van Engelshoven, “en ook het feit dat ze de Gender Summit naar Nederland heeft weten te halen is indrukwekkend. Het laat zien dat ze echt serieus is.”
Samen met Ruth Veelen publiceerde Derks dit jaar een onderzoek over de ongelijke beloning van mannen en vrouwen. Daaruit bleek dat vrouwen in de academie stelselmatig minder tijd hebben om onderzoek te doen, en ook aangeven minder hulpbronnen als onderzoeksbudget en assistentie te hebben dan mannen in dezelfde functie. “
Vrouwelijke wetenschappers komen minder toe aan onderzoek
Bovendien bleek de veelgehoorde verklaring dat vrouwen gewoon wat meer moeten onderhandelen niet op te gaan. “Vrouwen bleken zelfs vaker dan mannen de onderhandeling over arbeidsvoorwaarden aan te gaan, maar uiteindelijk minder onderhandelingsruimte te ervaren en met minder tevredenheid op het proces terug te kijken. Dat onderzoek is bijzonder goed opgepakt, onder andere in de vorm van Kamervragen en daar ben ik uiteraard heel blij mee.”
Publieke positie van de wetenschap wankelt
Het onderzoek was onder andere aanleiding voor een uitnodiging voor een Rondetafel in de Tweede Kamer waar Derks een pittige position paper voor schreef. Over de Rondetafel zelf is ze minder te spreken: “Dat was een gesprek dat werkelijk alle kanten op ging, van de vraag of er sprake is van linkse indoctrinatie op universiteiten tot de vertegenwoordiging van minderheden onder het personeel.”
“Eigenlijk leek het er vooral dat de Kamerleden zelf al hadden bedacht wat ze wilden zeggen, en vervolgens de uitspraken van de panelleden gebruikten om hun punt te maken.” Niet bepaald een dankbare positie om in te verkeren, aldus Derks. “Ik vraag me ook oprecht af of die Rondetafel veel heeft opgeleverd. Maar ik vind het mijn taak als wetenschapper om ons onderzoek over diversiteit in de wetenschap toe te lichten als de Tweede Kamer er om vraagt, dus dat heb ik gedaan.”
Waar Derks zich in het verlengde hiervan steeds vaker zorgen over maakt, is de publieke positie van wetenschap. “Het publieke vertrouwen in hoe de wetenschap bedreven wordt daalt voor mijn gevoel echt. Mensen geloven niet dat het waardevrij is.” Met de tegenwerping dat iedere onderzoeker eigen meningen heeft, en dat deze kunnen doorvloeien in het onderzoek is ze het eens, “maar bevraag dan de vraagstelling an sich, en niet steeds de methode of de uitkomsten.”
Interview met Jerôme Ravetz over het publieke vertrouwen in de wetenschap
De opkomst van open science ziet Derks als een mogelijke uitweg uit deze neerwaartse spiraal. “Dat dwingt onderzoekers om transparanter te zijn over wat ze doen. Hoe data verzameld worden, welke vragen er gesteld worden en hoe de analyse geschiedt, is allemaal onderdeel van het wetenschappelijke proces. Hoe groter de openheid, hoe groter het vertrouwen, is de hoop.”
““Ik ga eens goed van mijn vakantie genieten.””
Op de vraag of Derks nog goede voornemens heeft voor de aankomende tijd kan ze een resoluut antwoord geven. “Ik ga eens goed van mijn vakantie genieten.” Net als het fenomeen ‘secret parenting’ – op je werk niet al te veel vertellen over je gezin uit angst dat dit je carrièrekansen schaadt – denk ik dat we in de academische wereld ook wel last hebben van ‘secret holiday taking’.”
“Het is in sommige academische omgevingen ‘not done’ om je vakantiedagen op te nemen.” Derks merkt op dat mensen weinig over hun vakantie vertellen, ze bespreken vooral hoe ze hun zomer gaan gebruiken voor hun werk, om te kunnen schrijven en slimme nieuwe dingen te bedenken. “Ik denk dat we ook dit aspect van onze cultuur moeten doorbreken: Ik ga een groot deel van mijn zomer gebruiken om leuke dingen te doen met mijn gezin. Dit zal er ook toe leiden dat ik bij de start van het academisch jaar weer de energie heb om mooie dingen te gaan doen op mijn werk!”
