“De energietransitie heeft behoefte aan een leger monteurs, niet aan een paar elitewetenschappers”

Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) opende donderdag 29 augustus het collegejaar in een theatertent in Park Presikhaaf. Ingrid Thijssen, CEO van energiebedrijf Alliander, was uitgenodigd voor een toespraak over hoe werkveld en onderwijs samen het tekort aan technici kunnen oplossen. CvB-voorzitter Kees Boele sprak natuurlijk ook zelf de HAN-medewerkers toe.

Naar eigen zeggen begon voorzitter Kees Boele zijn toespraak “een beetje pocherig en bestuurlijk zelfgenoegzaam”: “de HAN beschikt over een krachtige en goed doorleefde kwaliteitscultuur”. Hij blijkt echter te citeren uit het rapport van de instellingstoets kwaliteitszorg (ITK). De HAN heeft met vlag en wimpel de instellingsaccreditatie van de NVAO behouden, zo bleek op 22 juli.

Belangrijker nog is volgens Boele dat het visitatiepanel heeft geproefd en opgeschreven – weliswaar in audittaal – dat er aan de HAN “veel liefde is voor studenten en voor onderwijs en onderzoek”.

Merken in plaats van meten

Wie dat klef vindt, en liever een zakelijke benadering ziet, geeft Boele gelijk: “we moeten ook zakelijk zijn, zakelijker dan nu zelfs”. De HAN telt dan misschien 3700 mensen en heeft een begroting van 340 miljoen, maar is geen bedrijf. “We zijn geen bedrijf maar een school, en daarom zijn we net als een gezin, een universiteit en de rechtbank een institutie. En in een institutie draait het in essentie om dingen die je kunt merken, meer dan dat je ze kunt meten, zoals liefde voor onderwijs, onderzoek en studenten”.

Boele noemt gewetens- en karaktervorming “de dure, onvervreemdbare plicht van het publieke onderwijs” en ziet die traditie uitgehold worden “ten faveure van ieders individuele keuzes en snel economisch profijt.” Dit leidt volgens hem tot onthechting, en tot wat psychiater Dirk de Wachter het verdwijnen van ‘tussengemeenschappen’ noemt. “Plaatsen van rust tussen enerzijds de markt en anderzijds het eigen individuele bestaan van bijvoorbeeld onze studenten. Het verdwijnen daarvan maakt eenzaam, 22 procent van de studenten blijkt dat te zijn”.

“De HAN als tussengemeenschap, met en voor studenten, op basis van de filosofie van de liefde, dat is wat het panel heeft gevoeld en dat is van veel grotere betekenis dan een stijging van de NSE-score met 0,04 procent.”

Meer jongeren in de techniek

Alliander-CEO Ingrid Thijssen neemt deel aan de overleggen over het klimaatakkoord. Ze begon haar toespraak met de urgentie van de energietransitie. “De generaties van de toekomst, en dat is relevant voor een onderwijsinstelling als de HAN, vinden dat er te weinig gebeurt om de klimaatverandering tegen te gaan. En ze hebben gelijk.”

Thijssen was heel duidelijk: “Het zijn niet de ministers, de bestuurders of de klimaatwetenschappers, maar de technici, de engineers en de monteurs die het meest cruciaal zijn voor het slagen van de energietransitie.”

En daarvan zijn er veel te weinig. Thijssen: “om in 2030 de doelstelling van 49 procent CO2-reductie te halen, moeten er vanaf nu in Nederland 1000 in plaats van 100 verduurzaamde woningen en 750 in plaats van 25 laadpalen per werkdag opgeleverd worden.” Alliander heeft te weinig monteurs in dienst om deze vraag bij te benen. “Hadden we het werk dat vandaag aan het elektriciteitsnet moet gebeuren aan willen kunnen, dan hadden er in 2010 7,5 keer zoveel meiden en jongens voor een technische mbo-opleiding moeten kiezen.” En dan is het bouwen van windmolens en het installeren van zonnepanelen nog niet meegerekend.

De CEO ziet dat er twee dingen moeten gebeuren: de capaciteit van het technische beroepsonderwijs moet flink vergroot worden, en meer jongeren moeten voor techniek gaan kiezen. Thijssen noemt meerdere initiatieven en samenwerkingen die de capaciteit vergroten, waaronder die tussen de HAN en Alliander.

Onderwijstaboes doorbreken

Om meer jongeren te verleiden tot het kiezen voor een technische opleiding, hebben de HAN en Alliander het havistenprogramma. Jongeren met een havodiploma kunnen zo binnen twee jaar bij Alliander aan de slag. Daarnaast zetten het energiebedrijf en de hogeschool een Centrum voor Artificial Intelligence en Data Science op. “De vraag naar mensen met deze expertise is gigantisch en wordt alleen maar groter. Het is toch te gek voor woorden dat Nederland voor cruciale studies numeri fixi moet instellen?”

Waarom vinden de succesvolle samenwerkingen tussen onderwijs en werkveld zo weinig navolging? Eén van de redenen, denkt Thijssen, is de eigenwijsheid in het onderwijs: “Ieder wil het op zijn eigen manier doen, zelf het wiel uitvinden”. De zaal rommelt van herkenning.

Thijssen gooit nog enkele knuppels in het hoenderhok. Zo pleit ze voor het loslaten van diploma-eisen: “er zijn nog steeds ‘drop-outs’ die struikelen over vakken die niet met de kern van de techniek te maken hebben. Maar dat kunnen we ons helemaal niet permitteren.” En er mag best meer sturing komen in het onderwijs omdat de aansluiting op de arbeidsmarkt onvoldoende is: “Is het echt nodig om in Nederland op acht hogescholen toegepaste psychologie aan te bieden, terwijl de hbo-keuzegids aangeeft dat het baanperspectief voor die studie matig is?” Nu is de zaal ijzig stil.

Toch ziet Thijssen wel dat het werven van jongeren geen kwestie is van dwang, maar van belemmeringen wegnemen en verleiden – net als bij het verduurzamen van huizen. Daarop komt de opmerking uit de zaal van hoogleraar en lector Annet de Lange (Human Resource Management): “Als er veel mensen verleid moeten worden om hun gedrag te veranderen, zijn er juist toegepast psychologen nodig.” De zaal juicht. Ze blijven eigenwijs.