“Eigenlijk weten we allemaal wel wat goed lesgeven is”

Verslag | door Sicco de Knecht

19 september 2019 | In hun boek Wijze lessen brengen zes onderzoekers op toegankelijke wijze het wetenschappelijk onderzoek en de praktijk bij elkaar. “Hoe ziet effectieve didactiek er dan uit? Is dat zo bijzonder?” Legt onderwijsonderzoeker Tim Surma de zaal voor tijdens de boekpresentatie.

“Iedereen verdient een effectieve leraar.” Zo opent hoofdauteur van het boek Wijze Lessen Tim Surma (Thomas More Hogeschool België) de boekpresentatie op de Open Universiteit in Utrecht op maandagavond. En met die zin vat hij in een keer de intentie van de zes schrijvers van het boek samen voor een volle zaal met onderwijsprofessionals. “Didactiek, zo moeten wij vaststellen, is best ook effectief om leerlingen iets bij te brengen,” grapt hij.

Het is een boek geworden waarin de auteurs de vertaalslag willen maken tussen de inzichten uit de wetenschap en hoe die concreet in de praktijk te brengen zijn. “U bent docent, en u leest die literatuur niet,” zegt Surma terwijl hij de zaal indringend aankijkt. “Ik durf dat te zeggen omdat ik ook in uw schoenen heb gestaan.” Het zijn volgens hem vooral de werkdruk en het feit dat veel wetenschappelijke literatuur in het Engels – en met veel jargon – geschreven zijn die de vertaalslag belemmeren.

In het boek brengen de auteurs twaalf bouwstenen uit de cognitieve psychologie en leereffectiviteitsstudies tot leven. Ruwweg is de cognitieve psychologie het vakgebied dat zich bezighoudt met het doen van experimenten op een gecontroleerde manier. “De leereffectiviteitsstudies hebben een andere aanpak. Daar wordt vooral gekeken naar wat effectieve docenten, zij wiens klassen de meeste vooruitgang boeken over de tijd, nu anders doen dan minder effectieve docenten.”

We steken het zebrapad over

“Hoe ziet effectieve didactiek er dan uit? Is dat zo bijzonder?” Vraagt Surma de aanwezigen retorisch. “Dat is het niet en velen van ons brengen het ook al in de praktijk.” Als pakkend voorbeeld neemt hij de opdracht van het oversteken van een straat. “Dat is een zaak van levensbelang, en ouders hebben daar een vrij effectieve manier voor om dat hun kinderen aan te leren.”

“U gaat ‘voorkennis activeren’ en legt uit dat het een straat met auto’s is. Auto’s zijn gevaarlijk en dat leg je sowieso uit. Vervolgens gaat u ‘modelleren’ wat er verwacht wordt: kijk links, kijk rechts en nog een keer, en u doet dat voor als ‘expert-straatoversteker’. De uitleg mag geen dode letter blijven, dus het kind mag dat samen met u proberen. De eerste keer ook wel met een handje vast, lijkt mij?” Ook de vervolgstappen, de tweede en derde keer dat je samen de straat oversteekt, liggen eigenlijk erg voor de hand.

““Juist een effectieve leraar heeft effect op leerlingen uit een sociaaleconomische achtergrond die hen op achterstand stelt.””

Tim Surma (Thomas More Hogeschool België)

“Dat is eigenlijk de versimpelde vorm van de didactiek die wij in het boek aan bod laten komen. Je moet voorkennis activeren aan het begin van de les, je moet studenten in het begin bij de hand nemen.” En volgens Surma is het bieden van effectieve didactiek niet alleen een kwestie van je beroep goed uitvoeren, het is een kwestie van sociale rechtvaardigheid. “Juist een effectieve leraar heeft effect op leerlingen uit een sociaaleconomische achtergrond die hen op achterstand stelt.”

Pas op voor de kennisvloek

Dominique Sluijsmans (Hogeschool Zuyd) vertegenwoordigt naar eigen zeggen op deze avond het ‘Nederlandse’ team en zij wekt kort de nieuwsgierigheid door wat van de inhoud te vertellen. Alhoewel ze zelf toegeeft niet de grootste fan te zijn van het werken in teams is ze alsnog zeer positief over dit project. “Dit was werkelijk een groot plezier om aan mee te doen. Die versmelting van cognitieve psychologie en de onderwijskunde was prachtig en ik hoop dat u dit in het boek terugziet.”

Deze avond neemt ze uiteraard de gelegenheid nog maar eens te baat om de toetsrevolutie waar zij met collega’s vorm aan geeft kracht bij te zetten. Voortbordurend op bouwsteen nummer tien pleit ze ervoor om toetsing alleen in te zetten als leer- en oefenstrategie. “Toetsen kan ook zonder een cijfer. Het is bovenal een middel dat het leren moet dienen, niet moet sturen.”

““Toetsen kan ook zonder een cijfer. Het is bovenal een middel dat het leren moet dienen, niet moet sturen.””

Dominique Sluijsmans (Hogeschool Zuyd)

Als het op vragen aankomt zijn er volgens Sluijsmans – in tegenstelling tot het aloude adagium – wel degelijk slechte vragen, en kunnen docenten vragen ook verkeerd inzetten. “Een goed antwoord op een vraag is geen garantie voor leren,” houdt ze de zaal voor. Het kan immers zo zijn dat studenten een vraag goed beantwoorden vanuit de verkeerde redenering. “Daarom is het slim om een mix van vraagtypes te gebruiken, en door te blijven vragen.”

“Wat belangrijk is bij het uitvragen van de student is dat je als docent stilstaat bij de ‘kennisvloek’.” De docent is vakexpert en ziet daarom de leerstof anders dan de student. “Om te voorkomen dat er onjuiste aannames worden gedaan over de kennis van leerlingen is het belangrijk dat de docent zich goed verplaatst in hen, en constant controleert of de nieuwe kennis is verwerkt.”

Heerlijk concreet

Voor deze Nederlandse première voor het boek is Miranda Timmermans van de vereniging Lerarenopleiders Nederland (VELON) uitgenodigd het eerste exemplaar in ontvangst te nemen. Zij heeft het boek van kaft tot kaft doorgelezen en constateert: “Ik kan zo een paar momenten in mijn leven aanwijzen waar ik heel veel aan dit boek had gehad. Als kleuterleidster, als lerarenopleider op de pabo, als lid van de programmaraad van NRO, als ik toen dit boek had gehad…”

Geheel naar wens van de auteurs van het boek is ze dan ook van plan het boek een grote rol te laten spelen in de lerarenopleidingen. “Het is uitermate geschikt voor de onderzoeksopdracht van de ouderejaars studenten. Het is zo heerlijk concreet en zo duidelijk, dit moeten alle docenten lezen.”