“Je vraagt je af wat de minister denkt dat historici eigenlijk doen”
Donderdag kondigde het Amsterdam Museum aan om voortaan de term ‘Gouden Eeuw’ te vervangen met ‘Zeventiende Eeuw’. Minister Ingrid van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen reageerde vrijdag op de beslissing met de woorden: “Ik vind het heel belangrijk dat alle kanten van de geschiedenis worden belicht, maar je kunt de geschiedenis niet herschrijven.”
Is dat zo? Kan de geschiedenis niet worden herschreven? ScienceGuide sprak met historicus Suze Zijlstra (Universiteit Leiden). Zij is universitair docent maritieme geschiedenis en gespecialiseerd in de zeventiende en achttiende eeuw. “Je vraagt je af wat de minister denkt dat historici eigenlijk doen.”
Reageren op terechte kritiek
Zijlstra is op zijn zachtst gezegd verbaasd over de uitspraken van de minister. De uitspraak dat je geschiedenis niet kunt herschrijven lijkt haar pertinent onwaar. “Historici zijn altijd aan het kijken naar een verleden waar vaak al iets over geschreven is, en waar ze op basis van nieuw onderzoek of nieuwe vragen een ander beeld van tonen.”
Dat alles kan dus betekenen dat een bepaald deel van de geschiedschrijving zal moeten worden herzien, om te stroken met nieuwe bevindingen. Dat het Amsterdam Museum in deze zaak een andere weg inslaat kan Zijlstra dan ook goed begrijpen. “Daar werken historici die actief aan het nadenken zijn over de vraag wat nieuwe inzichten betekenen voor hoe zij hun collectie presenteren.”
“Ik merk ook dat musea steeds meer proberen te reageren op terechte kritiek van actiegroepen als ‘Decolonize The Museum’.” In veel musea wordt volgens Zijlstra inderdaad een te eenzijdig beeld geschetst van bepaalde tijdvakken. Met een blik naar de overkant van de grote plas wijst Zijlstra op de rijkheid – maar ook grote diversiteit – waarop Amerikanen omgaan met verschillende perspectieven. “In het nieuwe Museum of African American History and Culture – dat overigens fantastisch is – gaat het heus niet alleen over slavernij, maar wordt het wel gezien als een essentieel onderdeel van de Amerikaanse geschiedenis.”
Slavernij minstens zo groot in Azië
Dat er overigens nog genoeg te ontdekken valt over de zeventiende eeuw weet Zijlstra als geen ander. Vlak voor de zomer nog kwamen onderzoekers van de Vrije Universiteit en het Instituut voor Internationale Sociale Geschiedenis (IISG) met berekeningen over de invloed van de slavernij op de Nederlandse economie in die periode. “En daar werd dan alleen nog de trans-Atlantische slavenhandel in betrokken.”
“In Azië was de slavernij onder de VOC in diezelfde tijd minstens zo groot,” vertelt Zijlstra die daarbij verwijst naar onderzoek van Matthias van Rossum (IISG). Veel Nederlanders hebben onterecht het beeld dat de Verenigde Oostindische Compagnie zich, in tegenstelling tot de West-Indische Compagnie (WIC), niet met slavernij inliet. “En niet alleen de VOC handelde in tot slaaf gemaakten, maar ook particulieren. Het is niet zo dat we dit voorheen helemaal niet wisten, maar er is nu ook onderzoek naar de omvang.”
Over de vraag of een naamsverandering of een toegesneden tentoonstelling op deze donkere delen van de geschiedenis niet juist tot meer polarisatie leidt, moet Zijlstra even nadenken. “Volgens mij is hier de poging geweest om juist een minder sterk waardeoordeel te hanteren. ‘Zeventiende eeuw’ is juist een streven naar een neutraler naamgeving dan ‘Gouden Eeuw’; dus ik denk dat je op die manier juist meer ruimte geeft voor verschillende interpretaties.”
Geschiedschrijving was vroeger niet ‘neutraler’
Dit voorjaar kondigde dezelfde minister van OCW aan dat de vaderlandse canon wordt aangevuld met de “schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis”. Onder leiding van hoogleraar James Kennedy moet de canon “herzien” worden om “evenwichtig aandacht [te] besteden aan de verhalen en perspectieven van verschillende groepen in de samenleving.” De uitspraken van Ingrid van Engelshoven van vandaag zijn daarom des te opmerkelijker.
“Mijn verwachting van deze herziening van de canon is juist dat er meer ruimte geboden gaat worden aan andere verhalen,” zegt Zijlstra lachend in reactie op de vraag of er geen dubbele boodschap uit het ministerie komt. “Dat zullen inzichten van historici, mensen uit de museumwereld en daarbuiten zijn.”
Onder de kritiek die er is geweest op het voornemen om de canon te herzien heeft Zijlstra bovendien een aantal vreemde argumenten weten te ontwaren. “De voornaamste is dat men over het hoofd lijkt te zien dat er in het verleden ook politieke keuzes werden gemaakt in de canon of in musea.” Volgens haar is het een onverdedigbare stelling dat geschiedschrijving in het verleden ‘neutraal’ was en dat het vandaag de dag ineens veel ‘emotioneler’ zou zijn.
“Die zogenaamd neutrale geschiedschrijving krijgt heden ten dage natuurlijk wel te maken met die postkoloniale groepen die een eigen verhaal hebben bij de geschiedenis. En dán zou het ineens emotioneel of politiek zijn? Onzin! Er waren destijds ook keuzes.”
