Wie gaan het jaar ’19|’20 smaak geven?

Wie zijn de mensen en onderwerpen waar je dit jaar op moet letten? ScienceGuide tipt er zoals elk jaar vijf om extra in de gaten te houden. Het collegejaar ’19|’20 belooft een spannend jaar te worden, en zij zullen naar onze inschatting een hoofdrol spelen.

Jeroen Geurts

Alhoewel hij geen lid meer is van De Jonge Akademie, is Jeroen Geurts (VUmc) nog altijd jong van geest. Deze progressieve veertiger heeft als voorman van de grootste funder van gezondheidsonderzoek ZonMw een ambitieuze agenda opgesteld voor het aankomende jaar. Het nieuwe erkennen en waarderen (we mogen geen belonen zeggen van Geurts) moet een radicale verandering teweegbrengen in het wetenschapswezen en het personeelsbeleid voor de Nederlandse wetenschap – waar hij als bestuurslid van NWO ook enige invloed op heeft.

Geurts is een openlijk voorstander van minder competitie, minder divagedrag en een meer geëmancipeerde wetenschap. In zijn columns in NRC stelt hij regelmatig de waarheden die als koeien worden gepercipieerd ter discussie, en is hij niet bang om ook persoonlijke voorbeelden te geven. De hand in eigen boezem is Geurts niet vreemd en dat siert hem.

Deze neurowetenschapper – die er onlangs nog een studie filosofie bij is gaan doen – ziet maar al te goed dat de wetenschap in transitie is. Ook als het aankomt op open science en de in zijn vakgebied als gouden standaard geldende dierproef moet er volgens hem nog veel veranderen. Maar praatjes vullen geen gaatjes. We volgen met interesse of de man die eerlijk toegeeft af en toe te schrikken van zijn eigen agenda de ballen dit jaar ook in het doel krijgt.

Het groen onderwijs

Het mocht even duren, maar dit jaar treedt het groen onderwijs dan toch eindelijk toe tot het rijk van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Voor het groene hbo en de Wageningse Universiteit een opsteker omdat zij op deze manier een vergelijkbare bekostiging krijgen als hun collega-opleidingen uit andere sectoren. Het was überhaupt al vreemd dat de groenen bij een ander ministerie waren ondergebracht dan de rest.

Tegelijkertijd lanceerde het ministerie van Carola Schouten het zogenaamde Groenpact waarin de kenniscentra uit het groene hbo gebundeld worden. Het praktijkgerichte onderzoek in deze hoek heeft de aankomende jaren een flinke kluif aan de klimaatuitdaging en de beoogde kringlooplandbouw die de minister van de ChristenUnie voor zich ziet.

Bij elke ‘harmonisatie’ of ‘fusie’ komen er onvermijdelijk cultuurverschillen aan het licht, maar er valt ongetwijfeld ook veel van elkaar te leren. Wellicht dat de daadkracht en snelheid waarmee de groene tak weet te schakelen met het ministerie en bedrijfsleven een voorbeeld wordt voor de rest van het praktijkgerichte onderzoek.

Thea Koster

Wie de bestuursakkoorden van de provincies er op naleest weet: het Techniekpact heeft overal in Nederland voet aan de grond gekregen. Dankzij Doekle Terpstra als aanjager wordt het belang van voldoende technisch geschoold personeel op regionaal niveau inmiddels door zowel bedrijven als overheden steeds meer onderschreven.

Nu is het de beurt aan een nieuwe voorzitter om van alle regionale initiatieven de beste werkwijze te vinden die de nog altijd grote tekorten kan terugdringen. Een ‘systeemaanpak’ zo noemde Thea Koster het voor de zomer. “Er gebeurt heel veel in de regio. Het is zaak dat we daar een lijn uit destilleren en komen tot een grotere verandering. Het hele systeem moet namelijk veranderen.”

Als voormalig wethouder onderwijs in Leeuwarden en nu bestuurslid bij het Deltion College in Zwolle kent Koster de problematiek en nu kan zij er als voorzitter van het Techniekpact voor gaan zorgen dat de volgende stap gezet wordt. Techniek als vak op de basisschool en iedereen in Nederland de baas over zijn of haar opleidingsbudget, het zijn zomaar een paar ideeën die Koster voor ogen heeft.

Johan Rooryck

Het was voor velen een verrassing dat deze linguïst en grassroots activist vorige week werd aangekondigd als de nieuwe ‘champion’ van de coalitie achter Plan S. Johan Rooryck (Universiteit Leiden) zal zich het aankomende jaar inzetten om cOAlition S te verbreden, te beginnen met een handreiking naar de Global South, waar academici met argusogen naar de – in hun ogen uitsluitend op commerciële uitgevers gerichte – plannen van de Noordelijke landen kijken. Zijn eerste bestemming: de Amelica conferentie in Mexico half september.

Rooryck maakte internationaal naam toen hij na jarenlange dienst als hoofdredacteur de gehele redactie van het Elsevier-tijdschrift Lingua overhaalde te ‘flippen’ naar een nieuw te vormen open access tijdschrift: Glossa. De echte waarde van een tijdschrift ligt immers bij de academische redactie, zo redeneerde hij. Met een beurs van een half miljoen van NWO op zak ‘flipte’ hij nog twee andere tijdschriften en momenteel lopen alle drie even goed of beter dan hun evenknie achter de betaalmuur.

Naar verwachting zal Rooryck zijn toon als OA champion bij cOAlition S iets matigen, maar niet veel, zo verneemt ScienceGuide van hem persoonlijk. “Wetenschappelijke publicaties zijn een publiek goed, en dienen ook als zodanig behandeld te worden.” Hij streeft naar een volledige transparantie over de kosten, zoals hij ook betoogde als lid van de Fair Open Access Alliance. De nieuwe Duitse deal met SpingerNature stelt hem dan ook enigszins teleur omdat deze transparantie ontbreekt. “Die transparantie moet er komen, voor zowel commerciële als niet-commerciële uitgevers.”

Marijk van der Wende

Voor iemand met zo’n lange en uitgebreide staat van dienst in het Nederlands hoger onderwijs, is een plek in de tiplijst misschien een beetje raar. Na een jaar waar zij zich onder andere boog over de Brexit en internationalisering zou je zeggen dat ze in de toplijst thuishoort. Toch zijn er twee redenen om komend studiejaar toch extra te letten op Marijk van der Wende (Universiteit Utrecht).

Allereerst China. De protesten in Hong Kong en de onderdrukte positie van de Oeigoeren ten spijt, is China nog altijd een gewilde academische samenwerkingspartner. Toch moet Europa zich afvragen hoe het zich zal gaan verhouden tot de Aziatische grootmacht. Van der Wende (Universiteit Utrecht) leidt een groot onderzoek naar ‘de nieuwe Zijderoute’ en de implicaties voor het hoger onderwijs.

Daarnaast zal ook het ministerie van OCW te maken krijgen met de kritische blik van Van der Wende. In opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek zal zij namelijk komend half jaar de directie hoger onderwijs van het ministerie gaan doorlichten. De commissie heeft de opdracht gekregen om te onderzoeken in hoeverre het ministerie in staat is om de toegankelijkheid van het hoger onderwijs te waarborgen. Ook moeten zij kijken naar de kwaliteit van het hoger onderwijs en in hoeverre de uitgaven aan het hoger onderwijs doelmatig en rechtmatig zijn. De invloed van de grande dame van het hoger onderwijs zal derhalve komend jaar voelbaar zijn in binnen- en buitenland.