Wie gebruikt er straks de data van studenten?
“Technisch is er van alles mogelijk, maar hoe zorgen we ervoor dat niet de techniek maar het onderwijs leidend is?” Die vraag stelde Christien Bok, programmamanager Onderwijsvernieuwing met ICT bij SURF, zichzelf onlangs in een artikel in vakblad AG Connect. Om daar een antwoord op te krijgen moeten onderwijsinstellingen de koppen bij elkaar steken en samen een ambitie formuleren.
Het afgelopen jaar bezocht een grote delegatie onderwijsbestuurders daarom een zestal universiteiten in het Verenigd Koninkrijk om te kijken op welke manier learning analytics in te zetten zijn. Uit het verslag over die studiereis blijken verschillende motiveringen voor dit gebruik, denk hierbij aan het verbeteren van de studiebegeleiding, het analyseren van interventies of het geven van inzicht in studievoortgang aan student en/of docent. De belangrijkste les was wel: “Wat instellingen willen met het gebruik van studiedata moet voorop staan, niet de beschikbaarheid van de data.”
Eigenaarschap en infrastructuur
Of het nu gaat om de verbetering van het onderwijs in algemene zin, of het terugdringen van uitval, er zijn verschillende manieren waarop data over studenten een hulpmiddel kunnen zijn. Om dat zorgvuldig te doen, zijn er nogal wat zaken waar instellingen rekening mee moeten houden.
Zo gaat het om het eigenaarschap van de data. Wie in de onderwijsorganisatie gebruikt de data en hoe? Ook de technische infrastructuur is van belang. Hoe komen de algoritmes tot stand en zijn die transparant? Hoe kun je de data in samenhang analyseren? Hoe ziet de infrastructuur eruit? Wie binnen de instelling zijn betrokken? Wat kan en mag binnen de grenzen van de AVG?
SURF ondersteunt instellingen in het proces om op een veilige en een betrouwbare manier gebruik te maken van studiedata. Dat doet de organisatie onder meer door te helpen met het bepalen van de ambitie, maar ook door te verkennen welke diensten nodig zijn en de discussie over privacy en ethiek te voeden.
De eerste stap daarin is het bepalen van de ambitie. “Die is voor iedere instelling verschillend en moet je binnen je instelling bepalen,” zegt Marieke de Wit, projectmanager learning analytics bij SURF. “Wij ondersteunen instellingen hierin met visieworkshops op locatie. Met een brede vertegenwoordiging van stakeholders zoals bestuurders, docenten, onderzoekers, beleidsmedewerkers en studenten proberen we in een dag draagvlak te creëren, doelen en doelgroep te bepalen en de randvoorwaarden in te vullen.”
“Bij dat laatste gaat het bijvoorbeeld om de vraag waar de data te vinden of te verzamelen zijn, wat er moet worden ingericht in technische zin, maar bijvoorbeeld ook om privacy te borgen. Na zo’n dag kan een breed gedragen visiedocument worden uitgewerkt binnen de instelling met concrete te zetten stappen.”
In de workshops wordt ook gekeken welke infrastructuren en diensten op het gebied van studiedata er internationaal al worden ingezet. “We bediscussiëren samen met instellingen welke voorwaarden zij stellen aan een infrastructuur, en onderzoeken of bestaande infrastructuren daaraan voldoen. Op basis van de technologieverkenning beoordelen we wat er nodig en mogelijk is om een infrastructuur voor Nederlandse instellingen te kunnen aanbieden.”
Instellingen voeren de regie
Een van de instellingen in Nederland die al wat verder is op dit punt is de Vrije Universiteit. Onder leiding van teamleider learning analytics Theo Bakker is de universiteit al langer aan het onderzoeken op welke manier de beschikbare studiedata ingezet kunnen worden. Het is dan ook niet voor niets dat Bakker aangewezen is om binnen het Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ICT te fungeren als aanjager van het onderdeel learning analytics.
De doelstelling van het Versnellingsplan op dit punt is als volgt: “we zorgen voor (infrastructurele) randvoorwaarden die het mogelijk maken dat instellingen regie kunnen voeren op het bewaren en analyseren van studiedata, met aandacht voor privacy en security.”
Zorgvuldig omgaan met data over studenten
In gesprek met ScienceGuide zei Theo Bakker over die zorgvuldigheid in een eerder interview: “Er zit een essentieel verschil tussen het gebruik van deze data op het niveau van studiebegeleiding of voor wetenschappelijk onderzoek. Als het gaat om bijzondere persoonsgegevens, denk aan een functiebeperking, kan het wel in het algemeen belang zijn om wetenschappelijk vast te stellen of deze eigenschap van invloed is op het studiesucces.”
Niet het wiel opnieuw uitvinden
Nederlandse onderwijsinstellingen hoeven natuurlijk niet op alle fronten het wiel opnieuw uit te vinden. De Code of Practice die de VU heeft gemaakt en de plannen van Jisc – het Britse equivalent van SURF – zijn bijvoorbeeld een goede basis om op voort te bouwen. SURF kan daarbij volgens De Wit zorgen voor de vertaling naar de Nederlandse context.
SURF heeft bijvoorbeeld een handreiking voor de AVG ontwikkeld: ‘Learning analytics in 5 stappen’. Hierover organiseert SURF in het najaar een leergang, waar instellingen met elkaar optrekken in het gebruik van het handboek. “Daar hebben beleidsmedewerkers en privacy officers zich voor ingeschreven,” vertelt De Wit die ziet dat het ook per instelling nogal verschilt waar het onderwerp studiedata belegd is.
Want ook dat laatste is iets waar over nagedacht moet worden. Er kan op dit moment al heel veel data verzameld worden in ondersteuningssystemen als Canvas en Blackboard. “Het is alleen erg belangrijk om te bepalen met welk doel en onder welke voorwaarden je dat doet, maar ook dat is afhankelijk van je ambitie met de data”, zegt De Wit.
