Bezuinigen op onderwijs vanwege ICT-problemen bij DUO is onontkoombaar

Nieuws | door Frans van Heest
17 oktober 2019 | Ingrid van Engelshoven (OCW) betreurt het dat geld voor onderwijs gebruikt moet worden om problemen bij DUO op te lossen.
Foto: Wikemedia Commons, Hoofdkantoor van DUO, de uitvoeringsorganisatie voor het leenstelsel

Bij het Kameroverleg over DUO ging het veelal over de problemen waar de uitvoeringsorganisatie van OCW mee te maken heeft. Veel beleidswensen vanuit de Kamer kunnen niet uitgevoerd worden en bovendien moet er ingeteerd worden op de uitgaven op onderwijs, omdat er noodgedwongen extra onderhoud nodig is om de continuïteit van DUO te garanderen. Dit tot ergernis van de Kamer.

Wensen vanuit de Kamer moeten niet geblokkeerd worden

De eerste spreker in het debat was Frank Futselaar van de SP. Hij vond niet dat de minister eenzijdig wensen van de Kamer naast zich neer kan leggen. “De minister stelt dat zij met DUO heeft afgesproken om terughoudendheid te betrachten met het uitzetten van nieuwe grote beleidsopdrachten. Dat mag de minister doen, maar als zij stelt dat dit ook voor opdrachten geldt vanuit de Kamer dan maak ik daar wel bezwaar tegen. Wensen vanuit de Kamer moeten niet geblokkeerd worden door uitvoeringsproblemen bij DUO. Ik vind ook dat de minister in deze niet voor de Kamer kan spreken.”

De ergernis hierover wordt voor de SP nog eens extra versterkt wanneer DUO wel acties onderneemt waar een Kamermeerderheid tegen is. Zoals onlangs toen de minister van Binnenlandse Zaken de opdracht gaf om hypotheekverstrekkers inzage te geven in de hoogte van de studieschuld. “Iets wat mij echt dwars zit, is hoe het mogelijk is dat de Kamer verzoeken doet die in de praktijk niet uitvoerbaar zijn, maar DUO bijvoorbeeld wel werkt om hypotheekverstrekkers inzichten te geven in studieschulden. Iets waar een meerderheid van deze Kamer tegen is. Hoe wordt die prioriteit dan gesteld, waar komt dit vandaan?”

Wat de SP betreft is het ook teleurstellend dat er geen uitvoering wordt gegeven aan de motie van Lisa Westerveld en Harry van der Molen over het eerder inzetten van de studievouchers. Bij het leenstelselakkoord in 2015 is namelijk afgesproken dat de eerste generatie leenstelselstudenten vijf jaar na afstuderen een studievoucher kregen ter waarde van €2000. GroenLinks en CDA dienden een motie in om de deze generatie studenten te compenseren omdat universiteiten en hogescholen hun afspraken over voorinvesteringen niet waren nagekomen.

Als je in complottheorieën gelooft

Volgens Futselaar was deze maatregel om de eerste generatiestudenten te compenseren door ze vijf jaar na afstuderen een studievoucher te geven toch al weinig effectief. “De realiteit is dat de generatie die die studievouchers zouden moeten gebruiken, deze alleen kunnen gebruiken in de levensfase waar je eigenlijk het minste behoefte hebt aan bijscholing. Als je in complottheorieën gelooft zou je bijna denken dat deze maatregel is ontworpen in de hoop dat er zo weinig mogelijk gebruik van wordt gemaakt. Ik zou daarom willen vragen of het eventueel mogelijk is om het bedrag van de studievouchers te gebruiken om een eventuele studieschuld met datzelfde bedrag te verlagen. Dan is het in ieder geval heel breed inzetbaar.”

Ook Lisa Westerveld van GroenLinks was teleurgesteld dat de minister de Kamermotie naast zich neerlegt. “Ik heb eerder met mijn collega Van der Molen gevraagd of de studievouchers voor de eerste generatie studenten zonder basisbeurs flexibeler ingezet kan worden. Die motie haalde een Kamermeerderheid, alleen de VVD stemde tegen. Nu begrijpen wij dat het niet meer mogelijk is om de systemen van DUO op tijd aan te passen en daarom er geen uitvoering kan worden gegeven aan de motie.”

Meer geld moet dan wel geregeld worden

De minister liet in een reactie weten dat het uitvoeren van deze motie onderdeel is van een groter probleem bij DUO. “Ik snap dat de Kamer het soms vervelend en frustrerend vindt dat de ruimte voor nieuwe beleidswensen beperkt is, natuurlijk gaat de Kamer uiteindelijk zelf over het formuleren van beleidswensen, maar ik ben verantwoordelijk voor de continuïteit van DUO. We kunnen wel heel veel willen maar als het in de uitvoering spaak loopt en de Kamer zegt: we willen het toch. Dan lopen we wel hele grote risico’s, of er moet dan meer geld bij. Dat moet dan wel geleverd worden.”

De minister ging ook dieper in op het naar voren halen van de studievouchers. Dat ging niet om meerdere redenen. “Daar speelden nog twee andere dingen. Daar moest een wetswijziging voor komen, maar tegen de tijd dat de wet is gewijzigd betekent het dat een groot deel van de cohorten van de studenten waar het om gaat al klaar zijn met hun master. Dan heeft het sowieso geen effect meer. Daarnaast is er een forse kasschuif noodzakelijk.”

Volgens de minister laat dit voorbeeld maar weer eens zien wat er vaker gebeurt bij DUO en met de wensen vanuit de Kamer. “Dit is precies waar het af en toe spaak loopt. De Kamer stemt in 2015 in met een systeem van studievouchers vijf jaar na afstuderen. Vervolgens gaan we het systeem inrichten en nog voor het wordt geïmplementeerd moet het systeem veranderd worden. Die optelsom heeft ervoor gezorgd dat we dit nu niet moeten willen.”

De voorjaarsnota zorgde voor flink wat chagrijn

Maar de ergernis ging niet alleen over het niet uitvoeren van een Kamermotie. Lisa Westerveld wees erop dat door het ICT-onderhoud volgend jaar bezuinigd wordt op het onderwijs. “De voorjaarsnota zorgde voor flink wat chagrijn bij mijn fractie, want daarin stond dat er in 2019 €145 miljoen wordt ingehouden op onderwijsinstellingen. Eén van de oorzaken hiervan is het niet uitkeren van de prijsbijstellingen, vanwege ICT-problemen bij DUO.”

De minister zei dit ook te betreuren maar dat het helaas niet anders kon en dat onderhoud echt noodzakelijk was. “DUO heeft gezegd: wij moeten nu ook echt iets gaan doen. Ik begrijp heel goed dat mevrouw Westerveld het zuur vindt, dat een klein deel van de loon- en prijsbijstelling daarvoor wordt ingezet. Dat vinden wij denk ik allemaal jammer. We hadden allemaal liever gezien dat het geld aan onderwijs kon worden besteed.”

Volgens de minister was deze ingreep noodzakelijk, omdat anders de continuïteit van DUO niet gewaarborgd kon worden. “Ik heb ook wel een afweging moeten maken. Vind ik het nog verantwoord om DUO zonder extra geld deze problemen te laten oplossen. Wij moesten nu echt gaan investeren in vervanging en onderhoud om ervoor te zorgen dat de systemen blijven draaien en op een veilige manier. Daar zijn extra middelen voor nodig. En conform de begrotingsregels moet ik voor zo’n intensivering in de eigen begroting kijken.”

Studenten durven niet te kijken naar hun studieschuld

Een ander punt dat aan de orde kwam was de ontkenningsfase waarin net afgestudeerden zitten met betrekking tot hun eigen studieschuld. Frank Futselaar vroeg – bijna tegen beter weten in – zich af of hier niet een app voor op je telefoon ontwikkeld kan worden. “Ik spreek erg veel studenten en ook oud-studenten die niet weten hoe hoog hun studieschuld is, zelfs niet bij benadering. Dat vind ik heel erg zorgwekkend. Dat is mede omdat zij niet durven te kijken op de DUO-website, omdat ze bang zijn dat het weleens heel veel slechter zou kunnen uitvallen dan ze zelf denken. Is het ondertussen niet tijd voor een simpele DUO-app. Die je bijvoorbeeld ook een pushbericht stuurt, als waarschuwing als je je ov-kaart moet inleveren. Dit zorgt jaarlijks voor enorm veel boetes en deurwaarders. Het is om somber van te worden.”

Dennis Wiersma van de VVD vindt dat een goed idee en wilde dit eigenlijk overlaten aan een externe marktpartij. “Ik vind dit een mooi idee, ik hou namelijk van mooie en creatieve ideeën, want op deze manier krijg je veel eerder reminders in plaats van dat je al in allerlei applicaties moet inloggen. Ik zie ondertussen ook dat we een app niet zo snel voor elkaar krijgen bij DUO. Zouden we niet moeten kijken of je dit op een andere manier kan regelen via partijen die dat sowieso veel beter kunnen dan DUO zelf?”

Hier was de SP dan weer minder enthousiast over om twee redenen. “Ik begrijp heel erg goed het punt van de heer Wiersma, maar ik zie daar twee problemen. Eén: ik ben zeer terughoudend met dit soort gegevens verstrekken aan externe partijen in het algemeen, ook omdat ik het eigenlijk een overheidstaak vind. Maar ook in het kader van privacy zie ik allerlei problemen nu al bij DUO. Als wij het zouden willen en een private partij zouden vinden die dat zou kunnen, dan ben ik er nog niet van overtuigd dat het goed zou gaan. Ik wil dit graag, maar ik zou graag willen zien dat dit zelf door DUO wordt ontwikkeld.”

Ik zie de schermen met MS-DOS bij DUO

Futselaar voegde daaraan toe dat zijn werkbezoeken bij DUO in Groningen hem ook weinig hoop gaven dat dit wel zou gaan lukken. “Ik ben ook op werkbezoek geweest bij DUO. Dan zie je de schermen met MS-DOS, dat is de realiteit waar we mee te maken hebben. Dus ik blijf somber over de mogelijkheden.”

De minister zag ook niet de noodzaak in van een dergelijke app. “Kennelijk zijn er studenten die niet willen inloggen in MijnDUO omdat ze bang zijn om te zien hoe hoog die schuld is. Ik denk dan: als je niet wilt inloggen omdat je niet de hoogte van je studieschuld wilt zien dan ga je misschien ook de app niet openmaken. Wij herkennen dit overigens niet, wij kunnen zien hoe vaak er wordt ingelogd en daar zien we niet een teruggang in.”

Dennis Wiersma wees er in het debat bovendien op dat studenten wel beter voorgelicht zouden kunnen worden over de gevolgen van het aangaan van een studieschuld, hij had hier al eerder over gesproken met de studentenbonden. “Er zijn een aantal suggesties gedaan door de studentenbonden die ik ook interessant vind. Bijvoorbeeld over de kennis van lenen. Kunnen we DUO niet makkelijker vooraf informatie en advies geven om de kennis van lenen te verbeteren.”

DUO als hypotheekadviseur

Volgens de nieuwe woordvoerder hoger onderwijs van de VVD, is hier behoefte aan gezien oud-studenten in deze periode veel aan hun hoofd hebben. “Ik denk dat als studenten net afgestudeerd zijn, zij veel ballen in de lucht moeten houden. Het vinden van werk, het kopen van een huis, een gezin starten. Dan helpt het als mensen je daarbij kunnen helpen. Welke mogelijkheden zijn er al binnen DUO, of is de minister bereid om met andere organisaties te verkennen hoe we iets kunnen bieden voor deze groep?”

De minister voelde hier toch niet zo veel voor. Dit is geen taak voor DUO, zo stelde zij. “We kunnen studenten wel financieel advies geven als het gaat om een studielening en de gevolgen daarvan. Maar we zijn bij DUO geen financieel adviseurs die ook over de hele breedte van de situatie van jongeren advies kunnen geven. Je moet ook niet willen adviseren daar waar je niet deskundig bent. Want wij zijn bij DUO geen hypotheekadviseurs. Het is ook een beetje schoenmaker blijf bij je leest. Want anders krijgen we straks de klachten van: ‘Ik had een medewerker van DUO aan de lijn en die gaf mij financieel advies en dat bleek niet te kloppen.’ Ik wil niet dat medewerkers van DUO financieel advies geven over zaken waar ze geen verstand van hebben.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK