Leren in leergemeenschappen moet kwalitatief onderzocht worden
Veenman is binnen het boegbeeldenoverleg ook de trekker van het topsectoroverstijgende thema human capital. In 2015 is een start gemaakt met de Human Capital Roadmap 2016-2020 waarin een leven lang ontwikkelen een centrale rol inneemt. De topsectoren pleiten onder meer voor de doorontwikkeling van publieke-private samenwerkingen tot wat zij learning communities noemen.
Die ontwikkeling is inmiddels in volle gang. Overal in Nederland komen Centres of Expertise, Centra voor Innovatief Vakmanschap en andere samenwerkingsverbanden tot wasdom. Onder meer in Katapult wordt onderzoek gedaan naar wat de maatschappelijke impact is van die innovatiewerkplaatsen. Wat echter minder duidelijk naar voren komt zijn de agogische en didactische aspecten van hoe volwassenen leren, als groep en als individu.
Ook de bakker om de hoek participeert nu in publiek-private samenwerking
Als het aan de topsectoren ligt komt daar de komende jaren verandering in. Het NWO is dit jaar gestart met twee calls voor onderzoek naar hoe mensen leren in deze learning communities. In een recent uitgebracht advies pleit een commissie onder leiding van Doekle Terpstra (voorzitter van Techniek Nederland) voor een groot meerjarig onderzoeksprogramma om inzicht te krijgen in de werkzame elementen van deze learning communities.
Formeel leren heeft te weinig rendement
“Er is op dit moment een veelheid aan maatschappelijke bewegingen die allemaal nadrukkelijk raken aan het vraagstuk rond human capital”, stelt Aad Veenman die het advies in ontvangst nam. “Sterker nog, human capital is een kritische succesfactor als we de vraagstukken die op ons af komen rond klimaat, zorg en logistiek het hoofd willen bieden.”
Veenman constateert dat het ministerie van OCW van huis uit de nadruk legt op het reguliere opleiden. Daar is hij kritisch over. “Het formele leren heeft op dit moment niet een heel hoog rendement. We stoppen er veel geld en menselijk kapitaal in. Maar als je kijkt naar het lage percentage studenten dat na een opleiding bij een hogeschool daadwerkelijk in de functies waarvoor wordt opgeleid aan de slag gaat, dan zou dat vanuit een human capital benadering bepaald beter mogen.”
De voorbije jaren is ook vanuit het ministerie van OCW beweging ontstaan om te kijken naar nieuwe publiek-private samenwerkingsvormen. “Dat is hier en daar een beetje modieus, er bestaat de neiging om iedere samenwerking weer een ‘fieldlab’ te noemen. Daarom hebben wij een instrument ontwikkeld om partijen te helpen echte learning communities te bouwen.” Deze Actiescan Learning Communities helpt bij het maken van een ontwikkelagenda voor leergemeenschappen.
Dat er veel modieuze projecten zijn betekent overigens niet dat Veenman over het algemeen niet enthousiast is over deze nieuwe vorm van opleiden. “Sterker nog, je leert er door tegelijkertijd te werken aan onderzoek en innovatie, en het is ook een fysieke omgeving waar je elkaar ontmoet. Dat is de kern van deze vorm van kennisontwikkeling die volgens mij aanzienlijk bijdraagt aan het leven lang ontwikkelen.”
Wat werkt en wat niet?
Binnen de samenwerkingsverbanden zijn nu op veel plekken in Nederland mensen aan de slag met bijscholing en kennisontwikkeling. “Het loopt nu allemaal wel,” ziet Veenman. “We zien ook hele mooie resultaten en er is een variëteit aan werkvormen ontwikkeld. Maar klopt onze veronderstelling dat deze vorm beter is? Laten we dus eens goed onderzoek doen naar hoe mensen in zo’n omgeving leren. Kunnen we daar de werkzame en mindere werkzame onderdelen uit afleiden? Kunnen we bijsturen op de vorm van learning communities?”
Als het aan Veenman ligt, gaat daar het geld van NWO voor het onderzoek naar deze samenwerkingsverbanden dan ook naar toe. Dat onderzoek moet, meer dan de impactmetingen die al gedaan worden, echt gaan over het leerproces. “Dat is bijna antropologisch onderzoek inderdaad. Wat gebeurt hier nu precies? Zet daar eens onderzoek op om uit te vinden hoe die leerprocessen in elkaar zitten.”
“We hebben een fundament nodig om te beoordelen wat nu wel of niet werkt,” stelt Veenman. “Daar ben je wel een paar jaar mee bezig.” Bang dat dit een radicaal andere manier van werken gaat opleveren voor de learning communities is hij niet. “Ik verwacht geen ja of nee, maar het is buitengewoon interessant om te zien of je een onderscheid kan maken tussen verschillende werkvormen. Het zou mooi zijn als we daar een lijn uit kunnen destilleren. Op dit moment is het namelijk nog deels koffiedik kijken welke werkvormen onder welke voorwaarden het beste werken.”
Invloed op het reguliere curriculum
Het boegbeeld van de Topsector Logistiek ziet nog een belangrijk winstpunt van gedegen onderzoek. Het formele onderwijs kan profiteren van de opgedane kennis. “Formele opleidingstrajecten zijn over het algemeen wat stug in hun veranderbaarheid, maar ze participeren wel in deze werkvormen. Als je dat onderwijs erbij betrekt ben je tegelijkertijd bezig het curriculum te beïnvloeden.”
Waar is het volgens Veenman uiteindelijk allemaal om te doen? “De mens is de sleutel in de transities waar we voor staan: in de zorg, rond het klimaat en in digitalisering. Dat laat ook onderzoek van de topsectoren zien. Dat wordt door alle betrokken partijen wel onderschreven.” En hoe ga je dat in de scholing organiseren? “Het werk van mensen verandert. We hebben niet zozeer een functie, maar een rol en een taak. Het is de vraag hoe we zorgen dat mensen op beide aspecten productief ingezet kunnen worden.”
