Oneigenlijke beïnvloeding voorkomen met gedragscode voor onderzoeksfinanciers

Nieuws | door Frans van Heest
30 oktober 2019 | Onderzoeksfinanciers zoals overheden kunnen wetenschappers onder druk zetten, daarom moet er een gedragscode komen voor onderzoeksfinanciers om dit te voorkomen. Dat stelt Bert van Wee, hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft.
Nick Youngson CC BY-SA

In allerlei vakgebieden kunnen financiers van onderzoek baat hebben bij bepaalde uitkomsten en daarom kan het onderzoek onder druk worden gezet door opdrachtgevers als bijvoorbeeld de overheid. Bert van Wee van de TU Delft stelt daarom in het wetenschappelijke tijdschrift, ‘Science and Engineering Ethics’ een gedragscode voor financiers voor.

Vatbaar voor conflict

De literatuur over gedragscodes richt zich in het algemeen op onderzoekers. Onderzoekers hebben inderdaad een belangrijke verantwoordelijkheid en gedragscodes kunnen onderzoekers helpen om onethisch gedrag te vermijden, zegt Van Wee. Vooral wanneer universiteiten en industriële partners samenwerken, is deze samenwerking vatbaar voor conflicten. Deze conflicten zijn niet alleen van toepassing op onderzoek, maar ook op onderwijs, bijvoorbeeld bij beroepsopleidingen.

Meer over de gedragscode wetenschappelijke integriteit

Is het daarom niet nodig om ook een gedragscode op te stellen voor onderzoekfinanciers, vraagt van Wee zich af. Dan kan het gaan om onderzoekfinanciers zoals bedrijven, maar ook over de overheid. Veel onderzoek op bijvoorbeeld gebieden zoals ruimtelijke ordening en vervoer is bedoeld voor beleidsvorming. Dan gaat het met name om studies naar de effecten en implicaties van verschillende potentiële beleidsmaatregelen. Dit is met name een probleem voor praktijk en toegepast onderzoek, maar in sommige gevallen ook voor puur wetenschappelijk onderzoek.

Het is van cruciaal belang dat politici, beleidsmakers, belangengroepen en het publiek op de resultaten van het onderzoek kunnen vertrouwen. Het is niet alleen belangrijk dat onderzoek van hoge kwaliteit is, maar dat ook dat het onafhankelijk en zonder vooroordeel wordt uitgevoerd en gerapporteerd.

Weinig onderzoek naar impact financiers

De Delftse onderzoeker illustreert zijn argument met een paar voorbeelden. Zo moet een minister het parlement onpartijdige informatie verstrekken, in plaats van feiten presenteren op een manier die het parlement moeten overtuigen om de minister te steunen in bepaalde beleidskeuzes. Maar ook belangengroepen moeten op een objectieve manier worden geïnformeerd over de milieueffecten van een nieuwe potentiële spoorlijn. Ook onderzoek naar de effecten van een nieuw medicijn moet door de onderzoeker worden uitgevoerd zonder te worden beïnvloed door de financier van het onderzoek. Een farmaceutisch bedrijf heeft namelijk een financieel belang bij bepaalde onderzoeksresultaten.

Bert van Wee stelt dat er verassend genoeg niet veel literatuur is over de impact van financiers op onderzoeksresulaten, ondanks het feit dat onderzoeksethiek een onderwerp is dat uitgebreid is besproken in de wetenschappelijke literatuur. Er is echter wel veel literatuur over gedragscodes – ook wel ethische codes genoemd – die bedoeld zijn om wangedrag door onderzoekers te voorkomen of op zijn minst te verminderen.

Dergelijke codes worden meestal opgesteld op het niveau van universiteiten of vakbonden van universiteiten. In Nederland bestaat er al een wetenschappelijke gedragscode van de Vereniging Hogescholen, VSNU, KNAW en NWO.

De vraag is of een dergelijke code wel genoeg is om de kwaliteit van het onderzoek te verbeteren en om het bewustzijn over onderzoeksethiek te vergroten en het kritisch denken bij onderzoekers te stimuleren. Vaak financiert een ministerie, provincie of lokale gemeente onderzoek. De ambtenaren van deze overheden proberen soms de onderzoeksresultaten te beïnvloeden, waarin zij een belang hebben.

Strategisch gedrag

Zo zijn er onderzoekfinanciers met betrekking tot ruimtelijke ordening die onderzoekers beïnvloeden omdat grote infrastructurele projecten vaak de neiging hebben te zorgen voor kostenoverschrijdingen. Niet alleen vanwege een te optimistische inschatting, maar ook vanwege strategisch gedrag door mensen of instellingen die belang hebben bij een positieve beslissing om toch te gaan bouwen.

Het is dus niet voldoende is om alleen een gedragscode voor onderzoekers te hebben. Een gedragscode voor financiers van onderzoek is ook noodzakelijk. Bert van Wee doet ook al een voorstel voor een dergelijke code.

De kwaliteit van het onderzoek moet voldoende solide zijn om een beleidsbeslissing op basis van de resultaten te ondersteunen, zegt Van Wee. “Een praktische vuistregel zou kunnen zijn dat de kwaliteit van de publieke besluitvorming hoger is, als de besluitvormers de keuze maken die ze zouden hebben gemaakt. Als ze alle potentieel relevante keuzemogelijkheden beschikbaar zouden hebben en in staat zijn om verschillende keuzemogelijkheden te evalueren.”

Garandeer onafhankelijkheid

Van Wee doet een aantal voorstellen voor een dergelijke ethische code. Een algemene regel en waarschijnlijk de belangrijkste regel, is dat beleidsrelevant onderzoek niet moet worden uitgevoerd door en onder toezicht van een opdrachtgever die belangstelling heeft voor de uitkomsten. Een optie is om onafhankelijke instituten – zoals in Nederland de KNAW – het onderzoeksinstituut te laten selecteren en toezicht te houden op het onderzoek.

Zeker als de bovenstaande regel niet wordt geïmplementeerd, maar misschien zelfs als dat zo is, zou een andere regel kunnen zijn dat beleidsrelevant onderzoek altijd door een onafhankelijk instituut moet worden onderzocht. Een andere aanbeveling voor een dergelijke code is dat onderzoekers die onder druk worden gezet om de methodologie te veranderen het recht of zelfs de plicht hebben om dit openbaar te maken. Dit kan ook voorkomen dat cliënten en onderzoekers gaan manipuleren of proberen te manipuleren.

Daarnaast moeten onderzoekers altijd het recht hebben om hun onderzoeksresultaten in wetenschappelijke tijdschriften te publiceren en deze aan de media te communiceren.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK