Bescherm de publieke waarden in het onderwijs

Kwaliteitszorg, toegankelijkheid, keuzevrijheid en ruimte tot persoonlijke ontplooiing, dat zijn volgens Bok, programmamanager Onderwijs en ICT, belangrijke publieke waarden die het onderwijs dient te beschermen. “Om die waarden te beschermen moet het onderwijs opboksen tegen giganten die de onderwijsmarkt willen veroveren, zonder zich om die waarden te bekommeren.”

De dominantie van de Big Five

In haar keynote op de eerste dag van SURF Onderwijsdagen houdt Bok een vurig pleidooi voor samenwerking in het onderwijs om de sector te wapenen tegen private invloeden. “De partijen waar het onderwijs nu mee te maken heeft in de platformsamenleving zijn groter en machtiger dan de traditionele markt waar meer sprake was van concurrentie dan van marktdominantie.”

Google, Amazon en Facebook nemen het klaslokaal over

Bok doelt daarbij op grote online onderwijsaanbieders als MOOC-platforms Coursera en edX, platforms die veelal gebruik maken van onderliggende systemen die afkomstig zijn van de Big Five Amazon, Apple, Facebook, Google en Microsoft. . “De Big Five profiteren op hun beurt weer van alle data die gebruikers genereren op de diverse platforms die afhankelijk van ze zijn. Gebruikersdata komen daarmee via allerlei andere platforms in handen van een handvol dominante spelers, die over een schrikbarende hoeveelheid informatie over personen beschikken.”

Deze grote bedrijven weten ook het onderwijs als groeimarkt steeds beter te vinden, ziet Bok. “En zo beschikken grote partijen inmiddels ook al over grote hoeveelheden onderwijsdata van leerlingen, studenten en docenten. Zij verzamelen die data niet uit idealisme voor beter en toegankelijk onderwijs. Zij hebben een commercieel belang.”

Een belangrijk kenmerk van platforms is dat ze bepaalde standaarden hanteren. Die standaarden zorgen voor gebruiksgemak, maar in het geval van commerciële partijen hebben die standaarden ook een beperkende werking. “De technische standaarden van een platform als Coursera zijn ook bepalend voor de didactische mogelijkheden die het platform biedt.”

Flexibilisering alleen mogelijk met standaarden

Ondertussen wil het Nederlandse onderwijs flexibilisering. De verwachting is dat flexibel onderwijs een belangrijke plek gaat krijgen in de nieuwe strategische agenda van OCW. Ook Bok constateert grote eensgezindheid op dit onderwerp. “OCW, Vereniging Hogescholen, VSNU, MBO Raad, instellingsplannen, overal staat hetzelfde in.”

Die flexibilisering kan alleen mogelijk worden gemaakt als er bepaalde standaarden gehanteerd worden. En die standaarden zullen in tegenstelling tot wat commerciële partijen doen, open moeten zijn. “Om de waarden van het onderwijs te beschermen, is het noodzakelijk dat het onderwijs zelf het heft in handen neemt. En daarmee flexibiliteit gaan organiseren onder hun voorwaarden. En dat kan alleen als instellingen gaan samenwerken. Ze moeten afspraken maken over open standaarden.”

Een voorbeeld van de toepassing van open standaarden is Eduroam, het netwerk dat inmiddels overal ter wereld wordt gebruikt, maar bij SURF werd ontwikkeld. “Eduroam is er dankzij wereldwijde afspraken. Studenten en medewerkers wereldwijd hebben daardoor veilige toegang tot draadloze netwerken bij alle onderwijsinstellingen,” zegt Bok.

Het is vijf voor twaalf

Er moeten dus afspraken gemaakt worden over de flexibilisering van het onderwijs. En dat moet snel, vindt Bok, want anders wordt de strijd met platforms verloren. “Als je die afspraken niet maakt, komt er een platformleverancier die diensten biedt die zo aantrekkelijk, gebruikersvriendelijk en gratis zijn, dat studenten ze massaal gaan gebruiken. En dan is het te laat om je voorwaarden te stellen.”

Het is vijf voor twaalf, constateert Bok. “Het gaat niet alleen om het realiseren van gemak voor studenten, het gaat ook om het beschermen van onderwijswaarden. Marktpartijen staan al voor de deur, en staan soms al binnen. Het onderwijs staat dus voor een enorme opgave.”

“Wat er nodig is, is visie en leiderschap, en de bereidheid tot het opgeven van een deel van de eigen autonomie,” stelt Bok in het slot van haar betoog. “Wat nodig is, is een gevoel van grote urgentie. Maar is dat voldoende aanwezig om een antwoord te geven op de opmars van platforms?”