Elsevier biedt 100% open access. In ruil voor (meta)data

Nieuws | door Sicco de Knecht
1 november 2019 | In ruil voor volledig open access publiceren bij Elsevier vraagt het databedrijf de Nederlandse universiteiten deel te nemen aan pilots voor informatievoorziening rond wetenschapsoutput. Daarmee komt volledig open access publiceren dichterbij terwijl Elsevier zijn businessmodel rond services en software in de Nederlandse markt versterkt.
Pagina uit het document – Foto: ScienceGuide

Elsevier is bereid volledig over te gaan op open access publiceren als universiteiten zich committeren aan een groot aantal dataprojecten van het bedrijf. Dit blijkt uit een onderhandelingsdocument van de VSNU dat in handen is van ScienceGuide. Hierdoor zouden wetenschappers van Nederlandse universiteiten al hun werk open access kunnen publiceren – vermoedelijk dus ook in flagship journals als Cell en The Lancet zonder hier zelf voor bij te hoeven betalen.

In een zogenaamde “benen-op-tafel sessie” met Elsevier op 9 september 2019 is gesproken over het “verkennen of een koppeling van 100% open access met pilots rond diverse (meta)data-applicaties een mogelijkheid is.” De onderhandelaars van de VSNU Koen Becking (Tilburg University), Anton Pijpers (Universiteit Utrecht) en Tim van der Hagen (TU Delft). hebben daarop besloten deze optie “een serieuze kans te geven” en uit te laten werken.

Naast een abonnement op wetenschappelijke tijdschriften van Elsevier betalen veel  Nederlandse universiteiten nu al voor programma’s die werken met de (meta)data van wetenschappelijke output. Zo wordt het programma Pure door veel universiteiten en de KNAW gebruikt voor interne en externe rapportages, en wordt Scopus onder andere gebruikt voor het opzoeken van citaties en Impact Factors. Gezamenlijk betalen de instellingen hier nu al €2.3 miljoen voor (€4 miljoen inclusief vergelijkbare software van andere partijen), zo valt te lezen.

No-deal geen optie voor NFU

De onderhandelingen met de uitgevers worden vanaf dit jaar gedaan in een breder verband van VSNU, NFU en NWO. De NFU, waarin de Nederlandse universitair medisch centra in zijn vertegenwoordigd, kwam daarbij aan tafel met eigen voorwaarden. Zij hebben in eerdere instantie aangegeven een “no-deal” geen serieuze optie te vinden – iets waarvan de VSNU eerder zei deze optie wel te overwegen. Aangezien de VSNU aanstuurt op een budgetneutrale oplossing, en een prijsstijging van meer dan 2 – 2,5% niet te billijken vindt is een volgende ‘ read and publish deal Onder de read and publish deals zijn alle auteurs van instellingen aangesloten bij een contract in staat om hun werk open access te publiceren. De instellingen betalen hiervoor in het contract een vast bedrag per publicatie dat voor die prijs zowel gepubliceerd wordt als toegankelijk is. ’ geen optie. De kosten voor het publiceren in high impact tijdschriften zijn immers vele malen hoger dan het gemiddeld.

De onderhandelaars en Elsevier hebben daarom besloten het over een andere boeg te gooien. De uitkomst lijkt nu te zijn dat het verschil moet worden bijgelegd met een verschuiving van de focus, zo valt te lezen: “Elsevier wil met ons werken aan een omslag van hun abonnementenmodel naar een vernieuwd businessmodel gebaseerd op publicatie én op gerichte software die Nederlandse wetenschappers en instellingen verder helpt in analyse en productie van wetenschappelijke output.”

Onder de huidige ‘Big Deal’ kan potentieel 20% van de artikelen die gepubliceerd worden bij Elsevier open access beschikbaar zijn. “Dat is niet volledig gebruikt […]” valt te lezen in het document. Mochten alle artikelen bij Elsevier open access gepubliceerd worden dan zou dit naar verwachting een landelijke stijging van 20% open access opleveren vanaf 54% op dit moment. De vraag is echter wel wat precies de open access voorwaarden zullen zijn die de uitgever biedt.

Een ander businessmodel

Het is al langer bekend dat Elsevier – en andere grote uitgevers – het publiceren inmiddels als een achterhoedegevecht beschouwen. Zij zien hun toekomst als databedrijf en in het leveren van diensten rond het wetenschappelijk proces. Met deze voorgestelde deal wordt duidelijk dat het plan is om van open access over te stappen op de volgende markt: open science. Waarbij de universiteiten voor het laatste bastion: de high-impact abonnementstijdschriften, betalen met hun data.

In het licht hiervan wordt in het document een aantal belangrijke vragen belicht, waaronder de vraag: “Maken we Elsevier nu niet groter en sterker in deze markt?” Het antwoord op die vraag is dat Elsevier “met en zonder ons” zal blijven investeren en een van de grootste spelers zal blijven en dat de Nederlandse universiteiten beter mee kunnen bewegen. “Een stem in de ontwikkelrichting is en blijft nodig.”

Wat de plannen concreet inhouden is nog onderdeel van gesprek, maar in een eerste verkenning is al een aantal pilots benoemd. Zo zou data over de stromen van onderzoeksfunding in kaart kunnen worden gebracht, en zou data over onderzoek gebruikt kunnen worden om beleidskeuzes te verrijken en te onderbouwen.

Monopolie

Universiteiten zouden in deze deal niet verplicht zijn om mee te doen, en data blijft in alle gevallen expliciet eigendom van de wetenschappers en hun instellingen, zo valt te lezen. “Er is geen vendor lock-in en services/software van andere aanbieders kunnen ingebracht worden.” Ook al kunnen instellingen niet verplicht worden “zullen er wel afspraken gemaakt worden over een kritische massa t.a.v. het aantal instellingen dat meedoet en het aantal pilots per jaar.”

De vraag is echter of deze situatie er in de praktijk niet toe leidt dat een databedrijf de facto alle data van Nederlandse universiteiten gaat beheren. Geld kun je immers maar een keer uitgeven dus de kans is klein dat instellingen voor hetzelfde doel meerdere softwarepakketten aanschaffen. Daarnaast zijn er binnen de wetenschappelijke gemeenschap veel vocale tegenstanders van het ‘vermarkten’ van wat in feite publieke data is.

In het document worden instellingen gevraagd om met input te komen om voor het eind van 2019 te komen tot een raamovereenkomst.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK