Universiteiten mogen hun rol in de samenleving niet uitbesteden

De polarisatie in onze samenleving vraagt een objectieve en eenduidige kijk op de vraagstukken die leven onder de mensen. Als we kijken naar de Nederlandse oproep voor Open Science (“Amsterdam Call for Action on Open Science”), de Nederlandse WetenschapsAgenda, en de registratie van social impact in ons Standaard Evaluatie Protocol, dat zien we dat dit breed gedragen wordt.

Waar de rechterlijke macht een onafhankelijk oordeel kan vellen bij geschillen rond of overtreding wetgeving, heeft academisch onderzoek een functie voor het uitzoeken van alle belangrijke facetten van maatschappelijke, economische, en andere vraagstukken. En, als het meezit, op korte termijn een definitief antwoord geven op de causale patronen binnen die vraagstukken. Daarna is het aan de wetgevende macht om dit toe te passen in nieuwe, aangepaste, of geschrapte wetten, en de samenleving om op basis van de nieuwe feiten aan te geven hoe zij wil samenleven in ons kleine Nederland.

Maar we zien een verandering in hoe deze rol uitgevoerd moet worden. De samenleving is kritisch en steeds hoger opgeleid. Onze samenleving heeft als doel 50% van de beroepsbevolking een hbo of universitaire opleiding heeft gevolgd. Dit laatste betekent een steeds groeiende deel van de samenleving dat prima in staat is die academische output te lezen en de argumenten begrijpen. De Nederlands kenniseconomie is niet verdwenen en heeft in het internationale speelveld alle steun uit onze universiteiten nodig die ze kunnen krijgen.

Open infrastructuren die helpen bij het verspreiden en toepassen van onderzoeksresultaten zijn hierbij uiteraard essentieel. Van origine werd deze functie uitgevoerd door de universitaire bibliotheken en het onderwijs, zij zorgden voor de toegang tot de kennis en voor het opleiden van de burger. Centraal aan de rol van de bibliotheken is dat zij open centra zijn waar iedereen uit de samenleving de wetenschappelijke kennis kan inzien.

Open science geeft invulling aan traditionele rollen

Die traditionele rol wordt echter steeds meer uitgehold. De toegang tot onderzoeksresultaten is – ondanks de beloften van de digitale samenleving alleen maar beperkter geworden. Open Science biedt hier al meer dan twintig jaar tegenwicht aan. Het maakt onderzoek en resultaten beter beschikbaar door expliciet toe te staan dat resultaten aangepast en verbeterd mogen worden en dat de uitkomsten daarvan ook gedeeld mogen worden.

Open Science geeft bovendien vorm aan het idee dat onderzoek meer is dan alleen wetenschappelijke tijdschriftartikelen en monografieën (boeken). Maar wetenschap is ook data en is ook software. Het is ook patiëntenzorg, uitgereikte diploma’s, kennis delen met onze industrie, en de vele andere vormen van de resultaten van het academisch werk.

Recent heeft Elsevier voorgesteld dat zij de rol van digitale bibliotheek kan overnemen, in ruil voor het recht om de door onderzoekers geschreven artikelen gratis in haar artikel te publiceren onder een Open Science licentie (meestal Creative Commons Attribution). Elsevier kan dan de data en metadata gebruiken om (veel) geld mee te verdienen, wat inderdaad invulling geeft in de universitaire rol.

Facebook van de academie

Maar rond het huidige voorstel heerst veel onduidelijkheid. Ten eerste is het voorstel niet publiekelijk beschikbaar, zodat er alleen gegist kan worden wat er echt in staat. Nu mogen we verwachten dat de VSNU onderhandelaars hun dossiers kennen, en weten wat belangrijk is voor Open Science, invulling geven aan het humane recht vrijelijk voordeel te nemen van nieuwe wetenschappelijke kennis . Overdracht van copyright over (meta)data, privacy van data, confidentiële data aan Elsevier, en andere aspecten zullen goed bestudeerd zijn. Ook kan het hen niet ontgaan zijn dat het voorstel veel weg heeft van de rol van Facebook in andere hoeken van de samenleving. Nog meer onzekerheid kleeft er aan de garanties over bijwerkingen van het verkopen door Elsevier van patronen die zij vindt in onze (meta)data.

Niet minder belangrijk is de vraag of Elsevier wel een goede invulling kan geven aan onze wensen van Open Science en het afgelopen vrijdag gepresenteerde Recognition and Reward document. Elsevier heeft een eigen idee over wat Open kan zijn en wat niet. Sommige metadata willen ze niet helemaal niet delen met anderen, zoals citaties. Haar oplossingen zijn vaak zelf ook niet Open Science, zoals Pure, Scopus, of Mendeley. Dit terwijl het bedrijf zowel financieel als ook technisch alles in huis heeft dit wel te doen.

Universiteit verdient open infrastructuur

Elseviers CEO heeft recent nog bevestigd niet te willen afzien van haar winstmarge, die geschat wordt op meer dan 30%. Dit is geld dat het bedrijf niet wil investeren in Open Science of de Nederlandse kenniseconomie, maar liever aan aandeelhouders geeft. Dat is jammer.

Want een universiteit in het midden van de samenleving heeft een open bibliotheek nodig. Een universiteit verdient een open infrastructuur, waar we samen kunnen werken aan de toekomst van open science. Een plek waar we de juiste invulling kunnen geven aan waardering en belonen, zelf controle hebben over kennisdisseminatie met de Nederlandse samenleving, en toegankelijk is voor iedereen. Deze nutsvoorziening is essentieel, of dit nu middelbare scholieren die werken aan hun profielwerkstuk, werknemers bij kleine en grote kennisindustrieen, of artsen in het ziekenhuis.

Elsevier vertraagt dit proces al zeker 20 jaar door niet te investeren maar systematisch winst af te romen. Willen we dan echt nog miljoenen investeren in winstuitkeringen aan aandeelhouders, in plaats van dit geld te besteden aan ons universitaire taken? Laten we anders op z’n minst investeren in open innovatie, open infrastructuur. Projecten zoals Wikicite, CKAN’s Datahub, open projecten van publishers als eLife, of gewoon de open infrastructuren zoals die in Nederland ontwikkeld worden. Dan horen we te kiezen voor investeren in een open samenleving. En daar past de beoogde deal met Elsevier niet in.