Veel aandacht voor financiële positie studenten tijdens begrotingsdebat
Gisteren was het laatste onderdeel van het begrotingsdebat van OCW in de Tweede Kamer. Minister Van Engelshoven beantwoordde Kamervragen en de moties werden ingediend. Van Rijn en internationalisering kwamen kort aan bod, maar de meeste voorstellen hadden direct of indirect te maken met het leenstelsel.
In totaal werden achtenveertig moties ingediend. “Een hele lijst”, volgens Van Engelshoven. “Ik moet eerlijk zeggen dat ik […] had verwacht dat wij er een stuk minder zouden hebben dan vorig jaar. In de loop van de avond werd ik daar wat pessimistischer over, maar ik heb toch mijn weddenschap met de heer Slob verloren. Ik dacht dat we hetzelfde aantal van vorig jaar zouden aantikken, namelijk vijftig.” Volgens Frank Futselaar (SP) is het aantal moties veelzeggend: “Er zijn heel veel moties ingediend, waaronder redelijk wat door coalitiepartijen. Dat zou je kunnen uitleggen als een vorm van wantrouwen”.
Wijziging studievouchers
De onrust rond het leenstelsel was goed te merken. Veel moties – van Kamerleden van alle gezindten – hadden te maken met de financiële positie van studenten. Zo stelden CDA, SP en GroenLinks woensdag al een wijziging van de zogenaamde studievouchers voor. Studenten die tussen september 2015 en augustus 2019 aan een studie begonnen en daarmee basisbeurs én de investeringen in onderwijskwaliteit misliepen kunnen met een voucher vijf tot tien jaar na afstuderen 2000 euro korting krijgen op een vervolgopleiding. De drie partijen stelden voor om de voucher te gebruiken voor een studieschuldverlaging van 2000 euro.
Michel Rog (CDA) merkte woensdag op dat daarvoor geen kasschuif nodig zou zijn, omdat de vouchers in het oorspronkelijke plan dezelfde waarde hebben. Dat weersprak minister Van Engelshoven gisteravond. “Financieel zou het betekenen dat er een behoorlijke kasschuif nodig is, van vermoedelijk zo’n 190 miljoen; die middelen moeten we dan naar voren halen. Bij de studievoucher werd ervan uitgegaan dat niet iedereen die er recht op had, er in het eerste jaar gebruik van zou maken.” De minister vermoedt dat meer oud-studenten direct aanspraak op de voucher zullen maken als die een verlaging van de studieschuld betekent.
Van Engelshoven gaf aan de gedachte achter het plan te begrijpen en voor de Kerst een brief aan de Kamer te sturen waarin ze alle verschillende scenario’s rond de voucher en de financiële consequenties ervan op een rij zet. Ze vraagt de motie over dit onderwerp aan te houden tot na die brief.
Verruiming aanvullende beurs
GroenLinks deed nog een poging om het leenstelsel te verzachten. In een amendement met de SGP stelt zij voor om de aanvullende beurs te verruimen voor studenten uit middeninkomensgezinnen, bekostigd uit de verhoging van de kansspelbelasting, wordt door minister Van Engelshoven ontraden omdat het “inkomsten- en uitgavenkader” daarmee zou worden vermengd.
Dit tot grote frustratie van indiener Roelof Bisschop (SGP): “Hier hebben we nou weer precies die Haagse logica waar iedereen in Nederland voortdurend over struikelt: wij hebben onze kokers en het moet binnen die kokers blijven! Een kansspelbelasting wordt toch gewoon onderdeel van de algemene middelen? […] Sorry, dat ik een beetje boos klink, maar ik ben alleen maar verdrietig. […] Laten we die studenten te hulp schieten! Wij hebben geen uitvoerig onderzoek nodig als het gaat over druk”.
Koopkracht van studenten
De ChristenUnie kaartte de financiële positie van studenten eveneens aan. Eppo Bruins (ChristenUnie) diende een naar eigen zeggen “echte Coalitie-Y-motie” in: ondertekend door alle acht partijen die deelnemen aan de jongerencoalitie. Zij verzoeken de minister ervoor te zorgen dat studenten weer meegenomen worden in de jaarlijkse koopkrachtberekeningen van het Nibud.
Volgens de minister is er een praktische reden waarom het Nibud daarmee is gestopt. “Met de invoering van het leenstelsel … Ik hoor buiten de microfoon iemand zeggen: werden de cijfers te slecht. Nee, de cijfers werden niet te slecht, maar de basisbeurs was een vast bedrag. We weten niet goed hoeveel studenten lenen, terwijl je koopkracht heel erg afhankelijk is van hoeveel je leent.” De cijfers zouden niet betrouwbaar zijn. Bruins betwijfelt dat. “Er moet tegenwoordig inderdaad meer geleend worden, maar in de oude situatie met de basisbeurs werd er ook geleend. Ik kan me dus voorstellen dat de cijfers een wat bredere puntenwolk zouden laten zien als het gaat om koopkrachtberekeningen, maar volgens mij is het wel nog steeds mogelijk.”
De minister wil wel gehoor geven aan het tweede gedeelte van de motie: het Nibud verzoeken het tweejaarlijkse Studentenonderzoek – dat voor het laatst in 2017 werd gedaan – weer op te pakken.
Kwaliteitsafspraken
Tunahan Kuzu (DENK) diende een motie in met het verzoek een “fatsoenlijke basisbeurs” en “adequate aanvullende beurs” in te voeren. Nu steeds meer partijen aangeven het leenstelsel te willen aanpassen in vreest men in de sector dat hiermee de opbrengsten voor de kwaliteitsafspraken op de tocht komen te staan.
Jan Paternotte (D66) en Bruins (ChristenUnie) dienden een motie in waarin zij de Kamer verzoeken zich uit te spreken “om bij een toekomstige aanpassing van het leenstelsel het in onderwijs geïnvesteerde budget ongemoeid te laten”. Minister Van Engelshoven gaf eerder op de avond al aan het daarmee eens te zijn: “wát er straks ook besloten wordt, het is heel belangrijk dat we de investeringen uit de kwaliteitsafspraken overeind houden.”
Er werden meer moties ingediend die over de volgende kabinetsperiode gaan – op het gebied van primair onderwijs bijvoorbeeld. Rudmer Heerema van de VVD merkte daarover op: “Dat moet je gewoon niet doen, om de simpele reden dat we straks misschien wel in een hele andere situatie zitten en u die belofte niet kan houden.” Volgens Paul van Meenen (D66) gaat het eerder over een “inspanningsverplichting” dan een belofte.
Sturing internationale studenten
Dennis Wiersma (VVD) en Harry van der Molen (CDA) verzochten de minister te komen met een “internationale talentstrategie” en sturingsinstrumenten voor “gewenste instroom van buitenlandse studenten en onderzoekers”, om vooral de studenten die de Nederlandse arbeidsmarkt nodig heeft aan te trekken en de kans te vergroten dat ze na de studie blijven.
In haar reactie geeft de minister met een voorbeeld aan dat de baten van internationalisering volgens haar breder zijn dan alleen het Nederlands verdienvermogen. “Stel dat heel veel internationale studenten internationaal recht komen studeren[…]. Zij krijgen dan ook mee hoe het internationaal recht, in Nederland bedacht, met democratische waarden verankerd is en het belang van multilaterale samenwerking.”
Van Rijn
Op het onderwerp Van Rijn werd weinig nieuw terrein verkend. Futselaar (SP) en Kirsten van den Hul (PvdA) dienden allebei een motie in om de herverdeling van middelen van alfa- gamma- en medische wetenschappen naar bèta en techniek respectievelijk niet uit te voeren of uit te stellen tot na het onderzoek naar de toereikendheid van de bekostiging.
De minister gaf wederom aan het te betreuren dat het rapport Van Rijn alleen wordt geassocieerd met de overheveling. Ze kwam daarbij wel terug op een eerdere kwalificatie: “Ik hecht eraan om hier nogmaals te zeggen dat die overheveling slechts een van de adviezen uit het rapport was. Het was bovendien een advies om een acuut knelpunt snel op te lossen. Ik heb daarvoor een keer de woorden “quick and dirty” gebruikt; mevrouw Westerveld wees daarop. Die woorden had ik niet moeten gebruiken; dat was een verkeerde woordkeuze.”
