Hoe OCW besloot twee ton aan onderzoeker zwarte gaten te geven
Eind september verscheen er in de Volkskrant een artikel over Heino Falcke (Radboud Universiteit) die misgreep bij het binnenhalen van een onderzoeksbeurs van NWO. De berichtgeving was aanleiding voor Kamerlid Jan Paternotte (D66) om vragen te stellen aan de minister, hetgeen ertoe leidde dat het ministerie 200.000 euro beschikbaar stelde voor “wetenschapscommunicatie” rondom zwarte gaten.
Door NWO afgewezen onderzoek krijgt toch geld van de minister
Deze berichten leidden tot veel ophef in de wetenschappelijke wereld. Legio wetenschappers krijgen immers te maken met afgewezen NWO-beurzen. Zij komen vervolgens niet in aanmerking voor een beurs van 200.000 euro ter genoegdoening. Hoe de beslissing tot stand kwam, en met welke argumentatie was echter onduidelijk. Reden voor ScienceGuide om bij het ministerie documenten op te vragen waaruit blijkt wat nu precies de (ambtelijke) afwegingen waren om dit bedrag eenmalig toe te kennen.
Niet aanwezig bij gesprek met internationaal panel
Uit de documenten die het ministerie beschikbaar stelt naar aanleiding van het Wob-verzoek van ScienceGuide blijkt dat Falcke de beurs mede misliep omdat hij niet aanwezig was bij een gesprek met het beoordelingspanel van NWO. In dit panel zaten internationale beoordelaars, waardoor het niet gemakkelijk verzet kon worden. Dat schrijft de directeur onderzoek en wetenschapsbeleid van OCW in een email aan minister Van Engelshoven. Falcke zegde deze lang geplande afspraak op het laatste moment af omdat hij een lezing in het buitenland moest geven.
De Volkskrant berichtte hierover op vrijdag 27 september, hetgeen direct aanleiding was voor minister Van Engelshoven om haar ambtelijke top aan het werk te zetten. Zij heeft toen gevraagd over dit onderwerp in contact te treden met de collegevoorzitter van de Radboud Universiteit, Daniël Wigboldus. Ook Jan Paternotte, Kamerlid voor D66, heeft over dit bericht Kamervragen gesteld. Hij vond de misgelopen NWO-beurs opmerkelijk aangezien het onderzoek eerder dit jaar wereldwijd in het nieuws is gekomen.
OCW heeft vervolgens besloten om eenmalig 200.000 euro beschikbaar te stellen om de druk op de onderzoeksgroep van professor Falcke te verlichten, zodat er voldoende aandacht kan blijven voor goede wetenschapscommunicatie. De bijdrage wordt verleend in de vorm van een eenmalige verhoging van de onderwijsopslag. Voor deze eenmalige uitbetaling hoeft de Radboud Universiteit niet apart nog verslag te doen aan OCW. De verantwoording over de inzet van de rijksbijdrage moet op de reguliere wijze via het jaarverslag worden gedaan.
OCW wil niet interveniëren bij NWO
Initieel was er onduidelijkheid over de herkomst van dit bedrag. Volgens een woordvoerder van het ministerie valt dit onder de discretionaire bevoegdheid van de minister. De documenten bevestigen dat het bedrag komt uit de OCW-begroting en dus niet afkomstig is uit het potje van de drie miljoen euro dat de minister eerder dit jaar beschikbaar heeft gesteld voor wetenschapscommunicatie in het kader van de Wetenschapsbrief van januari 2019.
Het bericht dat er 200.000 euro beschikbaar is gesteld voor wetenschapscommunicatie heeft ook geleid tot Kamervragen van het CDA. Die vragen zijn tegelijkertijd beantwoord met het versturen van de Wob-stukken. In haar antwoord benadrukt de minister nogmaals dat zij niet wil interveniëren in de objectieve afweging van NWO.
De minister schrijft ook dat er een gesprek heeft plaatsgevonden tussen het CvB van de Radboud Universiteit, Heino Falcke, en OCW. “Er is geconstateerd dat de vele optredens, interviews en ontmoetingen veel vragen van professor Falcke en zijn onderzoeksgroep. Om die reden heb ik besloten bij uitzondering een eenmalige bijdrage toe te kennen. Het bedrag is gebaseerd op een inschatting van wat het ministerie een billijk bedrag acht en de beschikbaarheid van middelen.”
In dezelfde brief met antwoorden op de vragen van Van der Molen laat de minister weten dat NWO kennisgenomen heeft van het besluit over dit eenmalige bedrag. Omdat het bedrag besteed moet worden aan communicatie, ziet NWO dit volgens haar los van de beoordeling van de aanvraag.
Update: Twee verhalen over betrokkenheid NWO bij besluitvorming
Wat opvalt is dat de minister in de antwoorden op Kamervragen van Kirsten van den Hul (PvdA) andere bewoordingen gebruikt om het overleg met NWO over de zaak te typeren. “De toekenning van deze eenmalige bijdrage is gedaan in goed overleg met professor Falcke, de voorzitter van het college van bestuur van de Radboud Universiteit [Wigboldus, red.] en de voorzitter van de raad van bestuur van NWO [Stan Gielen, red.].” Hetgeen in strijd is met eerdere berichten dat NWO niet inhoudelijk bij de beslissing betrokken is geweest.
In antwoord op de vraag van ScienceGuide of NWO betrokken is geweest bij de besluitvorming rond de toekenning van de 200.000 euro reageert een woordvoerder van NWO ontkennend. “Wij zijn op de hoogte gesteld van het besluit van OCW.” Op de vraag of zij dit zouden typeren als ‘in goed overleg’ stelt hij: “dat is niet hoe wij het zouden typeren.”
Volgens een woordvoerder van de minister gaat het hier om een kwestie van woordkeuze en interpretatie. “NWO is inderdaad niet betrokken geweest bij de beslissing. Maar NWO heeft ook geen bezwaar gemaakt tegen deze beslissing. Dat kun je zien als een vorm van goed overleg of ter kennisgeving. Dat lijkt me hetzelfde.” Overigens is er drie maanden voor de berichtgeving in de Volkskrant wel contact geweest tussen Stan Gielen en Heino Falcke over het afwijzen van de beurs, maar de inhoud van dat gesprek is zwartgelakt in het Wob-verzoek.
