Lerarenopleidingen moeten zich aanpassen aan hybride docenten

Nieuws | door Frans van Heest
7 januari 2020 | Docenten die het onderwijs willen verlaten zouden er een baan naast moeten zoeken. Dit kan er volgens onderzoekers van Fontys en de Universiteit Utrecht voor zorgen dat ze toch deels voor het onderwijs behouden blijven.
Studenten van de lerarenopleiding Fontys, foto: Kennisland

De Universiteit Utrecht en Fontys Hogeschool hebben onderzoek gedaan naar hybride docenten. Dit zijn mensen die naast een baan buiten het onderwijs ook een paar dagen in de week voor de klas staan. Uit een kwalitatief onderzoek onder twintig van deze docenten blijkt dat zij tevreden zijn over deze combinatie, maar dat zij nog wel veel ondersteuning missen van zowel de lerarenopleidingen als de scholen waarin zij werken.

De onderzoekers Roos van Rijn en Marian Thunnissen stellen dat het combineren van banen toeneemt in het algemeen en daarmee ook in het onderwijs. In dit verkennend onderzoek stellen zij de vraag hoe lerarenopleidingen kunnen bijdragen aan de voorbereiding op een loopbaan die minder voorspelbaar is en waarbij het werken in het onderwijs gecombineerd kan worden met het werken in een andere sector.

Volgens de onderzoekers zijn er in Nederland 600.000 werkenden die twee of meer banen combineren en dit aantal groeit gestaag de afgelopen jaren. In het onderwijs combineert één op de acht docenten een baan als docent met een andere baan in loondienst of als zelfstandige.

Mensen die banen combineren zijn meer tevreden

Eerder onderzoek naar de potentie van leraren toont aan dat werkenden met interesse in een baan in het onderwijs het lesgeven aantrekkelijk zouden vinden als het docentschap tijdelijk of permanent gecombineerd kan worden met een andere baan. Mensen die banen combineren, zoals hybride docenten, ervaren een hogere tevredenheid, bevlogenheid en inzetbaarheid in de hoofdbaan dan medewerkers met één baan. Ook zouden volgens eerder onderzoek hybride docenten kunnen bijdragen aan innovatie van het onderwijs, omdat zij hun kennis uit andere sectoren meenemen.

Er is echter weinig bekend over hoe hybride docenten het combineren van banen ervaren. Onderzoek naar het combineren van banen neemt weliswaar in het algemeen toe, maar er is weinig kwalitatief onderzoek gedaan naar de motieven van docenten.

Handvatten voor beleidsmakers

Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de werkbeleving van hybride docenten en specifiek in de aspecten van de combinatie van de twee banen die van invloed zijn op de keuze om dit te blijven doen. Deze kennis kan essentieel zijn om de huidige docenten met een combinatiebaan in het onderwijs te behouden, zo zeggen de onderzoekers. Bovendien kan deze kennis scholen en beleidsmakers handvatten geven om werkenden in andere sectoren te verleiden tot een combinatiebaan in het onderwijs.

De onderzoekers interviewden twintig hybride docenten die werkzaam zijn in het primair onderwijs (8), voortgezet onderwijs (5), hoger beroepsonderwijs (6) en het wetenschappelijk onderwijs (1). Zeven van de twintig respondenten werken in hun tweede baan voor een werkgever in de publieke sector, acht voor een werkgever in de private sector en vijf respondenten zijn zzp’er.

De respondenten delen allen een passie voor het onderwijs. De belangrijkste redenen om voor een baan als docent te kiezen zijn: het kunnen werken met kinderen, bijdragen aan de groei van mensen en de dynamiek in een school. In hun passie voor het onderwijs verschillen de hybride docenten niet van de reguliere docenten, blijkt al uit eerder onderzoek. De ondervraagde hybride docenten hebben echter wel een sterkere ontwikkelbehoefte dan reguliere docenten.

Na vijftien jaar ken je dat wel

Vooral de behoefte aan afwisseling, uitdaging en persoonlijke ontwikkeling valt op. De meeste ondervraagden zijn al geruime tijd docent en naar verloop van tijd kreeg men de behoefte aan andere werkzaamheden dan voor de klas staan. Ze hebben behoefte aan extra uitdaging en behoefte zich te ontwikkelen en wat nieuws te leren. Zoals een respondent het verwoordde: “Op een gegeven moment zit je in een kunstje. Na tien of vijftien jaar kun je dat wel.” De uitdaging wordt niet gezocht in verschillende rollen en werkzaamheden in de school, maar in een baan buiten de schoolorganisatie.

Een aantal respondenten ervaart dat er binnen de school weinig uitdaging en ruimte voor talentbenutting is. De docenten die een extra post-hbo, masteropleiding of cursussen gevolgd hebben, geven aan dat zij vanuit school weinig ruimte kregen om extra taken op te pakken. Zij konden binnen de school niets met de nieuwe kennis en vaardigheden doen en hebben daarom voor een tweede baan buiten het onderwijs gekozen.

Het zorgt voor energie

Het combineren van de twee banen zorgt voor energie, blijkt uit de interviews. De respondenten zijn unaniem in hun oordeel dat zij veel energie krijgen van de afwisseling door hun twee banen. Dit betreft afwisseling van werkzaamheden, de combinatie van het alleen werken of met een groep, de variëteit aan collega’s, de verschillende werksferen en culturen.

zij-instromers hebben last van boundary crossing

Een tweede veelgenoemd voordeel van het combineren van twee banen is de flexibiliteit en zeggenschap over de werktijden en werkplek. Deze flexibiliteit wordt met name ervaren in de niet-onderwijsbaan en betreft de vrijheid om zelf te bepalen waar, wanneer en hoe gewerkt wordt. Aan de andere kant worden de schoolvakanties als voordeel gezien, omdat in die tijd extra voor de tweede baan gewerkt kan worden. Dat geldt vooral voor de hybride docenten die ook zzp’er zijn.

Een derde meerwaarde van het hybride docentschap is de mogelijkheid om twee werelden aan elkaar te verbinden: de uitwisseling van contacten, informatie, kennis en vaardigheden tussen de baan als docent en de andere baan. Zes op de tien respondenten zegt hier veel energie van te krijgen.

Hybride docenten voelen zich bekwamer

Tenslotte valt op dat het combineren van banen bijdraagt aan vertrouwen in het eigen kunnen. Niet alleen zeggen de hybride docenten zich bekwamer te voelen als docent, maar ook dat zij door het combineren van banen ervaren dat zij beschikken over kennis en vaardigheden die buiten het klaslokaal relevant zijn en benut kunnen worden.

Wel vergt het combineren van banen goede planningsvaardigheden. Respondenten vertellen dat je om de combinatiebaan vol te houden het vermogen moet hebben om goed af te kunnen wegen wat je afzegt en waar je wel heen gaat. “Anders overleef je twee parttime banen niet. Je moet accepteren dat je dingen mist op beide plekken. Dat is gewoon zo.”

School inflexibel en traditioneel

Met name de baan als docent in het onderwijs kent knelpunten die het combineren van banen bemoeilijken. Meerdere respondenten vinden de school inflexibel en te traditioneel. De vrijheid en flexibiliteit die door een groot aantal respondenten wordt ervaren bij de tweede baan, is niet aanwezig op de school.

Daarnaast is volgens veel respondenten de verwachting dat je – net als alle docenten – altijd beschikbaar en bereikbaar bent: “Er is een heel erg gelijkheidsdenken in het onderwijs. Je bent leerkracht of je bent het niet. Er bestaat weinig ongelijkheid. Het denken in ongelijkheden in leerkrachten is heel moeilijk.” Een aantal respondenten geeft bovendien aan dat scholen te weinig doen met talenten van docenten. Kwaliteiten opgedaan in aanvullende opleidingen worden volgens de respondenten niet benut.

Creativiteit van leerlingen missen

Tenslotte is de vraag voorgelegd of men de combinatie van twee banen wil voortzetten. De meerderheid van de ondervraagde hybride docenten (vijftien van de twintig) wil doorgaan met het combineren van twee banen. Sterker nog, de meeste respondenten zien zichzelf nooit meer volledig voor de klas staan. Maar helemaal het onderwijs verlaten willen ze ook niet, omdat ze dan de creativiteit van leerlingen en studenten zouden missen. Volgens de onderzochte hybride docenten is het combineren van een baan als docent met een baan elders de ideale manier om goede docenten die het minder naar hun zin hebben in het onderwijs toch voor het onderwijs te behouden.

De docenten die lesgeven in het beroepsonderwijs zeggen zelfs dat het voor de kwaliteit van hun werk cruciaal is om een baan in het onderwijs te combineren met een baan in de praktijk.

In de conclusie van het onderzoek wordt een aantal voorstellen gedaan voor scholen om dit type docent beter te faciliteren. Daarbij is het belangrijk dat de school waar deze docenten werken deze medewerkers beter begeleiden. Indien het schakelen, het overwerk, de inflexibiliteit van de school en het gebrek aan waardering en steun vanuit collega’s en leidinggevende de overhand krijgen, dan wordt het hybride docentschap ervaren als een bron van stress.

Hun kennis en expertise gaat verloren

Dit kan ertoe leiden dat hybride docenten de knoop doorhakken en besluiten met een van de twee banen stoppen, waarbij de huidige groep hybride docenten geneigd is het onderwijs te verlaten en te kiezen voor een baan buiten het onderwijs. Hun kennis en expertise gaat dan voor het onderwijs verloren.

Hoewel het hybride docentschap niet voor iedere docent een lonkend toekomstperspectief kan en hoeft te zijn, denken de onderzoekers wel dat lerarenopleidingen aankomende leraren beter kunnen en moeten voorbereiden op een loopbaan die breder is dan het vervullen van louter het leraarschap. Zeker waar het gaat om hybride docenten, die juist niet het onderwijs verlaten maar het werken als docent combineren met een andere baan.

In veel opleidingen wordt in het eerste leerjaar gestuurd op het ontdekken of iemand op de juiste plek zit, en of de studie past bij de interesses en kwaliteiten van de persoon. Daarbij ligt bij de meeste lerarenopleidingen het accent op het beroep van leraar in een specifiek domein, zoals ‘docent Engels’ of ‘docent biologie’. Volgens de onderzoekers zou het goed zijn als daarbij ook aandacht is voor beroepsperspectieven die met het leraarschap gecombineerd kunnen worden.

Een cyclische loopbaan

Het onderzoek naar hybride docenten laat zien dat deze groep zich juist wil verbreden, en nieuwe uitdagingen zoekt om zich te ontwikkelen. Deze drijfveren passen meer bij een cyclische loopbaan waarbij een persoon zich regelmatig eens in de zeven tot tien jaar beweegt tussen domeinen of sectoren, specialismen en discipline. Inzicht krijgen in de drijfveren, de loopbaan die daarbij past en waar en hoe je die kunt realiseren zou onderdeel kunnen zijn van de verbreding in de loopbaanoriëntatie tijdens de lerarenopleiding.

Ten tweede zou er meer aandacht besteed kunnen worden aan het ontwikkelen van loopbaancompetenties. Voor een hybride docent zijn naast de algemene loopbaancompetenties aanvullende competenties van belang. Uit het onderzoek blijkt dat het combineren van twee banen vraagt om flexibiliteit, zoals planningsvaardigheden, flexibele houding, communicatieve en sociale vaardigheden in het contact met collega’s en klanten in beide werkomgevingen, en weerbaarheid.

Daarom is er een verbreding nodig van het onderwijs in de lerarenopleiding. Een bredere oriëntatie waarbij studenten in het eerste of in de eerste twee jaar de kans krijgen om ook andere vakken te volgen dan de vakinhoud en vakdidactiek passend bij een specifieke lerarenopleiding, geeft hen de kans bredere skills en kennis te ontwikkelen en het vertrouwen op te bouwen over de waarde en mogelijkheden van hun kwaliteiten en talenten buiten het onderwijs.

Minder dichtgetimmerd curriculum

De onderzoekers pleiten voor een minder dichtgetimmerd curriculum zoals nu bij veel lerarenopleidingen gebruikelijk is, en voor het creëren van ruimte om eigen keuzes te maken en een eigen route te kiezen.

Opleiden voor het hybride docentschap of brede onderwijsprofessional vraagt al met al om nieuwe oplossingen. De onderzoekers dagen de lerarenopleidingen uit om zelf grenzen te overstijgen en te zoeken naar wat nieuwe werk- en onderwijsomgevingen hen te bieden hebben om bij te dragen aan een meer future proof onderwijsprofessional.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK