De tijd tikt weg voor een deal met Elsevier
Het is een bijzondere vorm van ondertrouw waarin Elsevier en de VSNU de eerste maanden van 2020 verkeren. Nadat onthullingen over lopende onderhandelingen over een nieuwe ‘transformatieve deal’ eind vorig jaar leidden tot onrust onder academici, besloten de partijen vlak voor de jaarwisseling een tijdelijke periode van reflectie en overleg in te bouwen. Voor die reflectie lijken de instellingen nu al twee maanden verspeeld te hebben.
Niet openbaar
In het Memorandum of Understanding dat de partijen in december tekenden geeft Elsevier de universiteiten tot begin mei volledige toegang tot zijn wetenschappelijke tijdschriften. Onderzoekers van Nederlandse instellingen kunnen daardoor alle artikelen raadplegen en kosteloos open access publiceren in alle tijdschriften. Een unieke, hetzij tijdelijke, situatie die de VSNU, NFU en NWO de cognitieve ruimte moet bieden om eens goed na te denken over de aanstaande deal met het databedrijf.
Nu, op de valreep van februari, blijkt dat de te vormen werkgroep vanuit de VSNU tot op heden nog niet van start is gegaan. ScienceGuide verneemt uit meerdere bronnen dat er inmiddels wel een samenstelling is overeengekomen maar welke experts er in deze werkgroep plaats zullen nemen, op welke titel en onder welke voorwaarden is niet bekend. “De werkgroep en specifieke opdracht zijn niet openbaar,” laat de VSNU weten in reactie op vragen van ScienceGuide.
Al met al kan worden geconcludeerd dat inmiddels het twee van de vier beschikbare maanden heeft geduurd om een werkgroep samen te stellen. Kostbare tijd die de universiteiten, umc’s en NWO goed hadden kunnen gebruiken om stil te staan bij de implicaties van een verregaande deal over het gebruik van (meta)data van instellingen en open access.
Ruimte voor gesprekken
Naast zorgen over de voorwaarden van een dergelijke overeenkomst met Elsevier was er aanvankelijk ook veel commentaar op het besloten karakter van de onderhandelingen. Het lijkt er nu op dat de partijen transparantie over de voorwaarden minder belangrijk achten dan een uiteindelijke deal. Zo is het huidige ‘Framework Agreement’ waar de partijen deze maanden onder opereren niet openbaar. En laten de partijen in een gezamenlijke reactie weten dit ook niet nodig te vinden. “We willen alle mogelijke ruimte geven aan de lopende gesprekken en de goede samenwerking.” De partijen zijn van mening dat het eerdere persbericht en de Q&A voldoende zijn.
Hoeveel wetenschappers tot nu toe gebruik hebben gemaakt van de optie op gratis open access te publiceren, en onder welke voorwaarden, is niet duidelijk. “Dit wordt in de komende weken inzichtelijk gemaakt, zoals gebruikelijk via de OA-website van de VSNU,” laten de woordvoerders weten. Op de vraag naar de scenario’s als er voor eind april geen overeenkomst komt laten partijen weten “zich volledig in te zetten voor en vertrouwen te hebben in een overeenkomst vóór de genoemde deadline. Het heeft daarom geen zin om uitspraken te doen over alternatieve scenario’s.”
Blauwdruk voor de toekomst
Opvallend is dat Carnegie Mellon University (CMU), een middelgrote private universiteit uit de Verenigde Staten met 14.000 studenten, in november al wist te melden een vergelijkbare deal te hebben gesloten met Elsevier. Op de website van de instelling valt te lezen dat onderzoekers van CMU bij alle artikelen in Elsevier tijdschriften de mogelijkheid hebben om open access te publiceren. De partijen werken samen in “strategic scientific research projects”.
Over de precieze afspraken tussen CMU en Elsevier is weinig bekend. Uit navraag bij Elsevier blijkt dat de partijen hebben besloten dat de overeenkomst niet openbaar is. Voor zover bekend is er vanuit de VSNU is nog geen contact geweest met CMU over de overeenkomst.
Onderdeel van het MOU tussen de VSNU en Elsevier is dat een contract – in tegenstelling tot de ‘transformatieve deals’ uit 2015 wél openbaar beschikbaar worden gemaakt. In reactie op vragen wordt dit door beide partijen bevestigd. Dat contract zal met graagte wereldwijd gelezen worden aangezien Elsevier onlangs nog aangaf dit te willen gebruiken als “blauwdruk” voor toekomstige overeenkomsten.
