Ministerie van Economische Zaken heeft geen idee waarom talent hier vertrekt
Vorige week debatteerde de Tweede Kamer over Kunstmatige Intelligentie en sleuteltechnologieën. Drie weken eerder was er over dit onderwerp al een hoorzitting in de Tweede Kamer, daar werd gezegd dat veel AI-talent uit Nederland vertrekt. De Kamer was daarom vooral benieuwd wat de regering gaat doen om dit te voorkomen. De verantwoordelijke staatssecretaris Mona Keijzer moest hier het antwoord schuldig op blijven en hoopte dat OCW dit gaat uitzoeken.
Kamerlid Dennis Wiersma van de VVD pleitte er allereerst voor om geld van NWO, zo’n honderd miljoen dat nu gebruikt wordt voor publiek-private samenwerkingen, volledig in te zetten voor Kunstmatige intelligentie en sleuteltechnologieën. “We hebben heel veel middelen die we geven aan onderzoek en ook via NWO geven we nu honderd miljoen euro aan publiek-private samenwerking. Zouden we die component van publiek-privaat onderzoek eigenlijk niet groter moeten maken?”
Over dit voorstel van de VVD was staatssecretaris Mona Keijzer niet direct enthousiast. “Het verzoek om de PPS-toeslag te verhogen kost geld, wat ik niet heb. Als je de honderd miljoen voor publiek-private samenwerkingen in een keer stopt in sleuteltechnologieën, zeg je tegen andere samenwerkingen dat je die niet meer gaat financieren. De gevolgen daarvan kan ik nu niet overzien.”
Het geld wordt verdiend over de grens
Volgens de VVD vertrekt talent door de onderinvesteringen naar het buitenland, waar wel wordt geïnvesteerd. “Wat we zien is dat we goed zijn in de ontwikkeling van kennis, maar als het toegepast moet worden dan schuiven wij met een paar euro’s, maar andere landen om ons heen met miljarden. En dan gaan die er vandoor met onze kennis, onze mensen en onze bedrijven. En dan wordt het geld niet hier verdiend, maar over de grens.”
Staatssecretaris Keijzer zei dat zij niet ongericht wil investeren, maar dat op een ‘Nederlandse manier’ wilde doen. “Duitsland en Frankrijk schermen met indrukwekkende bijdragen aan onderzoek. Ik heb het eerder gezegd: Macron gaat voor Versailles staan en slingert twee of drie miljard de wereld in. Wij doen dat op onze Nederlandse manier. Waarin we juist in die samenwerking met onderwijs, kennisinstellingen en universiteiten, ondernemers en regionale investeringsmaatschappijen beleid proberen vorm te geven waarin we ook oplossingen proberen te vinden voor maatschappelijke uitdagingen. En dat heeft ons al heel veel goeds gebracht.”
Wat doen wij om de slag om het talent te winnen?
Een andere zorg van de VVD was dat andere landen er met door Nederland opgeleide mensen vandoor gaan. “We zien andere landen ons talent overnemen. Ik sprak een hoogleraar die ziet dat in Duitsland onderzoekers massaal worden ingekocht, die krijgen een heel groot netwerk van promovendi om zich heen. Wat doen wij nou om die slag om het talent te winnen en hoe kan het nu dat talent eerder uit Nederland weg wil na hun studie dan dat ze hier willen blijven? Hebben we dat in beeld?”
Kathalijne Buitenweg van GroenLinks was bezorgd dat al het wetenschappelijk onderzoek zich vooral gaat concentreren bij bedrijven. “Ik zou toch ook wel van de staatssecretaris willen horen wat haar idee nu is om te zorgen dat de juiste mensen worden aangetrokken in Nederland. En dus niet alleen door bedrijven. Je ziet dus veel van die onderzoeken plaatsvinden in bedrijven, daar ben ik ook helemaal niet op tegen, dat is heel erg van belang. Maar ik wil ook dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan door universiteiten, dat niet gestuurd wordt door een belang van een bedrijf.”
Hoe voorkomen wij dat we onze beste wetenschappers verliezen?
Ook het CDA had zorgen wat betreft de talentvlucht. Mustafa Amhaouch wilde weten hoe talent op het gebied van kunstmatige intelligentie behouden blijft voor Nederland. “Hoe voorkomen wij dat we onze beste wetenschappers verliezen aan de landen om ons heen of heel ver weg?”
De staatssecretaris zei dat de mogelijkheden om hier aan iets aan te doen beperkt zijn. “Je kunt hier niet alles aan doen, want het zijn soms ook afwegingen van individuen. Promovendi, universitair docenten die gewoon zelf het avontuur willen aangaan en naar het buitenland gaan. Dat is gewoon een feit. Tegelijkertijd moeten wij er wel alles aan doen om te proberen om hier een aantrekkelijk ecosysteem te organiseren. Zodat het aantrekkelijk is voor mensen die in dit veld werken om hier te blijven.”
Onderzoekers uit Twente en Amsterdam worden weggekocht
Wiersma was nog niet tevreden met dit antwoord en wilde dat de minister dit toch nader gaat onderzoeken. “Duitsland heeft miljarden geïnvesteerd in sleuteltechnologieën, daar worden onderzoekers vanuit Twente en Amsterdam weggekocht om met vijf of zes promovendi – iets dat wij niet kunnen bieden – onderzoek te doen. Dan zegt u: het zijn soms individuele afwegingen, maar dat zijn afwegingen omdat ze niet de middelen hebben en niet de kansen krijgen die wij ze eigenlijk zouden moeten bieden. Hebben wij een goed beeld waarom een promovendus weer weggaat? Zouden we dat niet beter in beeld kunnen brengen. Het klinkt nu een beetje: het kan gebeuren en we zien het wel. Dit is echt essentieel.”
De staatssecretaris moest hier het antwoord schuldig op blijven. “Ik heb hier nu niet paraat of hier een keer onderzoek is gedaan onder promovendi en onderzoekers waarom ze naar het buitenland vertrokken zijn. Misschien is het er, dan zou dat bij het ministerie van OCW moeten liggen, ik ga dat voor u opzoeken.”
Een rector uit Nederland
Op de vraag van GroenLinks of wetenschappers in kunstmatige intelligentie wel onafhankelijk genoeg zijn van de industrie antwoordde de CDA-staatssecretaris dat dit in Nederland goed geborgd is. Dit vernam zij van een rector van een Nederlandse universiteit. “Heeft dat geen consequenties voor de onafhankelijkheid wordt mij gevraagd. Laatst zei een rector van een universiteit in Nederland tegen mij: ‘Bedrijven vertrouwen het ons juist toe, vanwege onze onafhankelijkheid.’ Dat vond ik een mooie benadering.”
De staatssecretaris benadrukte dat kunstmatige intelligentie niet alleen een zaak van de bèta’s is. Ook de geesteswetenschappen worden hier nadrukkelijk bij betrokken. “De humaniora heet dat volgens mij als je heel chic wilt zijn. Die worden ook betrokken bij dit beleid. Want als je namelijk zegt: ik wil Human Centric AI, en je realiseert je onvoldoende dat de mens de neiging heeft om een computerprogramma te volgen en dat je dus gedragswetenschappers nodig hebt om er ook voor te zorgen dat er goede afwegingen gemaakt worden, in plaats van dat de computer alleen maar nee zegt, dan ben je niet goed bezig.”
