De coronacrisis vergroot ook in het hoger onderwijs de kansenongelijkheid
Goed onderwijs is in staat om kansenongelijkheid tussen leerlingen met verschillende achtergronden en thuissituaties grotendeels recht te trekken. Nu er door de coronacrisis geen normaal onderwijs mogelijk is, wordt het een en ander op afstand geïmproviseerd. In het basis- en voortgezet onderwijs heersen daarom zorgen over het effect van de huidige coronacrisis op de kansenongelijkheid, maar in het hoger onderwijs blijft het rond dit thema stil.
Dat is ergens wel begrijpelijk: de ongelijkheid in het hoger onderwijs is minder ingrijpend dan in het basis- en voortgezet onderwijs, gezien studenten over het algemeen een relatief hoge sociaal-economische status hebben. Daarnaast zijn studenten minder van hun ouders of omgeving afhankelijk dan kinderen en bezitten ze meer autonomie.
Studiegedrag en -succes worden dan ook gezien als de individuele verantwoordelijkheden van de student; deze is immers volwassen. Onvoldoende prestaties en studievertraging worden daarmee ook beschouwd als persoonlijk falen en niet als een falen van het systeem. Daar valt sowieso al op af te dingen en in de huidige crisis is die zienswijze nog minder gerechtvaardigd. Ook in het hoger onderwijs is namelijk geen sprake van gelijke kansen.
Geen homogene groep
De vooropleiding vertoont bijvoorbeeld grote verschillen: studenten komen lang niet altijd direct van de middelbare school, maar ze zijn doorgestroomd vanaf een mbo- of hbo-studie, hebben er al (delen van) andere opleidingen op zitten of zijn via een speciale toelatingsprocedure binnengekomen. Vanuit didactisch oogpunt vormen studenten dus een meer heterogene groep dan op basis van sociaal-economische status te verwachten valt.
Deze al bestaande ongelijkheid wordt vergroot door de coronacrisis, die in directe zin voor grotere verschillen zorgt. Sommige studenten worden zelf ziek of hun naasten worden ziek. Sommige studenten die normaal al geldzorgen hebben, kunnen hun rekeningen helemaal niet meer betalen nu zij inkomen kwijtraken. En studenten die te maken hebben met psychische problemen, mantelzorg of huiselijk geweld zien hun al precaire situatie ook verslechteren.
Afhankelijk van contactmomenten
De huidige omstandigheden waaronder de studie moet plaatsvinden, met soms veel stress, minder sociale controle, allerlei tijdrovende praktische beperkingen en minder beschikbare tijd zorgen er dus voor dat er minder daadwerkelijk geleerd wordt. Studeren vindt niet plaats in een vacuüm. Uiteenlopende persoonlijke omstandigheden hebben invloed op de leerwinst uit zelfstudie en soms ook op de leerwinst uit contactmomenten. Wanneer studenten minder van hun zelfstudie leren, raken zij meer afhankelijk van de leerwinst tijdens contactmomenten.
Maar de kwaliteit van het onderwijs, waaronder de didactiek van de docenten tijdens contactmomenten, staat door de coronacrisis onvermijdelijk onder druk. Zelfs goed georganiseerd afstandsonderwijs is niet voor iedereen weggelegd, laat staan de overhaaste schim ervan waar studenten nu genoegen mee moeten nemen. Hoe meer het onderwijs verarmd raakt, hoe meer studenten in de problemen raken. Dat zal met name de relatief kansarme studenten treffen. Zij kunnen niet voldoende leren, niet door zelfstudie en niet tijdens contactmomenten, om voldoende te blijven presteren.
Ondanks die verarming wordt op sommige opleidingen van studenten geëist om op het normale tempo door te studeren en zelfsgeplande tentamens te maken. Op andere opleidingen zijn studieonderdelen juist uitgesteld, waarbij de situatie dreigt dat studenten later op een hoger tempo dan normaal moeten studeren om dit in te halen.
Vertraag collectief het tempo
Wie alle studenten onder de huidige omstandigheden een eerlijke kans wil bieden, zal het tempo moeten vertragen. Jammer genoeg kan dat leiden tot collectieve studievertraging, maar die zal vervolgens reden geven om bestaande regelingen en planningen eenmalig aan te passen. Er is enige – bij een crisis passende – creativiteit nodig, waarbij gedacht kan worden aan het voortzetten van onderwijs in de zomermaanden, het cadeau doen van een extra semester of dit studiejaar met een jaar verlengen. Het voordeel hiervan is dat ook de kwaliteit van het onderwijs, de validiteit van de toetsing en daarmee de waarde van het diploma iets beter gewaarborgd kan worden.
Opleidingen die een hoog studietempo aanhouden of een inhaalslag in gang zetten, zullen wellicht in staat zijn om te voorkomen dat hun studenten collectief studievertraging oplopen, maar daarmee verleggen zij de schade naar de groep kwetsbare studenten. Daarmee ontstaat bijna onvermijdelijk de situatie dat zelfs door de coronacrisis opgelopen studievertraging een individueel probleem wordt, door een – als persoonlijk voorgesteld – falen van het systeem.
