Denny Borsboom pleit voor radicale openheid bij ontwikkeling exitstrategie corona
Het begon voor Denny Borsboom thuis, achter zijn bureau. Hij kon zich niet goed concentreren op zijn eigen werk. Als hoogleraar methodenleer aan de Universiteit van Amsterdam kon hij artikelen van collega’s gaan beoordelen, maar hij wilde veel liever bijdragen aan dat andere vraagstuk: hoe komen we uit deze coronacrisis?
Via zijn collega Frenk van Harreveld benaderde hij hoofdmodelleur Jacco Wallinga van het RIVM. Die stuurde hem een uitnodiging voor een Slackgroep, een chatgroep met allerlei kanalen waarin deskundigen in heel het land konden meedenken over de vraagstukken waar het team van Wallinga niet toekwam.
Die Slackgroep was een stap in de goede richting, vond Borsboom, maar wel vrij klein. “Op zich is het een uitstekende groep, maar het gaat wel slechts om anderhalve man en een paardenkop die daar in de avonduren meedenkt. Voor de epidemiologen is dat natuurlijk anders, die hebben alles uit hun handen laten vallen en zijn hier 24/7 mee bezig, maar de rest van de groep doet het er maar een beetje bij.”
Ondertussen had hij met wat collega’s een website opgezet: dataversuscorona.com. Daar kunnen corona-onderzoekers om ondersteuning vragen voor hun analyses. Links en rechts om zich heen zag hij initiatieven ontstaan, alleen al vijf aan de UvA. Straks waren er vijftig projectjes, die allemaal langs elkaar heen werkten.
“”De belangrijkste vraag is: hoe komen we hieruit?””
Vandaar zijn oproep om een nationaal coronaplatform voor wetenschappers op te zetten, waartoe hij met een aantal collega’s uit de Slackgroep in een brief opriep. Het moet een plek zijn waar wetenschappers vragen kunnen plaatsen, ideeën, al het onderzoek moet er te vinden zijn. En er moet natuurlijk plek zijn voor discussie. Afgelopen donderdag werd die door NRC opgepikt.
“De belangrijkste vraag is: hoe komen we hieruit? Dat is niet meer een probleem dat het RIVM in zijn eentje kan oplossen. Er zijn te veel geheel nieuwe vragen: over gedrag, over de maatschappij, over de economie. Dat is voor geen enkel overheidsinstituut te behappen.”
Hoe is er op jullie oproep voor een meer open en gecoördineerde aanpak gereageerd?
“Ik zie allerlei dingen achter de gordijnen heen en weer bewegen. Maar niet meer dan dat. Er waren veel positieve reacties, van de VSNU en zelfs vanuit het outbreak management team. Maar feit is dat ik op vrijdag al een telefoontje had kunnen krijgen en dat is nog niet gebeurd. Dus ben ik maar grassroots verder gegaan, door ook strategiesversuscorona.com op te richten. Daar denken we na over exitstrategieën.”
Hoe reageren wetenschappers op je initiatief?
“Er waren er bij die zeiden: ‘ik moet kijken of ik er wel uren voor kan krijgen.’ Wat is dat voor iets, we zitten toch allemaal thuis?! Toen de Amerikanen de atoombom wilden bouwen, wendden ze daar alle kennis en kunde die ze in huis hadden voor aan. Toen zei niemand: kijken of ik daar uren voor heb. Maar dat denken is er nog niet.
Daarom vind ik een nationaal platform nodig: als overheid moet je een beroep doen op je mensen. Op je instituten. Zorg dat het gebeurt, dat niet die anderhalve man en een paardenkop het moet gaan doen. Dit is voor elke wetenschapper die nu actief is de belangrijkste vraag die hij of zij in heel z’n leven krijgt. Dit is onze Tweede Wereldoorlog.”
Het RIVM heeft inmiddels een Corona Gedragsunit opgericht. Is dat niet genoeg coördinatie?
“Dat is ook goed. Alleen is in mijn ogen het probleem niet dat er geen gedragsunit is, maar dat de ene groep wetenschappers niet wist wat de andere deed. Het heeft ook te maken met zoveel andere vakgebieden, met psychiatrie, economie, ethiek, recht, enzovoort. Mobiliseer al die energie.”
Hoe zie je je eigen rol?
“Ik ben methodoloog en dus geen gedragswetenschapper of epidemioloog. Maar wat relevant is, is dat ik veel heb gedaan met open wetenschap. Daar heb ik veel ervaring mee, onder meer de statistische analyse van data van het Reproducibility Project: Psychology is deels vanuit Amsterdam gecoördineerd. Ik ken de manier van werken dus goed: het ad hoc opzetten van studies, met verschillende onderzoeksgroepen samen aan een vraagstuk werken, methoden en data en code met elkaar delen en niet zozeer inzetten op één optimaal model, maar vanuit zoveel mogelijk disciplines aan modellen werken.
In de Open Science traditie heb je bijvoorbeeld het many analysts paradigma, waarin je verschillende modelleurs dezelfde vraag laat beantwoorden. Dat kan hier ook nuttig zijn. Daarnaast is het gebruikelijk om voorspellingsmodellen te ontwikkelen in competities, waarin verschillende teams meedoen om het beste model te maken. Zo’n systeem zetten we nu ook op met strategiesversuscorona.com: daar gaan we verschillende teams exitstrategieën laten bedenken.”
Doel je onder meer op de modellen die het RIVM gebruikt om het beleid te bepalen?
“Ja ik heb heel grote bewondering voor de mensen bij het RIVM die dat doen. En ik vind eigenlijk dat ze het heel goed gedaan hebben tot nu toe. Wat ik ook echt opmerkelijk vond: we hadden een videocall met de Slackgroep, en de mensen van het RIVM waren zo open! Ze zeiden gewoon eerlijk dat ze problemen hebben met bepaalde parameters, en dat ze daar mensen voor nodig hebben. Ze gaven ruiterlijk toe dat ze grote onzekerheden hebben. Dat is ook wel uniek.
Die openheid is goed, maar nu is er een grotere inspanning nodig. Ik snap dat een hoop van deze zaken strategisch gevoelig zijn en dat ze dus niet alles zomaar open kunnen gooien. Maar al het potentieel in Nederland moet gebruikt gaan worden. Dat is van groter belang.”
Bedoel je dat er een balans gezocht moet worden tussen levens redden en de economie redden?
“Je moet mensen oplossingen bieden in redelijkheid. Mensen verliezen hun baan, gaan failliet. Dat zit niet in de rekenmodellen. Ik zag dat iemand schreef: we moeten het virus helemaal uitroeien, de boel net zolang op slot tot het helemaal weg is. Maar dan is ook de hele maatschappij weg. Die afweging is ook het domein van de economen, psychologen, politicologen.”
“”Mensen verliezen hun baan, gaan failliet. Dat zit niet in de rekenmodellen.””
“Tot nu toe vind ik het best goed gemanaged in Nederland. Nu doet de stroom het nog, zijn de schappen niet leeg. Maar stel dat dit verandert, hoe zullen mensen zich dan gedragen? Als psycholoog heb ik me verwonderd over hoe in der minne het tot nu toe is gegaan. Je wilt niet dat er straks een situatie ontstaat waarin het publiek niet mee is, of de overheid niet goed aanvoelt waar behoefte aan is.”
Veel mensen lijken te denken dat we de maatregelen vrij snel kunnen afbouwen, hoe komt dat?
“Mensen lijken niet doordrongen van wat de huidige maatregelen al aan schade hebben voorkomen. Ze hebben moeite met wat we als psychologen ‘counterfactual thinking’ noemen. Ze kunnen niet goed denken in ‘wat als-scenario’s’, zeker niet als de gebeurtenis al heeft plaatsgevonden. Wanneer deze maatregelen niet waren genomen, hoeveel mensen hadden er dan op de IC gelegen en hoeveel waren er dan gestorven?
Wanneer een interventie werkt, krijgen mensen al snel de indruk dat die niet nodig was geweest. Bij dat denken kun je mensen natuurlijk wel helpen. Bijvoorbeeld door een grafiekje erbij weer te geven van hoe de situatie was geweest zonder de maatregelen. Dat is psychologisch ook slim: je moet mensen belonen voor hun goede gedrag.”
Maar ondertussen is er rondom de beleidskeuzes door het Outbreak Management Team en het kabinet helemaal geen openheid, wat vind je van die keuze?
“Klopt en dat vind ik niet goed. Ik vind dat je die afweging publiek moet maken. Het is de rekenaars van het RIVM niet aan te rekenen, ze zijn vast nog te druk, maar ik vind dat de data openbaar zou moeten zijn. We zitten echt te wachten op dat model waarop ze al die scenario’s baseren.”
“”Wanneer een interventie werkt, krijgen mensen al snel de indruk dat die niet nodig was geweest.””
“Als je het wilt crowdsourcen dan moet je echt via het open science gedachtengoed gaan werken. Het principe daarvan is niet dat het leuk is of moreel verantwoord, maar dat het twintig keer sneller gaat. Wanneer je een model of gegevens voor jezelf houdt, houd je de boel tegen. Gooi je het open, dan gaan er dingen gebeuren die je echt niet verwacht, maar die je verder gaan helpen.
En daarvoor moeten er nog meer wetenschappers meedenken?
“In de Slackgroep van Science versus Corona zitten nu zo’n 150 wetenschappers. Die zijn allemaal capabel, ze luisteren goed, ze praten goed. Maar er is meer nodig. Geen enkel instituut is hier in zijn eentje tegen opgewassen. Het is een beroemd Chinees gezegde: ‘May you live in interesting times.’ Nou, leefden we maar in minder interessante tijden.”
