Bisschoppenconferentie wil benoemingsrecht bij Radboud niet prijsgeven
Wie gaat er nu eigenlijk over de benoemingen van het stichtingsbestuur van de Radboud Universiteit en RadboudUMC? Die vraag lag donderdag voor in een zitting van de Amsterdamse Ondernemingskamer waarin de Stichting Katholieke Universiteit (SKU) – de facto de raad van toezicht van de beide instellingen – de rechter vroeg om voorzieningen te treffen.
Het bestuur van SKU wil een splitsing doorvoeren van de stichting. Dat zou betekenen dat de Radboud Universiteit en het RadboudUMC elk een eigen stichtingsbestuur krijgen. Het huidige bestuur wil de nieuwe bestuurders echter benoemen zonder de instemming van de Nederlandse
De Nederlandse Bisschoppenconferentie is een permanent orgaan binnen de Nederlandse Rooms-Katholieke Kerk, waarin de residerende bisschoppen en hulpbisschoppen van de Nederlandse kerkprovincie het beleid van de Rooms Katholieke Kerk bepalen.
, die statutair het absolute recht tot benoemen heeft.
Waar de instellingen aanwezig waren met een forse delegatie waaronder de voorzitters van zowel de Radboud Universiteit en het Radboud UMC, en meerdere leden van het bestuur van de SKU, waren de banken aan de zijde van de Bisschoppenconferentie bepaald leger. De bisschoppen, aangevoerd door Aartsbisschop Wim Eijk (Aartsbisdom Utrecht), werden vertegenwoordigd door hun advocaten en Hans Zuijdwijk, perschef van het Aartsbisdom.
Voordrachten blijven maanden, soms jaren liggen
“Een impasse.” Zo typeerde de advocaat van de SKU de situatie waarin het bestuur van de stichting en de bisschoppen zich nu al meer dan vijf jaar bevinden. Vacatures voor nieuwe bestuurders worden niet ingevuld, overleg is stil komen te liggen en door de SKU gesuggereerde kandidaten worden afgehouden. “Voordrachten blijven maanden, soms jaren, liggen bij de Bisschoppenconferentie, waardoor niet overgegaan kan worden op aanstelling.” Een onuitgesproken afwijzing dus.
“Ten grondslag aan deze impasse ligt een fundamenteel verschillende kijk op wat een katholieke identiteit inhoudt en hoe deze moet worden bewaakt.” Volgens de advocaat van de SKU is het de taak en de bevoegdheid van het stichtingsbestuur om hierop toe te zien, maar wordt het hem al lange tijd onmogelijk gemaakt deze functie te vervullen. “De opvatting van het bestuur dat leden van het bestuur de katholieke identiteit moeten respecteren en onderscheiden, botst met de dogmatisch-orthodoxe opvatting van de bisschoppen.”
““De opvatting van het bestuur dat leden van het bestuur de katholieke identiteit moeten respecteren en onderscheiden, botst met de dogmatisch-orthodoxe opvatting van de bisschoppen.””
Advocaat SKU
De bisschoppenconferentie zou alleen kandidaten aan willen stellen die in woord en daad hun katholieke belijdenis uit zouden dragen. En dat betekent geen bestuurders die niet kerkelijk gehuwd zijn, hun geloof niet praktisch belijden, of opvattingen zijn toegedaan die niet stroken met die van de Rooms-Katholieke kerk. Het feit dat bijvoorbeeld Geert ten Dam (collegevoorzitter UvA) niet voor de kerk getrouwd is bleek een reden om haar niet te benoemen in het bestuur van de SKU.
Zowel de SKU als de instellingen vinden het niet meer van deze tijd om alle bestuursleden te laten benoemen door de bisschoppen. “Daarvoor is de vijver te klein, en zijn de belangen te groot, was de samenvatting van voorzitter van de SKU Loek Hermans. “Het gaat hier om twee instellingen die samen meer dan 1,7 miljard euro omzetten, 22.000 mensen in dienst hebben en meer dan 100.000 patiënten per jaar zien.” Een publieke functie, vervuld van publiek geld, waarbij een verregaande invloed van de katholieke kerk niet passend is.
Hij werd daarin tijdens de zitting bijgevallen door zowel collegevoorzitter Daniël Wigboldus (Radboud) als bestuursvoorzitter Bertine Lahuis (RadboudUMC). Beiden ondersteunden het voorstel van het stichtingsbestuur om, naar voorbeeld van de Katholieke Universiteit Leuven, voortaan een van de bestuursleden direct te laten benoemen door de Bisschoppenconferentie. De rest van de leden wordt dan per coöptatie Coöptatie houdt in dat het stichtingsbestuur zelf leden aanstelt en ontslaat. Bij andere universiteiten valt de RvT onder het gezag van de minister van OCW. aangesteld.
“Wat is dat? Een katholieke identiteit?”
Ter zitting nam de voorzitter van de Rechtbank de gelegenheid te baat om de beide partijen uit te vragen wat dan precies die katholieke identiteit is waar het bestuur op moet toezien. Voor de gelegenheid had de rechter de jaarverslagen gelezen. “Als je die doorzoekt op ‘katholiek’ dan kom je dat uitsluitend tegen in de samenstelling ‘stichting katholieke universiteit’ als toezichthoudend orgaan.”
In de geformuleerde missie van de beide instellingen valt volgens de rechter wel het een en ander te ontwaren: “er valt te lezen dat de universiteit zich verbonden voelt met het katholieke geloof en de katholieke gemeenschap, en dat ze zich mede laat inspireren door waarden als rechtvaardigheid, rentmeesterschap en barmhartigheid. Dat zijn prachtige woorden, maar misschien geen begrippen waarop de katholieke universiteit exclusiviteit claimt.”
“”Rechtvaardigheid, rentmeesterschap en barmhartigheid zijn prachtige woorden, maar misschien geen begrippen waarop de katholieke universiteit exclusiviteit claimt.””
Voorzitter Rechtbank
Wat is dus de concrete betekenis wilde hij weten. Hermans en Wigboldus gaven daarvan enige voorbeelden. Zo is er een commissie identiteit, die vanuit katholieke inslag adviezen uitbrengt aan SKU en is er een studentenkerk. Promoties worden voorafgegaan door een gebed en de link met het verleden zit verdisconteerd in de naamgeving naar de Karolingische bisschop van Utrecht: Sint Radboud.
De rechter vond dit mooie voorbeelden, maar toch vooral van symbolische aard. Duidelijk op zoek naar iets concretere voorbeelden vroeg hij dan ook door op het handelen van de universiteit. “Als u een open dag houdt, zegt u dan ook: ‘kom bij ons want wij zijn een katholieke universiteit’?” Dat laatste was niet het geval aldus Wigboldus, die benadrukte dat de instelling breder werft.
Het feit dat slechts een beperkt deel van het studentenbestand zichzelf katholiek noemt is volgens collegevoorzitter Wigboldus een goede reden om niet al te streng in de leer te zijn. “Wij hebben waardering voor ieders levensbeschouwelijke overtuiging. Dat mag er zijn op onze universiteit. Op dat gebed is jaarlijks commentaar, en wordt gevraagd of dat nog wel thuishoort op de universiteit.” Desalniettemin is het nog altijd een gebruik. “Het onderscheidt ons.”
Opening Transgendercentrum geen optie voor de bisschoppen
Met het oog voor de katholieke grondslag wordt er wel degelijk stevig gediscussieerd, bijvoorbeeld over onder levensbeschouwelijke onderwerpen, zo verzekerde Hermans de rechtbank. Toen RadboudUMC een jaar geleden op verzoek van de minister van volksgezondheid de opening van een transgendercentrum overwoog, kwam de identiteit nog ter sprake. “Wij hebben forse discussie gevoerd binnen het bestuur, maar zijn tot de conclusie gekomen dat ook wij binnen onze doelstelling verantwoordelijkheid hebben om mensen die met die problemen zitten op te kunnen vangen.”
De Bisschoppen hebben echter aangegeven dat de opening van een transgendercentrum voor hen een onbespreekbare optie is. De vraag van de rechter aan de SKU was dan ook of deze optiek wel was meegewogen. “Het is meegewogen, en het is ook aan de orde geweest,” stelde Hermans die benadrukte dat barmhartigheid ook een belangrijke waarde is, “en doordrenkt van de katholieke achtergrond is ervoor gekozen het toch te doen.”
En het transgendercentrum bleek niet het enige onderwerp waar de bisschoppen over misnoegd waren. Ook kwesties rond palliatieve zorg, euthanasie en zwangerschap beëindiging hebben in het (recente) verleden kwaad bloed gezet. “Ik hoor de heer Hermans, de heer Wigboldus en mevrouw Laarhuis steeds spreken vanuit het verleden en de traditie,” concludeerde Hans Zuijdwijk die namens de bisschoppen sprak, “maar ook in deze tijd is er nog een katholieke kerk die bepaalde opvattingen heeft.”
“Is benoemen het middel om het doel te bereiken?”
“Begrijp ik goed dat de Bisschoppenconferentie vindt dat de SKU de katholieke identiteit niet genoeg uitdraagt?” wilde de rechter weten. Zuijdwijk: “Dat begrijpt u goed.” Ook wilde de rechter weten of de bisschoppen van inzicht waren dat zij door hun benoemingsbevoegdheid konden bewerkstelligen dat de universiteit en UMC alsnog of opnieuw uiting konden geven aan de katholieke identiteit. “Is dat het middel om dat doel te bereiken?”
Dat is volgens Zuijdwijk op zijn minst noodzakelijk, maar niet per se voldoende. “Als de bisschoppenconferentie het benoemingsrecht prijs zou geven dan heeft de rooms-katholieke kerk of de bisschoppenconferentie geen enkele invloed meer op die katholieke universiteiten. Het is niet wat de conferentie voor ogen staat.”
““Als de bisschoppenconferentie het benoemingsrecht prijs zou geven dan heeft de rooms-katholieke kerk of de bisschoppenconferentie geen enkele invloed meer op die katholieke universiteiten.””
Hans Zuijdwijk – woordvoerder Bisschoppenconferentie
De vraag die werd opgeworpen vanuit de kant van de bisschoppen was of de stichting het predicaat ‘katholiek’ nog wel verdient. Toen de SKU werd gevraagd hoeveel hij hecht aan dit predicaat antwoordde stichtingsvoorzitter Hermans enigszins bekoeld: “Stel dat het zover zou komen dat het katholieke predicaat wordt ingetrokken en wij het niet meer zouden kunnen voeren, dan moet dat maar zo zijn. Dan worden wij een bijzondere instelling op algemene grondslag, of desnoods een Rijksuniversiteit.”
“Hoe zit het bij die andere katholieke universiteit?”
Het is een publiek geheim dat de rooms-katholieke kerk zich al langer zorgen maakt over diens invloed op het katholieke onderwijs. De twee katholieke universiteiten zijn daarbij nog kleine zorgen vergeleken met het katholieke basis- en voortgezet onderwijs waar de rooms katholieke kerk, anders dan in het hoger onderwijs, ook (substantieel) financieel bijdraagt aan het onderwijs. Toch trachten de bisschoppen ook in het hoger onderwijs hun grip weer te herpakken, en ze hebben daarvoor de middelen.
In reactie op de vraag van de voorzitter van de rechtbank hoe de zaken ervoor staan op de enige andere katholieke universiteit – Universiteit Tilburg – reageerde Hermans ietwat cryptisch. “Toen de zaak bij ons begon op te spelen heb ik ook contact gehad met mijn collega Jan Hommen, de voorzitter van de stichting die toeziet op de Tilburg University. Wij hadden samen actie willen ondernemen.”
Alhoewel de beide stichtingsbesturen niet in dezelfde situatie verkeerden, waren er wel overeenkomsten volgens Hermans. “Maar Jan Hommen, die was op een gegeven moment verdwenen en toen kwam er een voorzitter die deze samenwerking verder niet zocht.” Volgens de bisschoppen was er sprake van frictie, “maar deze leidde niet tot problemen.”
Die lezing wordt door betrokkenen sterk in twijfel getrokken. Vorig jaar stelde oud-rector Emile Aarts (Tilburg University) in een interview op ScienceGuide dat het vertrek van Hommen ook het einde van zijn rectoraat betekende. De nieuwe streng-katholieke stichtingsvoorzitter Hugo Reumkens zou beter liggen bij Aartsbisschop Wim Eijk. Direct na aantreden benoemde Reumkens meer ‘rechtschapen katholieken’ in het stichtingsbestuur en nam de stichting afscheid van Aarts.
Emile Aarts: ‘Ik heb hier geprobeerd het gebed af te schaffen.’
In Nijmegen willen het stichtingsbestuur en de instellingen het duidelijk niet zo ver laten komen. In de kern was de vraag die voorlag in het Paleis van Justitie donderdag of er eigenlijk wel een grond was voor de rechter om hierop in te grijpen. Die leek er in eerste lezing niet te zijn. Want waar de advocaat van de SKU de bisschoppen verweet een “absolute interpretatie” te hebben van hun rechten in deze kwestie werd dit verwijt door de bisschoppen niet ontkend, maar juist omarmd.
“De Nederlandse Bisschoppenconferentie heeft het absolute recht om bestuurders te benoemen.” Tot 1961 bestond het hele stichtingsbestuur uit bisschoppen, bracht de advocaat in herinnering. Die hadden er destijds niet voor niets voor gezorgd dat voordrachten vanuit het bestuur niet-bindend zijn, zo stelde de advocaat van de bisschoppen. Het is bovendien ook de taak van bestuurders om aandacht te schenken aan de pastorale of godsdienstige aspecten. “Was de stichting onder canoniek recht Het canoniek recht is het kerkelijke recht dat door de Katholieke Kerk, de Anglicaanse Kerk en de orthodoxe kerken is vastgesteld en wordt toegepast door de kerkelijke rechtbanken. Het is gebaseerd op de Bijbel, de apostolische traditie, de geschriften van de kerkvaders en de bevindingen van kerkleraren. opgericht, dan zouden er nog strengere regels gelden.”
Aanvullend onderzoek niet nodig
Puur technisch gezien is de vraag van de SKU aan de Ondernemingskader om “onderzoek te gelasten naar het beleid en de gang van zaken van de Stichting en onmiddellijke voorzieningen te treffen.” Over het laten uitvoeren van aanvullend onderzoek leek de rechtbank in ieder geval nog niet overtuigd. “Wat moet er volgens de SKU nog onderzocht worden, gelet op wat wij allemaal al hebben liggen?”
De advocaat van de SKU gaf toe dat er niet heel veel meer te onderzoeken is. “Het is gewoon een kwestie van het afwegen van belangen. Ondertussen zouden wij graag zien dat er geen onomkeerbare beslissingen worden genomen door de bisschoppen.”
Wat dat laatste betreft wilde ook de voorzitter van de rechtbank graag helderheid van de bisschoppen. “Wij krijgen graag antwoord op de vraag of de Bisschoppenconferentie van plan is om tussen nu en de uitspraak uit eigen beweging een bestuurder te benoemen.” Na een korte schorsing waarin Zuijdwijk een belletje pleegde, konden de bisschoppen dit toezeggen. Binnen nu en zes weken doet de Ondernemingskamer uitspraak.
