Onderfinanciering wetenschap mag geen excuus zijn voor Chinese spionage

Minister Van Engelshoven wil de Confuciusinstituten in Limburg en Groningen niet sluiten zolang niet bewezen is dat er gespioneerd wordt door China. Ze zegt dat de veiligheidsdiensten hier volop op zitten maar dat zij van onderzoeksinstellingen ook niet kan verwachten dat zij hier altijd tegen kunnen optreden.

De Kamer wil juist dat de minister meer proactief handelt en bijvoorbeeld Chinese studenten en onderzoekers screent.  Met name als zij in aanraking komen met onderzoek dat gebruikt kan worden voor militaire doeleinden moet Nederland bijzonder voorzichtig zijn stellen verschillende Kamerleden.

Internationaal lopen de spanningen met China momenteel hoog op. Onlangs kondigde president Trump aan de visa van Chinese studenten die banden hebben met militaire academies in te willen trekken. Ook liggen de Britse en Australische overheden in de clinch met  het land nu zij visa aanbieden aan inwoners van Hong Kong die willen emigreren nu de Chinese Volkspartij in recordtempo een nieuwe ‘veiligheidswet’ heeft aangenomen.

We moeten niet naïef zijn

Bij het debat over wetenschapsbeleid was Bart Smals van de VVD die het onderwerp van Chinese spionage voor het eerst aansneed. Smals verving Dennis Wiersma die net vader is geworden. “Overal ter wereld wordt er onderzoek gedaan naar een vaccin voor het Coronavirus. De druk is immens. We moeten niet naïef omgaan met de waardevolle onderzoeken en resultaten die wij zelf hiermee boeken. Zo kwam onlangs in het nieuws dat er op Nederlands onderzoeksinstellingen sprake zou zijn van Chinese spionage. Welke stappen neemt de minister nu concreet om er voor te zorgen dat we digitaal robuust zijn als het gaat om het beschermen van de wetenschap online?”

Ook Harm Beertema van de PVV, die al langer wijst op de gevaren van Chinese spionage, vroeg aan de minister hoe het hier nu mee staat. “In november 2018 hebben wij schriftelijke vragen gesteld over het bericht dat het Chinese leger massaal onderzoekers stuurt naar Nederlandse universiteiten. Zeker de TU Delft lijkt erg geliefd te zijn onder Chinese studenten, die een carrière ambiëren in de top van de Communistische Partij China. Zo bleek ook uit Australisch onderzoek dat Chinese militaire dienst een grote groep studenten uitzendt naar Westerse universiteiten, waaronder de TU Delft.”

Universiteiten halen hun schouders op

Beertema verwijst naar een eerder jaarverslag van de AIVD dat ook al wees op het gevaar van Chinese spionage bij Nederlandse universiteiten. “De AIVD wijst in het jaarverslag over 2018 expliciet op Chinese spionage bij onderwijsinstellingen. Van alertheid van dit soort praktijken lijkt nauwelijks sprake. De supporters van internationalisering van universiteiten hebben altijd hun schouders opgehaald over de schaduwzijde van de instroom van studenten uit landen die kennisoverdracht zien als eenrichtingsverkeer.”

Volgens Beertema wordt het tijd dat Nederland net als andere westerse landen overgaat tot actie. “Ondertussen beginnen er steeds meer landen wakker te worden over die toch wel ongewenste Chinese invloed. Met name de Confuciusinstituten zijn een doorn in het oog. De laatste zes jaar hebben bijna 30 universiteiten in de VS deze tak van de Chinese overheid gesloten, want dat is het toch eigenlijk. Mijn vraag aan de minister is om te onderzoeken of de aanwezigheid hier van een dependance van een dictatoriale staat nog langer gewenst is?”

Screening kun je niet overlaten aan instellingen

Volgens Beertema zijn Chinese studenten veel te lucratief voor universiteiten en maakt dit hen blind voor de keerzijden. “Van een level-playingfield is hier nauwelijks sprake. Chinese studenten zijn bijzonder lucratief voor de Nederlandse universiteiten. Dan is het ook niet zo verwonderlijk dat er maar weinig oog lijkt te zijn onder Nederlandse academici voor de nadelen voor deze zogenaamde samenwerking.”

Daarom komt de PVV met het voorstel om Chinese studenten en onderzoekers te weren van bepaalde studies. “Wij pleiten er dan ook voor om geen enkele Chinese student toe te laten voor studies die raken aan Dual-use Technologies. We hebben die oproep al eerder gedaan voor studenten uit Iran, maar het wordt ook tijd wat ons betreft het gevaar afkomstig uit China op waarde wordt geschat.” Onder dual-use technologies worden technologieën verstaan die zowel civiel als militair ingezet kunnen worden.

Dit moet volgens de PVV ook gedaan worden omdat universiteiten deze Chinese onderzoekers en studenten zelf helemaal niet kan screenen. “Universiteiten hebben niet de capaciteit om hier kordaat tegen op te treden. Dat mogen we ook helemaal niet verwachten van die instellingen. Ze hebben de menskracht en technologie niet. Dat is echt een taak voor onze diensten.”

Universiteiten kunnen hier niet tegen optreden

CDA-Kamerlid Harry van der Molen heeft met zijn collega Van Helvert in het verleden al  veel Kamervragen heeft gesteld over Chinese beïnvloeding en spionage door studenten. Ook voor hem is de maat vol en ook hij drong aan op actie van de kant van de minister. “Gaan wij in Nederland niet al te makkelijk om met de kennis die wij hier op onze universiteiten met wetenschappers ontwikkelen? Met name in relatie tot China. Ik heb herhaaldelijk met collega’s vragen gesteld over de Confuciusinstituten, en de minister zegt dan: ‘ik heb geen aanwijzing dat hier dingen fout gaan.’”

Van der Molen wees daarbij naar België, waar een directeur van een Confuciusinstituut onlangs een inreisverbod kreeg. Deze Chinese hoogleraar heeft overigens een rechtszaak aangespannen tegen de overheid en deze onlangs gewonnen. “Toch als we naar België kijken zien we dat daar de directeur van het Confuciusinstituut het land niet meer in mag, omdat hij daar gespioneerd heeft. Ik begrijp ook wel dat we niet zonder bewijs kunnen acteren, dat begrijp ik heel erg goed.”

China probeert heimelijk te beïnvloeden

Net als de PVV heeft het CDA daarom ook vraagtekens bij Confuciusinstituten in Nederland. “Ik begrijp dat er banden zijn bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Maastricht en Confuciusinstituten. Een instelling die herhaaldelijk ter discussie wordt gesteld, omdat zij heimelijk proberen te beïnvloeden, bijvoorbeeld door onderwijspakketten aan te bieden en door de mensenrechtensituatie buiten de orde te plaatsen. Dit zijn instellingen die wij in Nederland niet kunnen gebruiken. Het klinkt misschien heel hard, maar wij moeten hier niet meer naïef in zijn.”

Volgens Van der Molen heeft het Leiden Asian Centre er eerder al op gewezen dat Chinese studenten hier ook niet vrij zijn van Chinese politieke invloed. “Als je hier als Chinees naar toekomt ben je verplicht om je bij een Chinese studentenorganisatie aan te sluiten en verplicht te rapporteren bij de ambassade. Als dat niet fout is, dan is er weinig fout. Ik roep de minister op om niet te wijzen naar de instellingen alleen. Het is aan deze minister om de kaders te stellen. Wij moeten veel scherper optreden. Dit wordt al gedaan bij landen als Iran en Noord-Korea, waarom zit China daar langzamerhand niet bij?”

China betaalt nu veel Nederlandse onderzoek

Jan Paternotte van D66 vindt dat het CDA hier ook boter bij de vis moet doen. Wil de Nederlandse wetenschap minder afhankelijk zijn van China dan moet Nederland ook zelf meer investeren. “Ik hoor van meerdere onderzoekers dat zij zeggen: ik krijg Chinese Phd’s die naar Nederland worden gestuurd, waarvan alle kosten worden betaald en het scholarship is riant vormgegeven. Dat maakt het voor mij mogelijk, zonder dat ik waar dan ook aan gebonden ben mijn onderzoek te doen.”

Er wordt in Nederland dus vrij en ongebonden onderzoek gedaan, dat wordt gefinancierd vanuit China, is de stelling van Paternotte. “Als wij hier paal en perk aan willen stellen dan moeten we natuurlijk ook met elkaar constateren dat wij zelfs in deze crisistijd tegen elkaar zeggen: Er is meer geld nodig voor de wetenschap. Gaat het CDA ook die boodschap in recessietijd verkondigen?”

Volgens Paternotte moet Nederland zelf investeren in wetenschap om te voorkomen dat het te afhankelijk wordt van China. “We moeten niet zeggen: we houden ze helemaal buiten de deur en we hopen maar dat wij in Europa toch nog een beetje wetenschap van fatsoenlijk niveau houden. Dat zou betekenen dat er minder geld uit China zal komen, want wij stellen eisen aan bijvoorbeeld grondrechten. Wij zouden dan moeten zeggen: dit vinden wij zo belangrijk, dat wij net als China meer gaan investeren in de wetenschap.”

Universiteiten hebben zelf ook een verantwoordelijkheid

“Ik denk dat de heer Paternotte hier twee discussies door elkaar wil halen,” reageerde Van der Molen. “Die studenten komen hier met rijkgevulde beurzen naar Nederland. Ik snap dat daar een pluspunt zit. Dat is een afweging van belangen die D66 anders maakt dan het CDA, want er zijn wat grotere belangen in dit spel. Dan gaat het bijvoorbeeld over de vraag of wij niet indirect kennis via Chinese onderzoekers terecht laten komen in China die ook militair toegepast kan worden.”

Van der Molen vindt dat hier ook een verantwoordelijkheid ligt voor instellingen zelf. “Ik vind dat een land dan ook van universiteiten zelf mag vragen om een duid in het zakje te doen om veel strakker te screenen bij opleidingen met dat risico. We moeten wel af van de naïviteit dat zij hier alleen maar met goede bedoelingen zijn.”

We hebben China nodig 

In haar beantwoording wees de minister op het feit dat wetenschappelijke samenwerking met China wel belangrijk is voor Nederland. “Het niveau van kennis en innovatie in China is groot. Dat maakt het ook voor veel van onze wetenschappers relevant om samen te werken. Zeer binnenkort ga ik in gesprek met de kennisinstellingen om hun te doordringen van al de risico’s. Tegelijkertijd realiseer ik mij ook, net als Beertema, dat je dit niet op het bord van kennisinstellingen kan leggen. Je kunt hun niet verantwoordelijk maken voor Nationale Veiligheid. Maar we hebben ze wel nodig.”

Omdat het hier gaat om een kwestie over Nationale veiligheid kon de minister niet heel gedetailleerd ingaan op vragen vanuit de Kamer hoe de waarborgen zijn geregeld. “Wij werken nauw samen met onze eigen veiligheidsdiensten om te komen tot een uitgebreidere kennisregeling. Om een precies traject te hebben om wie gaat het dan? Welke postdocs, promovendi en masterstudenten. Bij welke instellingen en hoe spreken wij met elkaar een werkbaar proces af? Hier mogen we niet naïef zijn.”

Aangezien deze zorgen vanuit de Kamer niet van vandaag of gisteren zijn wil het CDA toch weten wanneer er concreet stappen worden. “Wanneer gaan wij het resultaat zien? Wij hebben hier al eerder over gediscussieerd en dan wordt er steeds gezegd: wij zijn met elkaar in gesprek. Bij het CDA ontstaat er wel wat ongeduld dat we het probleem zien, maar we nog niet kunnen zeggen wanneer er precies een afspraak ligt, waarmee gewerkt kan worden.”

Wij kunnen niet discrimineren op nationaliteit

De minister had begrip voor het ongeduld maar moest er ook wel bij aantekenen dat het geen makkelijke opgave is want het wordt al snel discriminatie. “Ik snap het ongeduld. Dat is het ingewikkelde bij dit soort gevallen dat er mee gebeurd dan zichtbaar is. Maar wij kunnen natuurlijk niet discrimineren op nationaliteit. Je moet echt heel gericht zijn waar zitten de risico’s over wat soort technologieën gaat het? Niet omdat je een bepaald paspoort hebt. Het gaat erover of je een risico vormt?”

Van Engelshoven ging ook nog nader in op de vragen over de Confuciusinstituten. Het is aan instellingen zelf om te bepalen of zij hiermee willen samenwerken. “Onze kennisinstellingen – en dat is een groot goed  – zijn vrij om samen te werken met wie zij willen. Zij moeten een afweging maken over wat de waarde is van deze samenwerking en wat de mogelijke risico’s zijn.” Wij kijken dan ook wel mee over wat de risico’s zijn van met samenwerking met China. Wij hebben ook wel eerder casussen gehad met samenwerking met universiteiten waarvan wij dachten: toch maar goed dat dat niet door is gegaan.”

Ik zal het niet laten om te acteren

De minister zegde de Kamer wel toe, dat als het niet veilig is de instituten wel worden gesloten. “Er loopt op allerlei fronten ook onderzoek naar die samenwerking. Mochten wij signalen krijgen dat de aanwezigheid van die samenwerking uit veiligheidsoogpunt onwenselijk is, dan zal ik het niet laten om daarop te acteren. Dan moeten we wel stevige grond voor hebben.”

Harm Beertema vond dit antwoord van de minister toch nog wat pover en verwees daarbij naar de Internationale pers die veelvuldig gepubliceerd hebben over Confuciusinstituten hebben gepubliceerd en hij verwees naar Zweden. “Die hebben inmiddels ook instituten gesloten. De Confuciusinstituten in Nederland hebben geen andere bestaansbasis dan in Zweden of in de VS.”

Wederom moest de minister hier een beetje omslachtig reageren omwille van de staatsveiligheid. “Omdat iets heel erg aandacht krijgt in de media is dat niet een rechtsgrond op zich. Waar u niet aan moet twijfelen dat wij hier echt bovenop zitten en zeer alert zijn. Maar we moeten wel goed rechtstatelijk optreden. Kennelijk vindt u het resultaat nog niet bevredigend, maar de signalen van u en anderen worden echt heel serieus genomen.”

Het CDA diende ook een motie in om studenten voor bepaalde risicovolle studies te screenen. Iets dat nu ook al gebeurt bij studenten uit Iran en Noord-Korea. De minister was hier weinig enthousiast over. “Het screenen van studenten en onderzoekers is een hele verregaande maatregel. weigeren van personen kun je namelijk ook niet doen alleen op basis van nationaliteit. Daar moet je dan ook een juridische grond voor hebben. Het moet ook proportioneel zijn.”

Geen enkele partij leek gevoelig voor deze argumenten van de minister, de motie van het CDA werd met algemene stemmen aangenomen.