Goede ventilatie tegen corona ook essentieel op hoger onderwijs

De winter komt eraan, het wordt kouder buiten en de ramen gaan weer dicht. Het gevolg: niet of nauwelijks ventilatie. En dat terwijl in klaslokalen op hogescholen en universiteiten meerdere studenten in één ruimte zitten. Zelfs met het in acht nemen van de 1,5 meter afstand, blijft er een risico om het coronavirus te verspreiden als de ruimte niet goed geventileerd is.

In het primair en voortgezet onderwijs is al sinds 2015 ruim aandacht voor een goede ventilatie door het Programma van Eisen Frisse Scholen. Waarom bleef het hoger onderwijs achter? “Volgens mij was er de aanname dat die studenten één uur of twee uur in zo’n klaslokaal zitten en dan weer naar een ander lokaal gaan”, zegt Henk Brink, docent-onderzoeker bij het lectoraat Facility Management Hanzehogeschool Groningen en promovendus bij de Technische Universiteit Eindhoven, die onlangs een literatuurstudie deed naar de luchtkwaliteit in het hoger onderwijs. Het onderzoek is gepubliceerd door Henk Brink, Marcel Loomans, Mark Mobach en Helianthe Kort en te vinden op https://doi.org/10.1111/ina.12745 “De hoeveelheid tijd die doorgebracht wordt in lokalen is in verhouding tot de kinderen van het basisonderwijs ook een stuk beperkter.”

Maar ook in het hoger onderwijs kan de luchtkwaliteit snel te slecht worden, blijkt uit het praktijkonderzoek van Brink. “Het verraste mij hoe snel de luchtkwaliteit onderuitgaat. Zelfs als een klaslokaal maar voor 50 procent bezet is, bevindt de hoeveelheid CO₂ zich binnen een kwartier zonder ventilatie al boven de norm van het bouwbesluit.” In dat bouwbesluit staan alle eisen waaraan een bouwwerk moet voldoen om veilig te zijn. Dit betreft elk bouwwerk, van bruggen en tunnels tot kantoorpanden en scholen, en gaat onder andere in op brandveiligheid, asbest en ventilatie. Schoolgebouwen die voor 2012 zijn gebouwd, moeten voldoen aan eerdere versies van het bouwbesluit. In bijvoorbeeld het bouwbesluit van 2003 waren de eisen voor ventilatie duidelijk lager dan in 2012. Het bouwbesluit is te vinden op https://rijksoverheid.bouwbesluit.com/Inhoud/docs/wet/bb2012

Cognitieve vaardigheiden lijden onder hoge concentratie CO₂

De concentratie CO₂, wat als maatstaaf voor de algehele luchtkwaliteit geldt, heeft niet alleen invloed op ons comfort en onze gezondheid, maar ook op onze prestaties. De concentratie wordt gemeten in parts per million (ppm): hoe hoger de ppm CO₂, hoe slechter de kwaliteit van de lucht. Uit een onderzoek onder studenten in Saoedi-Arabië bleek bijvoorbeeld dat bij een CO₂-stijging van 600 ppm naar 1800 ppm en een stijging in temperatuur van respectievelijk 20 naar 23 graden Celsius, hun cognitieve vaardigheden met 23 procent daalden. Hoewel de temperatuur binnen de eisen van het bouwbesluit valt, is dat voor de concentratie CO₂ niet het geval. Voor bestaande bouw ligt de grens op 1000 ppm CO₂. Zie https://rijksoverheid.bouwbesluit.com/Inhoud/docs/wet/mrtoe2012/artikelsgewijs/hfd3/art3-5 Deze concentratie heeft echter nog steeds invloed op de leerprestaties: bij 1000 ppm CO₂, zijn de cognitieve vaardigheden 12 procent lager dan bij 600 ppm.

“CO₂ zelf als verontreiniging is nog wel een discussiepunt”, zegt Marcel Loomans, universitair docent Building Performance. “Het is voor ons vaak een proxy voor de ventilatie en de luchtkwaliteit in het algemeen. Van heel veel materialen weten we niet wat er aan chemische componenten aan de lucht wordt afgegeven. Dit alles vang je samen in de CO₂-concentratie. En als die hoog is, veronderstel je dat die andere concentraties ook hoog zijn.” Er zijn verschillende studies gedaan naar de invloed van CO₂, bijvoorbeeld door pure CO₂ toe te voegen aan een ruimte. Hier zijn echter nog geen eenduidige conclusies over te trekken.

“Het vervelende is dat mensen eigenlijk helemaal niet door hebben dat ze in een verontreinigde lucht komen op het moment dat dit geleidelijk aan gebeurt”, zegt Brink. “We zijn nu bezig om te kijken of docenten handreikingen kunnen krijgen om te zien dat studenten in een slechte luchtkwaliteit zitten. Bijvoorbeeld dat studenten te veel afgeleid zijn, of niet meer aandachtig de les volgen.” “We adapteren heel snel”, vervolgt Loomans. “Als we binnenkomen dan ruiken we het, maar als we daar een tijdje zitten, dan merken we het niet meer.”

Langeafstandsbesmettingen van corona voorkomen

De urgentie van een goede ventilatie heeft een flinke zet gekregen door het coronavirus. Hoewel het RIVM duidelijk zegt dat het bekend is dat goede ventilatie helpt bij het voorkomen van de verspreiding van luchtweginfecties, waaronder COVID-19 valt, zeggen ze ook dat het nog onbekend is in welke mate dit geldt voor COVID-19. Het RIVM adviseert om minimaal te voldoen aan de eisen van het bouwbesluit, en zegt dat er geen aanvullende adviezen nodig zijn voor de ventilatie vanwege het coronavirus. Zie https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/ventilatie

Loomans vertelt dat goede ventilatie vooral van belang is om langeafstandsbesmettingen te voorkomen. De virusdeeltjes die een besmet persoon bij zich draagt, komen in de lucht terecht als diegene uitademt of hoest. De meeste deeltjes verspreiden niet ver, waardoor anderhalve meter afstand genoeg is. “En door voldoende ventilatie wil je eigenlijk bereiken dat de concentratie virusdeeltjes daarbuiten laag blijft, waardoor het lang duurt voordat je een dosis binnen krijgt waarvan je ziek wordt”, zegt Loomans.

“Klaslokalen zijn in die zin heel lastige ruimtes, omdat je met vrij veel mensen in een heel beperkte ruimte zit”, vervolgt hij. “Je moet daar best veel lucht inbrengen om goed te ventileren, en je wilt dat op een tochtvrije manier doen.” Tot nu toe lijkt het goed te gaan: er zijn geen grote brandhaarden bekend vanuit hogescholen of universiteiten. De vele besmettingen onder studenten komen voornamelijk van huisfeestjes en andere activiteiten buiten de universiteit, zoals in Groningen afgelopen september. Zie https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/in-groningen-feesten-studenten-er-als-vanouds-op-los-dit-heb-ik-echt-gemist~b559be1e/

Op de Hanzehogeschool Groningen, waar Brink als docent-onderzoeker werkt, wordt weer fysiek lesgegeven met de inachtneming van de anderhalve meter afstand. “Er valt regelmatig een student uit omdat die besmet is met het coronavirus”, zegt hij. “Maar voor zover ik weet, heeft er geen besmetting plaatsgevonden in de klaslokalen door zo’n student.”

Nu de ramen open, later een goed ventilatiesysteem

“Doordat COVID-19 een rol speelt zie je nu ineens dat de ramen open moeten”, zegt Brink. “Studenten zitten met jassen aan in de klas, omdat die ramen nou eenmaal open moeten blijven. Nu zijn we ineens kritisch, maar eigenlijk hadden we deze situatie nooit mogen accepteren.” Op de korte termijn is het helaas niet haalbaar om alle ventilatiesystemen te vervangen of te verbeteren, dus komende winter moeten de ramen open wanneer blijkt dat de mogelijk aanwezige ventilatiesystemen ontoereikend zijn.

Voor de lange termijn zal de investering in een ventilatiesysteem wel degelijk lonen. “Er moet geïnvesteerd worden in betere binnenmilieucondities, in het bijzonder in die luchtkwaliteit”, zegt Brink. “Qua techniek ligt daar geen belemmering. De vraag is vooral of dat gerealiseerd kan worden in de bestaande huisvesting. Daarnaast gaan hiermee forse kosten gepaard.”

Loomans benadrukt dat bedrijven een goed ventilatiesysteem niet als een kostenpost moeten zien, maar echt als een investering. Door een goede ventilatie is het werkklimaat beter, met een hogere productiviteit van werknemers als gevolg. Dit scheelt een bedrijf uiteindelijk kosten. “Stel, je hebt wat ziektedagen minder in een kantoorsituatie,” zegt hij, “dan is er gewoon meer productiviteit en omzet. Dat levert meer op, en heel snel ook.”

Comfort, gezondheid en leerprestaties kennen vele zijden in het binnenmilieu

Naast de luchtkwaliteit zijn er nog veel andere factoren in het binnenklimaat die invloed hebben op de productiviteit. Recent publiceerden Brink en Loomans een samenvattend artikel over al het onderzoek met betrekking tot de invloed van het binnenmilieu van hogescholen en universiteiten op de leerprestaties van studenten. Naast luchtkwaliteit kwamen onder andere de invloed van licht en geluid aan bod. Zie https://doi.org/10.1111/ina.12745

“Met ons onderzoek proberen we, naast comfort en gezondheid, ook de leerprestatie te koppelen aan het binnenmilieu,” vervolgt Brink. Op dit moment is hij nog druk bezig met een experimenteel vervolgonderzoek om hieraan meer stevige conclusies te hangen. “Mocht het binnenmilieu inderdaad van invloed zijn op de leerprestaties, dan is er een extra gevoel van noodzaak toegevoegd. Mogelijk stimuleert dit hoger onderwijsinstellingen om een goed binnenmilieu op een zo kort mogelijke termijn te realiseren.”

“Door de leerprestaties toe te voegen aan comfort en gezondheid, stapelen we de redenen om beter naar het belang van het binnenmilieu te kijken”, zegt Loomans. “De hoop is dat we de urgentie van een goed binnenmilieu, die we nu zien door de coronacrisis, volgend jaar en daarna ook nog blijven zien.”