Leer studenten zélf nadenken over professionele identiteit
In een recente publicatie gaan de onderzoekers op zoek naar de mate waarin studenten reflecteren op hun professionele identiteit. Het artikel begint namelijk met de herinnering aan een van de hoofddoelen van hoger onderwijs: studenten in staat stellen om professionals met een professionele identiteit (PI) te worden. Ook wordt, op basis van eerder onderzoek, gesteld dat reflectie bij studenten een belangrijke rol speelt in het ontwikkelen van een professionele identiteit.
Wat moet een student met een professionele identiteit?
Het kan vreemd lijken om te spreken over een professionele identiteit bij studenten, die juist nog niet als professional aan het werk zijn. Professionele identiteitsvorming begint echter al voordat studenten hun opleiding kiezen, zegt Monique Engelbertink, onderzoeksdocent bij Saxion en promovenda bij Universiteit Twente, in gesprek met ScienceGuide.
“Een toekomstig student heeft vaak al een bepaald beeld van wat een social worker of een docent is en hoe die zich gedraagt. Zo’n student denkt dan bijvoorbeeld: ‘in de toekomst zie ik mezelf wel social worker zijn’. Dus voordat de studenten bij ons op de opleiding komen, hebben ze al overtuigingen over of ervaringen met het beroep waarvoor ze worden opgeleid. Een opleiding moet daarmee dus rekening houden en dit uitvragen.”
Wel weet ze, uit een ander deel van haar promotieonderzoek, dat tweedejaars studenten Social Work zich meestal nog niet echt identificeren met het beroep social worker. “De professionele identiteit gaat waarschijnlijk pas echt leven in het derde jaar, als ze een langdurige stage doen. De verbinding met de beroepsgroep begint dus vaak al vóór de opleiding, maar ontwikkelt zich vooral tijdens de opleiding.”
Een identiteit met niet meer dan vijf poten
De basis van het gepubliceerde onderzoek is tweeledig. Ten eerste wordt gesteld dat reflectie een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van een professionele identiteit. Ten tweede gebruiken de onderzoekers een model van professionele identiteit dat vijf componenten onderscheidt: zelfbeeld, zelfvertrouwen, perceptie van taken, werkmotivatie, en toekomstperspectief.
De onderzoekers bekijken in welke mate studenten, tijdens verscheidene reflectieopdrachten, reflecteren op die vijf PI-componenten. Aangezien er ook onderzoekers van de Universiteit van Girona bij betrokken zijn, bestaat de groep respondenten uit willekeurig geselecteerde tweede- en vierdejaars studenten van verschillende opleidingen in Nederland en Spanje.
“Het leuke van dit onderzoek,” zegt Engelbertink, “is dat de vijf aspecten van een professionele identiteit terugkomen in reflecties bij álle vijf verschillende opleidingen. Daarin is ook geen verschil tussen Spaanse en Nederlandse studenten. Ik heb zelfs nog gezocht naar een zesde aspect, maar dat is gewoon niet te vinden.”
Roeien met een onvolgroeide riem
De mate waarin de studenten reflecteren op vijf aspecten van een professionele identiteit, verschilt echter. De eerste onderzoeksvraag betreft de manier waarop de niveaus van reflectie op de PI-componenten te onderscheiden zijn. In antwoord daarop onderscheiden de onderzoekers vier niveaus van reflectie, oplopend van het louter benoemen van een PI-component tot een kritische reflectie erop.
Wat is een acceptabel reflectieniveau voor studenten? “In hun tweede opleidingsjaar blijken studenten gemiddeld op het derde reflectieniveau te zitten. Van de 100 studenten zaten er maar 9 op het hoogste reflectieniveau”, somt Engelbertink op. Ze geeft aan dat er wordt gestreefd naar dat kritische reflectieniveau, maar dat ze dat niet van studenten kunnen eisen.
“Het deel van het brein dat te maken heeft met het reflectievermogen, groeit namelijk door tot je vierentwintigste. Wij hebben echter vierdejaars studenten die 20 of 21 zijn.” Het is echter wel belangrijk studenten te stimuleren om het kritische reflectieniveau te bereiken, want dat komt het brein weer ten goede.
Een tekort aan reflectieonderwijs in het ho
Terug naar het onderzoek. Op de PI-componenten ‘zelfbeeld’, ‘zelfvertrouwen’ en ‘perceptie van taken’ reflecteren de studenten gemiddeld op het derde reflectieniveau – wel reflectie dus, maar geen kritische reflectie. De twee overgebleven PI-componenten, ‘werkmotivatie’ en ‘toekomstperspectief’, moeten het met reflectie op het tweede reflectieniveau doen.
Houdt het lagere niveau van de reflectie op ‘toekomstperspectief’ verband met het feit dat studenten nu eenmaal nog niet aan het werk zijn? Deels, vermoedt Engelbertink. Ze ziet hier echter ook een tekortschieten van het hoger onderwijs.
“We moeten studenten meer aanleren om hun eigenheid en hun visie mee te nemen in de reflectie op hun huidige of toekomstige professionele omgeving. We zijn nu te veel bezig met het conformeren aan het bestaande beeld van bijvoorbeeld een social worker. Hoe vindt de student zélf dat zij of hij als social worker zou moeten zijn? Want elke student neemt haar of zijn eigenheid mee. We moeten studenten laten beseffen dat zij mede de beroepsgroep ‘maken’, en dat ze daar invloed op hebben.”
De weg naar een betere reflectie op professionele identiteit ligt in reflectieonderwijs, stellen de onderzoekers gezamenlijk. Persoonlijk betreurt Engelbertink dat de meeste opleidingen geen onderscheid maken in de reflectieniveaus van studenten, en dat ze studenten hierin vier jaar lang te weinig begeleiden. “Juist door het integreren en toetsen van die reflectieniveaus in alle studiejaren, ontdek je wat studenten nodig hebben om het hoogste reflectieniveau te halen.”
