Er is geen man die zelf symbolisch opstapt

Nieuws | door Frans van Heest
9 december 2020 | Pak discriminatie op universiteiten vooraf aan, niet achteraf met quota en mannenstops om de statistiekjes te helpen. Dit is heel kwetsend voor andere groepen die ook nooit hebben meegedaan, zo luidt de boodschap aan de Kamer tijdens een rondetafelgesprek over discriminatie.
Black Lives Matter demonstratie, Amsterdam, Foto: Karen Eliot

De Tweede Kamer ging onlangs met experts in gesprek over discriminatie in de samenleving. Een deel van dit gesprek ging over discriminatie in het hoger onderwijs en de wetenschap. Tijdens de rondetafel werd ook duidelijk dat er eigenlijk weinig onderzoek is gedaan naar oplossingen voor discriminatie. Zo zei Lieselotte Blommaert, onderzoeker van de Radboud Universiteit: We hebben al veertig jaar onderzoek achter de rug over de vraag of er wordt gediscrimineerd. Dat weten we nu wel. Waar we nog te weinig onderzoek naar hebben gedaan is waarom, welke mechanismes en wat kunnen we ertegen doen? Die antwoorden hebben we gewoon nog heel hard nodig.” 

Onze premier heeft nu erkend dat er sprake is van systemisch racisme  

De bijeenkomst in de Kamer had ook een wrange en actuele bijsmaak. Mitchell Esajas van The Black Archives, een organisatie voor kennisopbouw over de geschiedenis van zwarte mensen, kreeg tijdens zijn inbreng in de Kamer foto’s doorgestuurd van racistische bekladdingen van het gebouw van The Black Archives. Toch ging hij onvermoeibaar door met zijn inbreng. Esajas zei dat discriminatie ook voorkomt op universiteiten. We hebben de afgelopen maanden gezien hoe diep verankerd dit probleem is, zelfs onze premier heeft nu erkend dat er sprake is van systemisch racisme. Vrijwel dagelijks zien we concrete voorbeelden. Deze week nog een rapport dat op universiteiten het aantal meldingen van discriminatie is verdubbeld.” 

Makkelijke oplossingen om discriminatie aan te pakken zijn er volgens Esajas niet, en je moet ook oog hebben voor de verschillende vormen van uitsluiting. “Racisme treft heel veel verschillende mensen, maar het is voor ons van belang om de aard ervan te begrijpen en erkennen als je de problemen wilt oplossen. Wij vinden het bijvoorbeeld belangrijk dat antizwart racisme als aparte discriminatiegrond wordt erkend, naast andere vormen van racisme zoals islamofobie, antisemitisme en anti-Aziatisch racisme.” 

Lobbykracht van verschillende organisaties 

Ook sociaal-geograaf Josse de Voogd was uitgenodigd. Hij stond uitgebreid stil bij discriminatie in het hoger onderwijs en de academische wereld, en gaf aan dat hij het niet altijd eens is met de oplossingen die worden bedacht. “Wat mij betreft is de invalshoek van het debat en het beleid rondom diversiteit en afspiegeling vrij eenzijdig. Ik heb vooral ervaring met universiteiten, maar je ziet op heel veel plekken dat ditzelfde beeld zich aan het herhalen is, dat het heel erg vaak over gender gaat. Dit heeft natuurlijk alles te maken met lobbykracht van verschillende organisaties. Het gaat in mindere mate over etniciteit, en andere vormen van diversiteit en achterstanden komen eigenlijk nauwelijks meer aan bod. 

Een voorbeeld hiervan is volgens De Voogd het pleidooi van de UvA over afspiegeling van de stad. “Op de Universiteit van Amsterdam werd gezegd dat de studentenpopulatie te wit was, maar dat was puur op basis van een vergelijking met de stad80% van de Nederlanders woont echter niet in een universiteitsstad. De Universiteit van Amsterdam heeft laatst het onderzoek opnieuw gedaan, en heeft nu wel rekening gehouden met die regionale factoren. Zij komen nu ook tot de conclusie waarom ik een paar jaar geleden verketterd werd.” 

De hokjes van de starre privilegeleer 

De Voogd, die zelf ook werkzaam is geweest als onderzoeker op de UvA, heeft zelf ontdekt dat de wetenschap in brede zin niet zo op zijn onderzoek zit te wachten. “Er heerst ook wel een beetje een angstcultuur op universiteiten, moet ik helaas zeggen, waarbij je persoonlijke ervaringen onder het tapijt moet schuiven. Je onderzoek moet uit beeld gehouden worden, omdat het niet goed past in de hokjes van de starre privilegeleer. Dan vraag ik mij soms af: gaat het echt nog over ongelijkheid, waarbij allerlei achtergestelde groepen samen knokken voor een gelijker Nederland?  

Of is het soms ook iets wat meer gaat over het hooghouden van een bepaalde ideologie, die vooral bij de wat kansrijkere groepen in de samenleving speelt? Op die manier worden groepen met verschillende achterstanden tegen elkaar uitgespeeld”, zo zei de Voogd tegen de Kamerleden. 

De ene achterstand wordt ingeruild voor de andere 

Een pregnant voorbeeld hiervan is de mannenstop bij de TU Eindhoven, die is ingesteld om meer vrouwen aan te nemen in de wetenschap. “Deze starre benadering leidt er ook toe, dat het oplossen van de ene achterstand plaatsvindt ten nadele van de andere, zoals bij de mannenstop bij de Technische Universiteit Eindhoven. De eerste mensen die daar de klappen van opvangen zijn ook mensen met een gezicht, mannen die met een andere achterstand kampen. Die zullen als eerste afvallen als je alleen maar iets aan gender doet, maar niet aan de rest. 

Volgens de sociaalgeograaf is het teleurstellend dat de bestuurders die dergelijke stops invoeren, daar zelf niet een conclusie aan verbinden. Het zijn notabene mannen zelf die toegeven dat ze jarenlang seksistisch gehandeld hebben en vrouwen hebben uitgesloten. Zij willen op de valreep voor hun pensioen mooie sier maken met een mannenstop. Maar dan wentel je het op anderen af. Er is dan ook geen man die zelf symbolisch opstapt. 

Als er mensen worden buitengeslotenmoet je dat volgens De Voogd al vroeg in iemands leven oplossen. “Niet dat gerepareer achteraf, dat is zo kwetsend voor de groep die ook nooit heeft meegedaan en dan het veld moet ruimen om de statistiekjes op orde te brengen. Dit vind ik zo principieel.” 

Universiteiten trekken zich niets aan van de Kamer 

Harry van der Molen van het CDA zei tijdens de hoorzitting dat hij nu iets soortgelijks ziet rondom de recente discussie over het actieplan diversiteit, dat vorige week door de Kamer grotendeels is teruggedraaidEr is nu een discussie in de Kamer over welke maatregelen we wel of niet willen toepassen op het gebied van diversiteit. De Kamer doet een uitspraak; de universiteit reageren vervolgens met: wij gaan toch doen wat wij van plan waren. Daar hebben zij alle vrijheid toe. Maar hebben universiteiten niet een bepaalde afslag genomen – ook als de cijfers iets anders zeggen – waarbij ze niet meer terug willen? Is dat niet het taboe bij universiteiten? 

Maar ook de internationalisering van universiteiten zorgt voor een eenzijdige blik op diversiteit, zei de Voogd in reactie op het CDA. “Internationalisering is een heel grote factor in dit hele verhaal. Er komt steeds meer Angelsaksisch personeel op een universiteit, en zodra dat gebeurt, veranderen de sfeer en de debatten op een afdeling. Aahet eind van het jaar dat ik er gewerkt heb, was het een andere universiteit dan aan het begin van het jaar. Dat gaat heel snel, en daar maak ik me zorgen over. Ik vind het thema van discriminatie superbelangrijk, maar de invalshoek op een universiteit is soms wel eenzijdig en intolerant, en soms meer een cultuurtje van de winnaars dan een plaats met hart voor de achterstanden.” 

Veel aanbod van opleidingen met lage kansen op de arbeidsmarkt 

Zohair El Yassini van de VVD zei tijden de hoorzitting dat hij zich zorgen maakt over bepaalde opleidingskeuzes van studenten met een migratieachtergrond. “Ik ben woordvoerder MBO geweest, en heb gezien dat bepaalde opleidingen zeer populair zijn bij jongeren met een bepaalde afkomst. Terwijl dat studies zijn die vaak een wat lager arbeidsmarktperspectief hebben. Een goed voorbeeld is administratief medewerker, waarvan het perspectief vanwege digitalisering steeds kleiner en kleiner wordt. 

Dat zien we ook in het hoger onderwijs, als het gaat om bedrijfseconomie. Dat zijn ook steeds meer functies die door digitalisering verdwijnenHoe komt het dat de opwaartse mobiliteit in deze groepen nog onvoldoende naar boven komt? Is dat niet omdat vanuit het onderwijs opleidingen worden aangeboden met een veel te laag arbeidsmarktperspectief?  

De Voogd zei dat dit ook anders kan worden uitgelegd, zeker op de universiteit. “Juist door studenten uit kwetsbare posities wordt gekozen voor opleidingen die relatief succesvol zijn qua carrière. Vandaar dat bij tandheelkunde en rechten het percentage studenten met een diverse achtergrond heel hoog is. Dat percentage is juist heel erg laag bij de studies waar men zich zo druk maakt om diversiteit, zoals antropologie, sociologie en politicologie. Dat zijn heel witte studies, die opleiden voor kwetsbare sectoren die niet heel veel status opleveren. Bij een dergelijke studie is het erg fijn als je ouders een soort buffer zijn. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK