Gooi die tent dicht en marcheer naar Den Haag
In een debat naar aanleiding van ‘40 stellingen over de wetenschap’ was het openingswoord aan Ingrid Robeyns, hoogleraar Ethiek van Instellingen aan de Universiteit Utrecht en één van de opstellers van de het pamflet. Ze vat de vraag van het pamflet in één zin samen: “Wat is er nodig opdat de universiteit weer kan worden hersteld tot een gezonde, bloeiende institutie die kan bijdragen aan een bloeiende en welvarende samenleving?”
Zonder activisme gaat er niets veranderen
De universiteit is nu namelijk niet gezond, beargumenteert Robeyns. Veel daarvan hangt samen met structurele onderfinanciering van onderzoek. Het komt erop neer dat er jaarlijks ruim een miljard tekort is. Dat universiteiten het desondanks goed doen qua kwaliteit en rankings, is precies de tragedie: dat is namelijk alleen mogelijk door roofbouw op het wetenschappelijk en ondersteunend personeel.
Naast financiële problemen benoemt Robeyns ook andere problemen die spelen bij de Nederlandse universiteiten: ze zijn te hiërarchisch, ze worden bestuurd als bedrijven terwijl het gemeenschappen zijn, en het promotierecht is te smal. “Zonder activisme gaat er niets veranderen,” zegt Robeyns, “en iedereen draagt daarvoor verantwoordelijkheid.”
De universiteit vanuit de rectorstoel
Vanuit de stoel van een rector ziet de universiteit er anders uit dan voor een wetenschapper, zegt Rianne Letschert, rector van de Universiteit Maastricht. Zij is het ermee eens dat er meer vaste contracten moeten worden gegeven. “Maar die verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij het College van Bestuur of bij decanen. Veel budgetten zijn namelijk decentraal belegd.” Daarbij zitten hoogleraren soms op bergen geld die niet worden geïnvesteerd. “Als je daar als rector aan wilt komen, kun je zeker je LinkedIn profiel wel openzetten.”
Ook is Letschert wat minder huiverig voor een bedrijfsmatige blik op de universiteit. “Voordat wij vorig jaar werden gehackt, was onze universiteit op ict-gebied een trui met duizend mouwen. De kostenkant daarvan was enorm. Als je zoiets kun centraliseren, kun je heel grote stappen zetten. Maar je wilt niet weten hoeveel verzet je krijgt als je dat soort processen wil harmoniseren, want dan kom je aan de autonomie van de wetenschapper.”
Daarnaast constateert Letschert dat de universiteiten de Haagse wind niet in de rug hebben. “We hebben de politiek niet aan onze kant. Er is steeds meer een drang om proefballonnetjes op te laten en op incidenten te reageren.”
Binnen discussie, naar buiten harmonie
Een deel van de problemen liggen buiten de invloed van de universiteiten, maar voor een deel zijn ze hun eigen verantwoordelijkheid, zegt NWO-voorzitter Stan Gielen. Hij wijst erop dat de wetenschap niet de enige publieke sector is die in Nederland wordt ondergefinancierd; hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de zorg, justitie, defensie en het onderwijs. Omdat ook die sectoren meer geld willen, is het belangrijk dat de universiteiten een goede, gezamenlijke casus maken richting de overheid.
Ook Gielen constateert dat die overheid niet meewerkt. Er worden namelijk steeds meer taken bij de universiteit neergelegd. “Dat is prima, maar dan moet je ook extra middelen ter beschikking stellen. Dat gebeurt niet.”
Daarnaast laat Gielen meermaals weten dat hij liever niet ziet dat discussies over de verdeling van onderzoeksgeld via de media worden gevoerd. Wat hem betreft vinden die discussie tussen wetenschappers plaats in de coulissen, zodat ze vervolgens met één stem op het publieke toneel kunnen verschijnen.
De politiek denkt te makkelijk
VSNU-voorzitter Pieter Duisenberg gaat tijdens zijn bijdrage in op enkele stellingen die hij onderschrijft, en voorziet deze stuk voor stuk van een mogelijke oplossing. Zo is, volgens de negende stelling van het pamflet, de werkdruk op universiteiten fnuikend. Wat Duisenberg betreft, is de oplossing daarvoor eenvoudig: er moet meer worden geïnvesteerd. Daarbij is het belangrijk om ruimte te geven voor talent, en stabiele groei te realiseren op de lange termijn.
De samenleving die kiest voor de universiteit, verplicht zich ertoe haar adequaat te financieren, luidt een gedeelte van de derde stelling uit het pamflet. Om dat voor elkaar te krijgen, is het volgens Duisenberg belangrijk om het probleem als een trilemma te communiceren richting de politiek.
Als de toegankelijkheid van een universiteit wordt verbreed, heeft dit ook een weerslag op de kwaliteit van onderwijs en de financiële situatie van een universiteit. “Je kunt dus niet een discussie voeren over één dimensie. In de politiek gebeurt dat te veel, zie bijvoorbeeld de discussie over het bsa.”
Gooi die tent dicht en marcheer naar Den Haag
De eerste pamfletschrijver die reageert op het de korte inleidingen, is Rens Bod, hoogleraar Digital Humanities aan de Universiteit van Amsterdam. “Jullie erkennen allemaal dat er in feite te weinig middelen zijn. Dat is al minstens twintig jaar zo. Dan vraag ik me af waarom jullie, na al het lobbyen en schrijven van rapporten, niet gewoon zeggen: wij kunnen met dit budget de taakstelling gewoon niet uitvoeren, ergo, we gooien de tent dicht.” Hij geeft aan dat WOinActie dit al eerder heeft voorgesteld, maar dat geen enkele universiteit daarin wil meegaan. “Gooi die tent dicht, laat eens zien wat je waard bent, en wees moedig.”
Remco Breuker, de derde pamfletschrijver en hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden, voegt daar nog aan toe dat universiteiten wat harder mogen zijn in de reflectie op hun eigen werkgeverschap. “Ik denk dat we, op alle niveaus, de hand in eigen boezem moeten steken, en beter met onze mensen moeten omgaan. Dan kom je tot de conclusie dat het zo niet langer kan, en dan rest me niks anders dan me achter Rens te scharen en op te marcheren naar Den Haag.”
Stakingsvrees bij bestuurders
Die drang tot marcheren blijkt maar in kleine mate door de bestuurders te worden gedeeld. “Ik vind een staking echt het uiterste, de laatste stap”, zegt Rianne Letschert. “Er komt een moment dat ik daartoe ga oproepen, maar daar ben ik nog niet. Ik wil eerst onder andere de volgende formatie afwachten. Als dat niet helpt, ga ik met jullie mee naar het Malieveld.”
“Linksom of rechtsom moet er meer geld bij het systeem”, herhaalt Ineke Sluiter, president van de KNAW. “Maar moeten alle ondergefinancierde delen van de publieke sector het bijltje er dan maar bij neergooien? Daarnaast blijven wij ons verantwoordelijk voelen voor onze studenten. Ik zou op dit moment, midden in de coronatijd, niet tot zo’n drastische maatregel willen overgaan.” Tegelijkertijd beseft Sluiter zich dat de situatie daardoor eerder verergert dan verbetert. Er is namelijk altijd wel een reden om niet te stoppen, waardoor de problemen voortduren en verergeren.
Geen veranderingen? Dan geen academisch jaar
Breuker voegt daaraan toe dat studenten nu ook al de dupe zijn van de druk op het systeem. Daarnaast pleit hij ervoor om studenten meer bewust te maken van de problematiek. Hun opleiding wordt namelijk mogelijk gemaakt door het overwerk van onderwijzend en ondersteunend personeel. “Ik begrijp de aarzeling om de boel dicht te gooien, maar er is altijd wel een reden om het niet te doen.”
Wat Robeyns betreft, zeggen de universiteiten gezamenlijk tegen de overheid dat ze geen goed werkgeverschap meer kunnen garanderen, terwijl we dat wel zouden moeten kunnen. “Wat mij betreft geven jullie een vooraankondiging richting de coalitieonderhandelingen die er in 2021 aankomen, waarin wordt gezegd: dit is jullie kans om ons in staat te stellen om goed werkgeverschap te bieden, en anders start het academiejaar in september 2021 niet op. Dan hebben ze een heel jaar om de boel in orde te maken.”
