Online onderwijs maakt eenzaam
Je mist weleens een boterham
De coronacrisis is ook een sociale crisis, benadrukt Geleyn Meijer, rector van de Hogeschool van Amsterdam (HvA), in zijn openingswoord. “We zitten niet alleen in een Covid-19 crisis, maar in een crisis van een afstandsmaatschappij,” zegt Meijer. “Dat is de échte crisis.” Hij gaat ervan uit dat het niet mogelijk is om terug te gaan naar de oude situatie. Daarom is het belangrijk om de digitale transities op allerlei vlakken op een leuke manier te bestendigen, waarbij het noodzaak is om de menselijke maat te hanteren.
Mensen zijn namelijk geen robots, die onafgebroken efficiënt kunnen werken. “Als de ene vergadering precies begint als de andere is afgelopen, mis ik wel eens wat,” zegt hij. “Een boterham, bijvoorbeeld.” Ook voor andere puur menselijke dingen, bijvoorbeeld toevallige ontmoetingen bij de koffiemachine, is nu geen gelegenheid. Daarmee moet rekening gehouden worden in de bestendiging van de digitale transities.
Studenten en kansenongelijkheid tijdens de coronacrisis
Machteld de Jong, lector Diversiteitsvraagstukken bij Inholland, vertelt hoe de studenten van Inholland het thuiswerken en online onderwijs ervaren. Uit haar onderzoek blijkt dat allerhande ongelijkheid tussen studenten tijdens de coronacrisis is toegenomen, waarbij al bestaande ongelijkheid is versterkt. Dat licht ze toe middels enkele paradoxen in haar onderzoeksresultaten.
Zo blijkt bijvoorbeeld dat sommige studenten nu meer rust en regelmaat ervaren, met name doordat ze veel reistijd besparen. Daarentegen worden andere studenten juist onrustig door het thuiswerken, omdat ze het moeilijk vinden om zelfstandig te plannen en een ritme aan te houden. In dat onderscheid tussen studenten blijkt de woonomstandigheid van grote invloed te zijn.
Daarnaast blijkt dat enerzijds veel studenten hun band met vrienden en familie intensiveren, terwijl er anderzijds veel gevallen van eenzaamheid zijn. Ook het contact met docenten is aan een tweeledigheid onderworpen: enerzijds is het digitale contact armer dan fysiek contact en weet niet elke student goed te communiceren via digitale wegen, anderzijds veroorzaakt het gemakkelijk kunnen bereiken van docenten een soort ‘nieuwe intimiteit’ tussen docenten en studenten.
Als het gaat over de toekomst, zien sommige studenten die met vertrouwen tegemoet. De meer kwetsbare studenten maken zich echter zorgen over toenemende polarisatie en ongelijkheid. “In deze tijd merk je des te beter hoe belangrijk de rol van een docent is,” merkt De Jong daarbij op. “Het is aan docenten om het initiatief te nemen tot gesprekken en contact, en zo een verbinder te zijn tussen school, samenleving en studenten.”
Docenten tijdens de coronacrisis
Maar hoe gaat het dan met die docenten? Daniël van Middelkoop, lector Teamprofessionalisering aan de Hogeschool van Amsterdam en betrokken bij The Work Lab, kan daarover meer vertellen. Hij heeft namelijk gekeken naar de transformatie van werk, en laat zien dat het thuiswerken ook voor docenten zowel voor- als nadelen heeft.
De ervaringen van medewerkers van de HvA lijken op de ervaringen van de Inholland-studenten: er wordt efficiënter en effectiever gewerkt en er is geen reistijd, maar de grens tussen werk en privé vervaagt en de eenzaamheid neemt toe. Ook bij de HvA blijkt men de verschraling van contact als het voornaamste nadeel van thuiswerken te ervaren.
Van Middelkoop laat echter ook zien dat de medewerkers van de HvA heel snel digitaal vaardiger geworden zijn, en zich in wisselende mate meer vertrouwd voelen met digitale omgevingen. Tegelijkertijd bestaan er grote zorgen over de kwaliteit van het onderwijs in een online omgeving. Bijna de helft van de docenten van de HvA oordeelt namelijk negatief over het contact, lesgeven en tentamineren in een online omgeving. Ook missen docenten de binding met studenten, die tijdens fysieke lessen veel gemakkelijker ontstaat.
Er is behoefte aan lijfelijkheid
Over het onderzoek van Marca Wolfensberger, lector Talent Development in Higher Education and Society bij de Hanzehogeschool, schreef ScienceGuide al eerder. Zij weet meer te vertellen over de binding tussen docenten, studenten en medewerkers, en omschrijft hoe mensen elkaar in het begin van de coronacrisis vanuit een soort ‘hyper’ gevoel opzochten om van elkaar te leren.
“Daardoor ontstonden kleine, open, behoefte–gedreven kennisnetwerken. Soms werden daarbij zelfs studenten betrokken, want die zijn op digitaal vlak veel vaardiger.” Inmiddels is een deel van die kennisnetwerken alweer verdwenen, wat volgens Wolfensberger duidelijk te maken heeft met de werkdruk.
Zodoende geven betrokkenen aan dat er meer aandacht moet komen voor onder andere welzijn. “Ze zien dat er online veel meer kan dan ze hadden gedacht, maar ze zeggen allemaal dat het niet zo moet blijven. Er is behoefte aan meer community en lijfelijkheid.”
We spreken efficiënter, maar verliezen het gesprek
Het gebrek aan contact wordt ook binnen teams gevoeld. Zo weet Van Middelkoop uit zijn onderzoek binnen de HvA dat medewerkers minder zicht hebben op het werk van collega’s, en dat de onderlinge communicatie moeizamer verloopt. “We spreken elkaar wel efficiënter,” vat hij het samen, “maar we verliezen het gesprek.”
Zodoende geeft bijna de helft van de medewerkers aan dat de samenwerking binnen en tussen teams is afgenomen. Daarnaast blijken conflicten sneller heftig te worden in een online omgeving, en worden de toevallige ontmoetingen, waaraan Geleyn Meijer al herinnerde, door veel mensen gemist.
Na te hebben benoemd dat veel veranderingen gepaard gaan met zowel positieve als negatieve ervaringen, geeft Van Middelkoop aan dat de ervaringen omtrent de werkdruk louter negatief zijn. Vooral docenten hebben het daarbij zwaar, aangezien zij moeten leren omgaan met het online onderwijs terwijl ze dat onderwijs tegelijkertijd moeten geven.
Geheel in lijn met alle voor- en nadelen, zijn de deelnemers aan het onderzoek van Van Middelkoop ook wisselend gestemd wat betreft de toekomst. “Dat er iets gaat veranderen, dat vinden ze allemaal, maar of die verandering positief of negatief is, daarover lopen de meningen zo ver uiteen als maar kan.”
