Toename aan vrijheid leidt tot doelloosheid bij twintigers
Vanuit de opleiding Toegepaste Psychologie aan de HAN University of Applied Sciences werd een masterclass georganiseerd van Nienke Wijnants, psycholoog en loopbaanadviseur. Ze heeft een tijd geleden onderzoek gedaan naar het fenomeen ‘dertigersdilemma’s’, wat tegenwoordig steeds meer begint te lijken op ‘twintigerstwijfels’. De masterclass werd aangeboden door de Academie Organisatie en Ontwikkeling.
“Zelf had ik voor het eerst te maken met het dertigersdilemma toen ik net afgestudeerd was”, vertelt Wijnants. “Toen ik op zoek was naar een studie, liepen ze bij de UvA rond met T-shirts waarop stond: ‘met deze studie heb je keuze uit ruim 100 beroepen.’ Dat leek me toen een enorm voordeel, maar toen ik eenmaal klaar was met studeren sloeg de blinde paniek toe. Wat wil ik nu precies?”
Deze vraag kwam bij Wijnants thuis enorm uit de lucht vallen. “Mijn ouders waren best verrast, want in hun tijd was er niets te kiezen. Er werd zelfs gevraagd hoe ik durfde te beweren dat het hebben van te veel opties een nadeel is. Ik kwam niet echt uit die discussie, want ik kon maar niet uitleggen waar ik precies last van had.”
Midlifecrisis op je dertigste
Wijnants vraagt aan de aanwezige studenten waar die keuzestress vandaan zou kunnen komen, en de antwoorden lopen uiteen. Angst voor het maken van de verkeerde keuze, opties die maar weinig van elkaar verschillen, de tijd die je erin moet stoppen om alle opties te bekijken en nog wel meer. Wijnants bevestigt deze antwoorden. “Hoe meer opties er zijn, hoe ondoorzichtiger het wordt. Je ziet door de bomen het bos niet meer.”
“Ik had als loopbaanadviseur dagelijks mensen tussen de 25 en 35 aan mijn bureau. Die hadden vooral last van die enorme aantallen keuzemogelijkheden. Daarna zag ik opeens online dat er talloze onderzoeken gedaan werden naar keuzestress. Tot het eind van de jaren ’90 had onderzoek altijd uitgewezen dat het hebben van meer keuzes beter was. Maar waar nooit rekening mee gehouden werd, was dat er ook een bovengrens was aan het aantal opties waarbinnen kiezen nog prettig is.”
Wat Wijnants wel opviel, is dat er steeds meer midden-twintigers kwamen met klachten. “Die vroegen allemaal: is dit alles? Ik typte dat driftig in op mijn computer, en kreeg er midlifecrisis uit. Ik dacht: dat kan niet. Het was iemand van 27. Maar daarna zag ik een patroon bij deze groep.” Naar aanleiding van dit patroon is ze onderzoek gaan doen, en ze noemde dit probleem het dertigersdilemma.
Uit dit onderzoek kwam ook dat vrouwen meer last van dit probleem hadden dan mannen. De aanwezige studenten speculeren over de achterliggende redenen, en de rol van kinderen wordt hier vaak in genoemd. Wijnants bevestigt dit, maar noemt ook nog een reden die meer te maken heeft met persoonlijkheid: vrouwen zijn over het algemeen meer neurotisch dan mannen, aldus decennia aan wetenschappelijk onderzoek. De significante link tussen neuroticisme en het dertigerdilemma kwam in haar onderzoek duidelijk naar voren. “Dat klinkt natuurlijk heel onprettig, maar neurotisch zijn wil eigenlijk niet meer zeggen dan wat vatbaarder zijn voor piekeren en twijfelen. En dan is het op zich best logisch dat je meer last hebt van dertigersdilemma’s.”
Ook het hebben van een relatie beïnvloedt het dertigersdilemma, maar dan op de omgekeerde manier. Mensen met een relatie hebben meer zekerheid, en het neemt al een aantal keuzes weg. Verder hebben mensen in een relatie iemand om hun problemen mee te delen, wat ook helpt.
Waar komt het dertigersdilemma vandaan?
De resultaten van het onderzoek gaven aan dat het dertigersdilemma zo rond de 25 begon en rond de 30 op het hoogtepunt zat. Daarna nam het tot aan 35 weer af. “Het kan niet met leeftijd te maken hebben, dus ben ik dat gaan uitzoeken. Wat je ziet, is dat vanaf 25 de grote thema’s in het leven gaan spelen: loopbaan, relatie, kinderen, enzovoorts. Zo lang daar geen keuze in gemaakt is blijft de druk toenemen.”
“In de tijd dat het onderzoek werd uitgevoerd zagen we vanaf 30 dat mensen gingen trouwen, kinderen hadden en een vaste baan hadden. Dus met het doorhakken van al die knopen nam het dertigersdilemma weer af.” Je zou dus kunnen zeggen dat de oplossing voor het dertigersdilemma is om gewoon knopen door te hakken, maar Wijnants benadrukt dat dat in de meeste gevallen echt het slechtste idee is.
Na het bekendmaken van het onderzoek, was de doelgroep erg enthousiast. Eindelijk wisten mensen waar ze last van hadden. De oudere groep zei echter nog steeds dat het allemaal maar onzin was. “Laat ze eerst maar tien jaar werken”, was één van de opmerkingen die gehoord werd. “Daar was ik het niet mee eens”, zegt Wijnants, “omdat de symptomen niet prettig waren. FOMO (Fear Of Missing Out) was toen nog niet erg bekend, maar toch had men daar al last van. Dat leidt op langere termijn tot piekeren, twijfelen en stress. Sommige mensen hadden ook wel echt extreme gevallen hiervan. Daarnaast waren er ook nog fysieke symptomen als slaaptekort en slapeloosheid.”
Ondanks dat ze er nooit een grootschalig onderzoek naar gedaan heeft, is Wijnants ervan overtuigd dat dertigersdilemma’s en burn-out dicht bij elkaar liggen. “Waar we vroeger vooral zagen dat een burn-out werkgerelateerd was, zien we tegenwoordig dat de burn-outgevoelens die twintigers en dertigers ervaren ook het gevolg is van het leven in een veeleisende samenleving.”
Existentiële twijfel schuift op
Wijnants wist alleen nog niet precies wat de achterliggende reden is van de toename aan dertigersdilemma’s. Toen ze haar data weer indook, viel haar op dat vooral de ‘is dit het’-gevoelens erg veel voorkwamen. “Het ging verder dan dat. Die score op het gebied van zingeving had een voorspellende waarde. Hoe meer problemen iemand heeft met zingeving, hoe meer last ze hebben van alle andere dertigersdilemma’s. Dat was eigenlijk best logisch, want als je niet weet wie je bent, wat je doel is, heb je ook veel last met het maken van keuzes in bijvoorbeeld je loopbaan.”
Eigenlijk is het dertigersdilemma dus een verschijningsvorm van existentiële twijfel, zo concludeerde Wijnants hierna. En de levensfase waarin mensen dit hebben, is aan het verschuiven. Babyboomers hadden een midlifecrisis, tien jaar geleden waren dat dertigersdilemma’s en nu lijken het steeds vaker twintigerstwijfels te zijn.
Belangrijk hiervoor was de ontkerkelijking in de westerse wereld. “Vroeger hebben we geleefd volgens allerlei opgelegde waarden. Hoe meer vrijheid we hebben gekregen, hoe meer existentiële twijfel opkomt. Het was voor een groot deel een luxeprobleem, maar tegenwoordig staan we in de westerse wereld op de top van de piramide van Maslow (een hiërarchische volgorde van menselijke behoeftes). Mensen die vast zitten in de onderste laag van die piramide, behoeftes als eten, drinken en onderdak, komen helemaal niet toe aan existentiële twijfel.”
De verschuiving van dertigersdilemma’s naar twintigerstwijfels wordt ook niet geholpen door de opkomst van social media. “De drang om je leven te vergelijken met dat van anderen is er altijd geweest. Maar waar dat vroeger ophield aan de rand van het dorp, kan je tegenwoordig je leven vergelijken met mensen van alle uithoeken van de wereld. En die laten alleen de beste delen zien, wat al bij jongeren op de middelbare school tot sociale druk leidt.”
Wat aan de ene kant vrijheid is, is aan de andere kant doelloosheid. Hier zijn niet snel oplossingen voor te vinden, maar het is al een eerste stap om te begrijpen wat het probleem precies is. “Wanneer mensen hier echt over gaan nadenken, en die existentiële twijfel gaan gebruiken als zelfontdekking, is er niemand die er slechter uit komt.”
