Online lessen vormgeven in 5 stappen
Sinds het begin van de coronacrisis is veel van het onderwijs noodgedwongen verplaatst naar een online omgeving. Bij die plotselinge verschuiving werden veel hoger onderwijsinstellingen in eerste instantie positief verrast door hun wendbaarheid en hun vermogen tot omschakelen. Nadat het stof enigszins was neergedaald, rezen er echter zorgen over de kwaliteit van het onderwijs, bleek bijvoorbeeld uit uitgebreid onderzoek van Daniël van Middelkoop binnen de Hogeschool van Amsterdam. Ook Henk Pijlman, inmiddels oud-bestuursvoorzitter van de Hanzehogeschool, maande tot nuchterheid aangaande de kwaliteit van het huidige online onderwijs; hij noemde het “een beetje behelpen”.
Ondertussen groeit de kennis over online lesgeven echter hard, onder meer doordat veel onderwijsprofessionals zich actief bezighouden met het verzamelen en delen van ervaringen en succesvolle aanpakken. Dat begon met het delen van onder andere tips voor het gebruik van online werkvormen en hybride lesomgevingen, maar inmiddels is ook de aandacht voor onderzoek naar online didactiek gegroeid.
Vanuit die combinatie van onderzoek naar online didactiek enerzijds en hun eigen ervaringen met online lesgeven anderzijds, hebben docenten van Aeres Hogeschool een methode ontwikkeld waarmee collega’s hun online lessen kunnen vormgeven. Tijdens een webinar lichtten twee docenten van Aeres Hogeschool die methode toe.
Basis in online didactiek
Voordat ze hun methode voor het voorbereiden van online lessen bespraken, werden een aantal kenmerken van online didactiek toegelicht door Joan van den Ende, docent Leren en Innoveren, en Marije Bent, lerarenopleider bij Aeres. Daarbij werd benadrukt dat het belangrijk is om de afstand tussen docent en student te verkleinen door middel van interactie; interactie is namelijk ook via een beeldscherm mogelijk, dus het is belangrijk dat docenten daaraan ook in een online omgeving aandacht besteden. Tevens is het belangrijk om een les of lesdag goed te structuren, zodat studenten precies weten waar ze op welk moment moeten zijn in een online omgeving.
Uit de verdere informatie die de docenten van Aeres deelden, bleek onder andere dat het belangrijk is om bij online onderwijs extra aandacht te hebben voor de autonomie van studenten. Dat kan bijvoorbeeld door studenten het gevoel te geven dat ze tussen dingen kunnen kiezen en zodoende invloed hebben op de les. Ook is het in alle gevallen van groot belang dat de docent goed weet hoe de verscheidene onderdelen van de online lesomgeving werken; wanneer het gebruik van bepaalde onderdelen hapert of mislukt, leidt dat makkelijk tot verlies van aandacht bij studenten.
Docenten moeten daarnaast rekening houden met de verschillen in digitale geletterdheid en zelfredzaamheid onder studenten. Niet iedere student is immers even vaardig in het gebruik van digitale lesomgevingen en informatiebronnen.
Online lessen vormgeven in 5 stappen
De methode die binnen Aeres is ontwikkeld heet SOOS, Samen Online Op Stap, en bestaat uit vijf trappen die een docent meevoeren in een bewuste en doordachte vormgeving van online lessen. Hieronder worden de stappen kort toegelicht.
Ontwerp
De vormgeving van een online les moet beginnen met het nadenken over het ontwerp. Daarbij moet onder andere worden besloten of de les synchroon, bijvoorbeeld via een online hoorcollege, of asynchroon wordt gegeven, bijvoorbeeld middels vooraf opgenomen instructievideo’s. Ook beslissingen aangaande manieren om studenten bij de les te betrekken en de beoogde leeractiviteit worden in deze fase gemaakt.
Voorbereiding
Op de ontwerpfase volgen beslissingen over de voorbereiding van een online les. Een docent wordt daarin gestimuleerd om na te denken over bijvoorbeeld de lesinhoud die moet worden overgebracht, de middelen die daarbij behulpzaam zijn, en de informatie die studenten vooraf al moeten hebben. Als een van hun tips raden Van den Ende en Bent docenten aan om te overwegen of ze staand kunnen lesgeven, aangezien dat automatisch voor een actievere houding zorgt.
Ontmoeting
Na het denken over de voorbereiding is het tijd voor het ontwerpen van de ontmoeting met studenten. Volgens Van den Ende en Bent is het bijvoorbeeld belangrijk om studenten de tijd te geven om te ‘landen’ in een online les. Dat kan bijvoorbeeld door alle studenten eerst een minuut lang de tijd te geven om een rood en een groen voorwerp te pakken, die ze vervolgens moeten gebruiken om aan te geven of ze het eens zijn met een aantal stellingen waarmee een docent de les begint.
Verwerking
Ook over de beoogde verwerking van de lesstof moet vooraf worden nagedacht. Wil een docent dat tijdens de les doen, of daarna? En moet dat gezamenlijk gebeuren, of individueel? Van den Ende en Bent adviseren om hierbij vooral in te zetten op samenwerking tussen studenten, maar benadrukken dat het daarbij van groot belang is dat studenten goed weten wat er van hen wordt verwacht en worden gestimuleerd om betrokken te zijn.
Evaluatie en vooruitkijken
Het laatste onderdeel van het lesontwerp betreft de evaluatie en het vooruitkijken. Het is belangrijk om in het laatste gedeelte van een les met de studenten te herinneren wat ze hebben geleerd, en hoe ze daarmee verder kunnen. Ook is het van belang om te achterhalen of studenten goed weten waarmee ze verder moeten, en hoe ze dat het best kunnen doen. Wanneer een docent daarvoor goed de tijd neemt, helpt dat volgens Van den Ende en Bent in het ontdekken wat voor leerlingen van belang is.
Meer informatie over het webinar van Aeres Hogeschools is hier te vinden.
