China wil Nederlandse universiteiten bestelen, en kan dat ook
De analyse ‘Dreigingsbeeld Statelijke Actoren‘, een gezamenlijke uitgave van de AIVD, de MIVD en de NCTV, windt er geen doekjes om: “Economische spionageactiviteiten vanuit China zijn met name gericht op Nederlandse topsectoren en kennisinstellingen.” Daarbij vormen vooral samenwerkingen bij de ontwikkeling van sensitieve technologieën een dreiging, aangezien daar kennisoverdracht kan plaatsvinden die risico’s voor de nationale veiligheid met zich meebrengt.
China organiseert technologiediefstal in staatsbeleid
Volgens het rapport worden Chinese beleidsplannen minutieus vertaald in structurele spionagecampagnes, die gericht zijn op het verkrijgen van hoogwaardige kennis en technologie. Dergelijke kennis wordt vervolgens door China gebruikt voor economische, politieke of militaire doeleinden. Gezien de hoogwaardige kwaliteit en de specialistische kennis van Nederlandse kennisinstellingen, lopen deze dus een groot risico op Chinese spionage, aldus de veiligheidsdiensten.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
China richt zijn pijlen echter niet alleen op hoger onderwijsinstellingen. Ook op ‘personen in wie statelijke actoren de potentie zien op kennis- of invloedrijke posities terecht te kunnen komen’ wordt ingezet. In deze groep, zogenaamde high potentials, bevinden zich personen die toegang hebben tot een wetenschappelijke instelling of een instituut voor (toegepast) onderzoek. Daarbij kan worden gedacht aan studenten en medewerkers van hoger onderwijsinstellingen.
Open karakter Nederlandse wetenschap maakt kwetsbaar
Een complexe factor in deze pogingen tot beïnvloeding en technologiediefstal is het feit dat dit lang niet altijd illegaal gebeurt. Ook legale academische samenwerkingen kunnen leiden tot kennisoverdracht die in sommige gevallen ongewenst is, zeggen de veiligheidsdiensten. Wanneer hoogwaardige Nederlandse kennis of technologie in handen van China komt, kan dat leiden tot ongewenst gebruik daarvan in militaire of surveillancetoepassingen.
“Het open karakter van de Nederlandse economie en de wetenschap heeft ons veel opgeleverd, maar maakt ons ook kwetsbaar voor Chinese (digitale) spionage, overnames en investeringen en ongewenste technologie- en kennisoverdracht”, stelt het rapport daarom. Hoger onderwijsinstellingen moeten dus waakzaam zijn; ook gezien de macht van de tegenstander. “De capaciteit, kennis en expertise van China zijn dermate groot, dat wanneer deze actoren ergens digitaal binnen willen binnendringen, de slagingskans groot is”, waarschuwen de veiligheidsdiensten. Ook vanuit Iran vinden er cyberactiviteiten tegen Nederlandse hoger onderwijsinstellingen plaats, met het verkrijgen van intellectuele eigendommen als doel.
Eerdere waarschuwing in Kamerbrief
Eind november vorig jaar werden hoger onderwijsinstellingen al in een Kamerbrief gewaarschuwd voor spionage vanuit andere landen. Hoewel er in die brief geen namen werden genoemd, werd er wel gezegd dat het verwerven van hoogwaardige kennis tot de strategische doelstellingen van diverse statelijke actoren behoort. Daarbij werd vermeld dat voornamelijk Nederlandse technisch-wetenschappelijke kennis interessant is voor landen met dergelijke doelstellingen.
Ook in de Kamerbrief werd gewaarschuwd tegen het wegvloeien van kennis tijdens wetenschappelijke samenwerkingen. Daarbij werd aangegeven dat onderzoekers en studenten daartoe interessante instrumenten zijn voor staten met kwade bedoelingen. “Sommige statelijke actoren laten studenten of onderzoekers gericht in het buitenland studeren op voor de actor relevante plekken, om op die manier beschikking te krijgen over kennis”, waarschuwden de inmiddels demissionaire bewindslieden Van Engelshoven, Grapperhaus en Keijzer destijds. Uit een eerdere Kamerbrief bleek echter dat Nederlandse universiteiten niet weten hoeveel Chinese promovendi aan Nederlandse universiteiten onderzoek doen en wat ze daar precies onderzoeken.
Onderwijsinstellingen moet zelf waakzaam zijn
Onder het motto ‘open waar mogelijk, beschermen waar nodig’ werd in de Kamerbrief gemeld dat het kabinet erop inzette om het veiligheidsbewustzijn actief te verhogen. Daartoe zouden inmiddels zelfevaluatie-instrumenten en richtsnoeren moeten worden ontwikkeld. Als voorbeeld daarvan werd een checklist voor samenwerking met Chinese universiteiten en andere onderzoeksinstellingen genoemd, die is ontwikkeld door het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) in samenwerking met het LeidenAsiaCentre (LAC). Daarnaast zou er een toetsingskader worden ontwikkeld om ongewenste kennis-en technologieoverdracht tegen te gaan.
Het zal echter niet bij richtsnoeren kunnen blijven, beseften de inmiddels demissionaire ministers en staatssecretaris. Ze riepen daarom ook instellingen zelf op om hun interne veiligheidsbeleid tegen het licht te houden en, waar nodig, aan te scherpen. In de brief werd onderstreept dat instellingen dat vooral zelf moeten doen. “In lijn met de institutionele autonomie is het in de eerste plaats aan de instellingen zelf om hier invulling aan te geven, via zelfregulering“, was de boodschap.
Technische universiteiten zijn zich bewust van het gevaar
Dat daaraan ook daadwerkelijk invulling gegeven wordt, werd door twee technische universiteiten in gesprek met ScienceGuide bevestigt. “Dit soort dreigingen en afwegingen spelen voor ons continu“, liet de TU Eindhoven bij monde van zijn woordvoerder weten. “Intern gaat men daar echter heel voorzichtig mee om, en wordt het in zo klein mogelijke kring gehouden.”
Volgens de woordvoerder van de TU Eindhoven is de universiteit zowel intern als extern bezig met het beschermen van kennis. “Enerzijds houd je er rekening mee bij de interne bedrijfsvoering, maar anderzijds heb je experts die op wereldwijde schaal in de gaten houden wat de ontwikkelingen hierin zijn.” Daarnaast heeft de technische universiteit een groep ‘cyberveiligheid’. Die groep is deels bij Wiskunde en deels bij Informatica ondergebracht, en houdt de digitale veiligheid van hun eigen wetenschapspraktijk in de gaten.
Een front office integral safety
Ook de Universiteit Twente geeft aan dat de veiligheid van wetenschappelijk onderzoek en onderwijs voor hen een breed aandachtspunt is. “Intern proberen we onze medewerkers heel bewust te maken van dit soort gevaren, dat ze goed moeten kijken naar waarmee ze bezig zijn en met wie ze samenwerken”, laat de woordvoerder weten.
De Universiteit Twente heeft sinds een jaar of twee zelfs een universiteitsbrede afdeling die zich bezighoudt met de veiligheid van het onderzoek, vertelt de woordvoerder. Deze front office integral safety kijkt bijvoorbeeld samen met onderzoekers naar samenwerkingsovereenkomsten. Daaraan is bij technische universiteiten nog meer nood dan bij algemene universiteiten, vermoedt de woordvoerder. “Wetenschappelijke vindingen die bij technische universiteiten worden gedaan kunnen worden gebruikt voor onbestemde doeleinden. Bijvoorbeeld voor gezichtsherkenning, waarmee China nu bezig is.“
