“Schokkend hoe groot hogescholen zijn geworden”, GroenLinks wil discussie over fusies

Medewerkers in de publieke sector moeten meer grip krijgen op het eigen werk, zegt GroenLinks in een initiatiefnota die de medezeggenschap in de publieke sector wil versterken. Zo moet er een plafond onderzocht worden voor de grootte van een instelling. Daarnaast vindt GroenLinks dat toezichthouders in het onderwijs niet altijd affiniteit met het onderwijs hebben, en dat moet anders. De helft van van de RvT moet benoemd worden door de medezeggenschap. Bovendien moet er ook een consultatieplicht komen bij beleidsvorming. Als voorbeeld gebruikt GroenLinks het instellingsplan in het hoger onderwijs; die worden volgens hen alleen maar beter als de consultatie van medewerkers en studenten verplicht wordt meegenomen.  

De initiatiefnota dateert alweer uit 2019 en is opgesteld na de kantinetour van Jesse Klaver. Deze week werd de nota besproken in de Tweede Kamer en daar verdedigd en toegelicht door vier GroenLinks–Kamerleden. Omdat het een initiatiefnota betrof, was ook Wouter Koolmees, de minister van Sociale Zaken, uitgenodigd om te reageren op de voorstellen van GroenLinks.  

Verlies van werkplezier en kwaliteit 

Eerst werd er vanuit de Kamer gereageerd op de nota en was het GroenLinks Kamerlid Wim-Jan Renkema die stilstond bij het verlies van eigenaarschap op de werkvloer. “Professionals weten vaak heel goed wat werkt en wat niet werkt. Maar de afgelopen decennia hebben veel organisaties door protocollen, voorschriften en top–down sturing het deze professionals niet gemakkelijk gemaakt. Dat leidt tot verlies van werkplezier, maar ook tot verlies van kwaliteit van het werk.” 

Toch is het gebrek aan eigenaarschap volgens Renkema niet alleen de schuld van bestuurders. “Het feit dat er zo weinig geluisterd wordt naar professionals in de publieke sector heeft niet simpelweg te maken met de werkwijze van managers en bestuurders. De dieperliggende oorzaken hebben te maken met de groeiende verantwoording die van organisaties wordt gevraagd. Ik zou dit verantwoordingsdwang willen noemen. Gedetailleerde regelgeving, compliance en de druk om vooral geen fouten te maken domineren de vergaderingen van bestuurders.” 

In het slot van zijn betoog zei Renkema dat hij het idee ondersteunde van zijn partij om de medezeggenschap de Raden van Toezicht voor de helft te laten samenstellen. “Ik vind het interessant om de helft van de toezichthouders te kiezen. Nu hebben te veel toezichthouders te weinig zicht op het primaire proces waarop ze toezicht houden.” In de nota schrijft GroenLinks dat Raden van Toezicht dikwijls functioneren als klankbord voor bestuurders in plaats van als kritische toezichthouder.  

Dwingen we instellingen niet in een keurslijf? 

Het CDA was wat kritischer op de nota van GroenLinks. Kamerlid Hilde Palland hekelde de schaalgrootte-norm. “Hebben de initiatiefnemers zelf al een idee over de wat ideale grootte van een instelling is? En dwingen we hier niet organisaties te veel in een algemeen keurslijf? Terwijl de nota juist uitgaat van maatwerk in de publieke sector. In krimpregio’s moeten zorg- en onderwijsinstellingen juist samenwerken of fuseren om het hoofd boven het water te houden.” 

Ook D66 had vragen op dit punt. D66-Kamerlid Marijke van Beukering-Huijbregts  wilde ook dat er meer gezocht wordt naar maatwerk. “De initiatiefnemers willen dat de regering onderzoekt of er een plafond kan worden ingezet over hoe groot publieke instellingen mogen zijn. Volgens mij is het zeker van belang dat er kritisch wordt gekeken naar de toegevoegde waarde van een fusie, maar ik mis bij zo’n voorstel flexibiliteit en maatwerk. Iedere instelling in iedere sector en iedere regio is net weer anders.” 

Niet meer dan 6000 studenten per hogeschool 

Kathalijne Buitenweg, het GroenLinks Kamerlid dat deze week werd benoemd als lid van de Raad van State, stond nu als mede-indiener van de nota stil bij de fusies. “Het vertrouwen in schaalvoordelen en ‘hoe groter hoe beter’ is gewoon te groot. Je moet steeds kijken wanneer er sprake is van een fusie: in wiens belang is dit nu precies? Is het werkelijk in het belang van een beter onderwijs en van betere zorg? Leidt zo’n fusie tot inhoudelijk beter werk, en leidt het ook tot hoger welzijn van medewerkers?” 

In de nota van GroenLinks staat ook dat hbo-instellingen de afgelopen decennia enorm zijn gegroeid. Van die cijfers is het aankomende lid van de Raad van State enorm geschrokken. “Ik vond het ook best schokkend hoe groot organisaties zijn geworden de laatste tijd. In het hbo zijn de instellingen in een aantal decennia meer dan 3328% vergroot. Het is echt waanzinnig wat we opgetuigd hebben. De vraag moet blijven: is dat in het belang van beter onderwijs en is het in het belang van de medewerkers?” Volgens GroenLinks is de ideale grote van mbo- en hbo-instellingen zo’n 6000 studenten.   

Maagdenhuisbezettingen gingen om inspraak, niet om bezuinigingen 

Bij het verdedigen van de initiatiefnota was ook Lisa Westerveld namens GroenLinks afgevaardigd. Zij is woordvoerder onderwijs in de Tweede Kamer en sprak over het belang van het versterken van de medezeggenschap. “De Maagdenhuisbezetting van 1969 was niet direct het gevolg van onderwijsbezuinigingen, maar had ermee te maken dat studenten en ook docenten meer zeggenschap wilden hebben over de universiteit. Datzelfde was ook het geval bij de Maagdenhuisbezetting van 2015.” 

Volgens Westerveld is het belangrijk dat de medezeggenschap meer dan nu betrokken wordt bij de besluitvorming, omdat die daarvan beter wordt. “We weten dat inspraak en gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen voor besluiten leidt tot meer draagvlak en betrokkenheid en betere kwaliteit van onderwijs. Wie heeft er nou meer baat bij goede besluiten dan degenen over wie het gaat, in dit geval studenten en docenten?” 

Medezeggenschap wordt gezien als lastpak 

Westerveld weet uit eigen ervaring als lid van de medezeggenschap bij de Radboud Universiteit dat de discussies nogal vaak verzanden in procedurekwesties. “De discussie met het CvB wordt te vaak gevoerd over waar je nu precies instemmings– of adviesrecht op hebt. Daar moet de besluitvorming niet overgaan. Het moet gaan over de inhoud en de onderwerpen. Medezeggenschap wordt nog te vaak gezien als lastpak.” 

Als voorbeeld noemt Westerveld de rol van de medezeggenschap bij de uitbraak van de coronapandemie. “We zagen bij het uitbreken van de coronacrisis dat in het hoger onderwijs te veel medezeggenschapsraden niet direct konden meepraten over besluiten, omdat werd gedacht dat dit de besluitvorming zou vertragen. Dit had wat ons betreft prima gekund, omdat er ook heel mooie manieren zijn om online te vergaderen.”  

Om medewerkers meer te betrekken, stelt GroenLinks voor om een consultatieplicht in te voeren. Bestuurders zouden geen besluit mogen nemen dat de beroepsuitoefening van een professionals raakt zonder beroepsvertegenwoordigers actief binnen de eigen organisatie te consulteren. 

Echte draagvlak creëren  

Westerveld gebruikt het voorbeeld van een instellingsplan dat iedere hogeschool en universiteit moet opstellen. “Je hebt er dan veel meer aan dat de medezeggenschap – die bestaat uit studenten en docenten – gedurende dat hele traject wordt meegenomen, dat ze kunnen meedenken waar de hogeschool of universiteit naartoe moet, in plaats van dat je een plan krijgt opgestuurd waar je ‘ja’ of ‘nee’ tegen mag zeggen. Daarmee creëer je echte inspraak en draagvlak.”  

Het kabinet leek, bij monde van minister Koolmees, weinig voornemens om de nota van GroenLinks serieus te nemen en wees vooral op de noodzaak van een cultuurverandering. “Goede medezeggenschap laat zich moeilijk afdwingen. Je hebt wel heel veel instrumenten, maar het is in de praktijk heel lastig om het op organisatieniveau tot stand te brengen. Werkgevers en werknemers moeten samen zorgen voor een positieve werkcultuur. Anders bestaat ook de kans dat medezeggenschap wordt gezien als een moetje. Dat is niet de bedoeling.” 

Bovendien wees Koolmees erop dat in 2017 een nieuwe wet versterking bestuurskracht voor het hoger onderwijs is aangenomen, met als doel om de medezeggenschap te versterken, en dat deze wet dit jaar nog wordt geëvalueerd.  

Toezichthouders laten kiezen door de medezeggenschap 

Aan het slot van het debat diende GroenLinks ook een motie in die vroeg om te bevorderen dat meer toezichthouders worden benoemd die ook draagvlak hebben op de werkvloer. Zo zei Renkema. “We zouden heel graag willen dat de helft van de toezichthouders wordt gekozen door de medezeggenschap.”   

In de motie werd gezegd dat toezichthouders niet altijd over de juiste affiniteit en ervaring beschikken om toezicht te houden op de zorg of het onderwijs. Bovendien worden ze niet vaak door medewerkers voorgedragen. De motie vraagt aan het kabinet om onderzoek te doen hoe dit gestimuleerd kan worden. 

Toezichthouders lijken te veel op de bestuurders 

Het zal niet verbazen dat er vanuit de GroenLinks-fractie met enthousiasme op deze motie werd gereageerd. Zo zei mede-indiener Corinne Ellemeet: “Wij vinden het best raar hoe het nu geregeld is. De Raad van Bestuur doet de voordracht voor de toezichthouders. Het is in onze ogen niet meer dan normaal dat de medewerkers, die zo’n organisatie draaiende houden en het belangrijke werk doen, tenminste de helft van de toezichthouders kan benoemen.” 

Bovendien lijken de toezichthouders in de publieke sector wel heel erg op de bestuurders zelf, en dat is niet goed voor de toezichthoudende rol. “Het profiel van leden van een Raad van Toezicht is vaak hetzelfde als die van bestuurders. Als wij het nu mogelijk maken om die werkvloer een deel van die Raad van Toezicht te laten samenstellen, dan komt er een ander perspectief, en dat verandert wel degelijk iets in een organisatie. We kunnen wél echt stappen zetten, en dat moeten we niet onderschatten.”