Soms kunnen wetenschappers beter hun mond houden
Als er iets duidelijk is geworden in het afgelopen jaar, is het dat wetenschap en politiek in een ingewikkelde verhouding tot elkaar staan. Tijdens de coronacrisis luistert de politiek dan wel naar allerlei experts om de koers te bepalen, maar buitenom de coronacrisis is dat lang niet altijd het geval. Om toch meer invloed uit te kunnen oefenen op politiek en maatschappij, zijn sommige wetenschappers gaan bloggen. Op de derde editie van het Symposium voor Wetenschapsbloggers werd de rol van wetenschappers in de politiek besproken.
De politiek bereiken als wetenschapper
Thijs Bol, universitair hoofddocent sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, vroeg zich af wat precies de taak van wetenschap in de politiek is. “Ik heb heel erg nagedacht over de complexe relatie tussen politiek en wetenschap, en met name hoe je als wetenschapper de politiek kunt bereiken. Maar ook hoe je dat soms niet wil doen. En eigenlijk is dat een vraag waar ik niet per se een antwoord op heb”, vertelt hij.
Als aanleiding voor deze vraag noemt Bol het Nationaal Programma Onderwijs. “Ik ben een soort talking head geworden in de media als het gaat om de coronacrisis en onderwijs, dus ik zat bij Nieuwsuur om over dat plan te praten. Daar werd mij gevraagd wat ik hiervan vond. Mijn conclusie was dat het goed is dat er zo’n plan bestaat, maar dat er ook structureel meer geld moet komen.”
Vervolgens stelde de presentator van Nieuwsuur, Jeroen Wollaars, een vraag die niet was voorbereid, wat bij de andere vragen wel was gebeurd. “Hij vroeg of het plan dan wel een structurele oplossing biedt, of dat het om verkiezingsretoriek gaat. En toen moest ik nadenken. Wanneer houd je je mond en wanneer niet? Ik ben geen politiek wetenschapper, ik heb geen idee of dit verkiezingsretoriek is. Ik heb daar natuurlijk wel ideeën over, maar dat is niet waarvoor ik daar zat.”
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Blogs schrijven om invloed te krijgen
Bol is de afgelopen tijd bekend geworden omdat hij na elke aflevering van de populaire documentaireserie ‘Klassen’ een blog schreef vanuit zijn eigen expertise. Schrijven over kansenongelijkheid in het onderwijs is eigenlijk per definitie politiek, vindt Bol. “Politieke invloed via blogs klinkt heel erg lobby-achtig, maar ik denk dat er wel verschillende manieren zijn om invloed te krijgen, of om in ieder geval politiek bezig te zijn via blogs. En blogs worden ook veel gelezen, veel meer dan wetenschappelijke artikelen. Ik denk dat je met blogs mensen kan mobiliseren, en dan niet per se alleen politici.”
De blogs kunnen ook daadwerkelijk impact hebben door dergelijke problematiek te agenderen. “De blogs die ik na elke aflevering van ‘Klassen’ schreef, werden ook gelezen door politici, zoals Marjolein Moorman.” Die tweette daarover, waardoor het nog meer aandacht kreeg. Later nodigde ze Bol zelfs uit om op Instagram Live met elkaar in gesprek te gaan over kansenongelijkheid in het onderwijs en mogelijke oplossingen hiervoor.
Blogs kunnen ook gebruikt worden om te reageren op beleid. “Soms worden er idiote beslissingen genomen in de politiek”, zegt Bol. “Ongeveer vier maanden geleden gingen de bibliotheken dicht, maar de Primark en de Ikea bleven open. Er was toen net heel interessant onderzoek van Deense onderzoekers verschenen, die hadden gekeken naar wat er gebeurt als bibliotheken dicht gaan. Het zijn met name kinderen uit kansarme gezinnen die dan helemaal geen boeken meer lenen.”
Om snel te reageren op dit soort politieke beslissingen, zijn blogs volgens Bol uitermate geschikt. “Toen de bibliotheken werden gesloten, heb ik daar een korte blog over geschreven van ongeveer 400 woorden, puur als reactie op dat beleid. Het was een verhaal over dat onderzoek en dus de vraag of het wel een goed idee was, gelet op de consequenties.”
Risico om excuuswetenschapper te worden
Wel benadrukt Bol dat er niet alleen geschreven moet worden over dingen die verkeerd gaan. Ook potentiële oplossingen moeten besproken worden. “Als wetenschappers zijn wij bepaalde dingen aan het onderzoeken, in mijn geval ongelijkheid. Als een politicus tegen ongelijkheid is, wil ik hem of haar handvatten geven om daar misschien iets mee te doen.” Ook denkt hij dat politici geen wetenschappelijke artikelen lezen, en dat blogs dus meer kans hebben om politici te bereiken. Daarnaast geeft een blog meer ruimte voor nuance dan bijvoorbeeld Twitter.
Het schrijven van een blog brengt echter ook gevaren met zich mee. Na zijn blog over ‘Klassen’ begint Bol namelijk te twijfelen over zijn rol als wetenschapper. “Ik agendeer iets met die blog, maar politici zullen niet zo snel hun mening veranderen naar aanleiding daarvan. In zekere zin ben ik misschien eerder een soort excuuswetenschapper in dit verhaal. Moorman had bijvoorbeeld al een idee over kansenongelijkheid, en ik schrijf een blog die in lijn met dat idee ligt. Is wat ik doe dan agenderen, of word ik nu ingezet als een soort trofee waarmee politieke ideeën verantwoord kunnen worden? Wat ben je dan als wetenschapper? Ben je dan iemand die zich inzet voor een politieke partij?”
Als Bol zou schrijven dat het eigenlijk heel goed gaat met de ongelijkheid, zou Moorman daar dan ook naar luisteren? “Waarschijnlijk niet”, denkt hij. “Eigenlijk is de rol van wetenschap in de politiek dus heel ingewikkeld. Waar ligt de grens?”
Wetenschap en opinie lijken soms op elkaar
Met name sociale wetenschappers lopen vaak aan tegen de vraag of iets opinie of wetenschap is. De balans daartussen is heel belangrijk, merkt Bol. “Ik heb weleens een stuk voor een krant geschreven over een wetenschappelijk onderzoek, en dat kwam vervolgens op de opiniepagina. Het is ook heel ingewikkeld, want iedereen heeft wel een mening over onderwijs, en heel veel dingen die ik onderzoek zijn ook politiek geladen.”
Bol heeft voor zichzelf wel een plan gemaakt om hiermee om te gaan. “Mijn wetenschappelijke bevindingen zijn leidend. Zelfs als ik iets vind wat niet overeenkomt met mijn politieke voorkeur, is het mijn rol om dat toch te communiceren. Dat maakt de zaken waarover ik schrijf echter niet meteen politiek-neutraal, want de onderzoeksvragen die je stelt zijn per definitie politiek geladen. Waarom doe ik onderzoek naar kansenongelijkheid? Omdat ik dat een probleem vind, natuurlijk. Communicatie over mijn onderzoek is voor mij dus per definitie politiek.”
Mond houden of niet?
Tijdens het symposium kijkt Bol nogmaals terug op zijn ervaring bij Nieuwsuur. Wanneer houdt hij zijn mond als wetenschapper, en wanneer niet? “Ik houd mijn mond niet als ik ergens onderzoek naar gedaan heb. Ik vind dat een hele legitieme reden om ergens over te schrijven. Dat is naar mijn mening ook een belangrijke taak voor wetenschappers. Ook houd ik mijn mond niet als ik vanuit mijn positie of ervaring iets denk te weten over een onderwerp, zoals dat onderzoek naar de bibliotheken. Dat was niet mijn onderzoek, maar ik kende het wel en ik vond dat een mooi moment om daarover te communiceren.”
En wanneer houdt Bol dan wel zijn mond? “Als ik ergens niet meer over weet dan iemand anders. In het publieke debat probeer ik mijn mond te houden over dat soort thema’s, maar dat is in de praktijk eigenlijk best ingewikkeld. Soms begint het ergens mee waar je wel iets over weet, maar gaat het daarna over iets waarvan je minder weet.”
Zijn plan van aanpak werd bij Nieuwsuur dus op de proef gesteld, vertelt Bol. “Ik zat daar, en ik moest binnen een paar tellen bedenken wat ik ging zeggen. Moest ik zeggen wat ik dacht? Of doe ik dat niet? Ik zit daar helemaal niet om het daarover te hebben. Uiteindelijk zei ik: ‘ik weet het niet’. Ik wist namelijk niet of het verkiezingsretoriek was. Ik had er wel een mening over, maar ik heb daar helemaal geen onderzoek naar gedaan, en mijn mening is dan eigenlijk niet interessanter dan de mening van de presentator.”
